امامزاده احمد (اصفهان)
بقعه امامزاده احمد مربوط به دوره صفوی است و در اصفهان، خیابان نشاط، بازارچه حسن‌آباد، کوچه امامزاده احمد (در نزدیکی میدان نقش جهان و خانه مشروطه) واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۵ آذر ۱۳۱۴ با شمارهٔ ثبت ۲۳۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.[1]
| امامزاده احمد | |
|---|---|
 | |
| |
| نام | امامزاده احمد |
| کشور | ایران |
| استان | اصفهان |
| شهرستان | اصفهان |
| اطلاعات اثر | |
| کاربری | مذهبی |
| دیرینگی | دوره صفوی |
| دورهٔ ساخت اثر | دوره صفوی |
| اطلاعات ثبتی | |
| شمارهٔ ثبت | ۲۳۴ |
| تاریخ ثبت ملی | ۱۵ آذر ۱۳۱۴ |
سید جلیل سید احمد معروف به امامزاده احمد نبیره پیشوای ششم شیعیان است.[2]
پیشینه
بر اساس شواهد موجود، قبل از سال ۵۳۷ق، بنایی بر مزار احمد بن علی برپا بوده که در این سال تجدید بنا شده‌اند. لوحی از سنگ سیاه با کتبیه‌ای به خط کوفی حاکی از تجدید این بنا در سال مذکور تا سال ۱۳۰۷ش است.[3] از بنای متعلق به سده ششم هجری، تنها یک کتیبه موجود است که بر روی آن نوشته «آمین یا رب العالمین فی تاریخ الخامس عشره من ربیع الاول سنه ثلاث وستین وخمسمائه».[4]
ژان شاردن در سفرهای خود در ایران، از این بنا یاد کرده و آن را ساختمانی مربع‌شکل با پوششی گنبدی وصف کرده و نوشته که رهگذران آرامگاه شاه احمد را از دریچه‌ای مشرف به کوچه که میله‌های ستبر دارد زیارت می‌کنند. وی که در سده ۱۱ قمری می‌زیسته، به نقل از مردم اصفهان بنای مقبره را متعلق به ۳۰۰ سال پیش دانسته است. احتمالا این همان بنای سده ششم قمری است، زیرا گزارش یا نشانه‌ای از تجدید بنا تا سده دوازدهم هجری در دست نیست.
معماری
شمال سردر، صحن، بقعه، سقاخانه و آرامگاه جمعی از علما، عرفا و شعراست[5] که آقا نجفى اصفهانی ، همای شیرازی و فرزندش میرزا ابوالقاسم طرب از مشهورترین آن‌ها هستند. سردر بنا، مجموعه‌ای مقرنس از آجر و کاشی است، همچنین کتیبه‌هایی به خط بنایی در طاق ایوان و نقوش معقلی و کتیبه‌هایی به خط بنایی با کاشی در بدنه آن. بر کمر ایوان، کتیبه‌ای از جنس کاشی به قلم ثلث به رنگ سفید و طلایی روی زمینه لاجوردی به خط علی نقی امامی و تاریخ ۱۱۱۵ق دیده می‌شود که حاکی از توسعه بنای امامزاده (از عرصه و اعیان) در زمان سلطان حسین صفوی به دست محمد شریف منجم است.[6] بر لچکی‌های پیشانی بعضی از طاق‌نماها در اطراف صحن، کاشی‌هایی با نقش گره‌سازی و کتیبه‌هایی به خط بنایی نقش بسته است.
بالای بقعه چهارگوش، پوششی گنبدی است و در راس آن گنبدی کوچک با ساقه‌ای بلند و دارای ۸ پنجره ساخته شده و با دو ایوان در شمال و شرق، به صحن نسبتا وسیع امامزاده راه یافته‌است. گنبد از درون با قطاربندی و مقرنس‌کاری مزین شده‌است.
بدنه داخلی بنا، کتیبه‌ای حاوی سوره دهر و آیات ۱۸۰-۱۸۲ سوره صافات به قلم ثلث و به رنگ طلایی بر زمنیه لاجوردی با رقم «این محمد حسن علی نقی الامامی» و تاریخ ۲۲ شعبان ۱۱۱۵ گچ‌بری شده‌است.
دیواره‌های درونی و بیرونی بقعه، با قطعات کوچک کاشی به رنگ‌های فیروزه‌ای و لاجوردی با اشکال هندسی تزیین شده و فاصله بین کتیبه و ازاره و کتیبه و گنبد با گچ‌بری پوشانده شده‌است. مزار هم کتیبه‌ای گچ‌بری‌شده با تاریخ ۱۱۱۵ق دارد.
بهسازی‌ها و اضافات در بنا
در سال ۵۳۷ قمری این بقعه توسط شاه قلی بازسازی شده است.[2] در سال ۱۲۹۰ق و در زمان حکومت ظل السلطان بر اصفهان، تعمیراتی در بنا انجام شد، ضریح منبت گره‌سازی با محجرهای فلزی و کتیبه نستعلیق شامل اشعاری حاکی از تعمیر بقعه و ماده تاریخ «ظل سلطان نهاد کعبه بنا» از این دوره است.[7]
سقاخانه امامزاده، دارای کتیبه‌ای شامل قصیده مشهور محتشم، در سال ۱۳۲۱ق ساخته شده‌است.[8] تعمیراتی دیگر همچون مرمت ایوان و کاشی‌کاری گنبد کوچک بقعه، انجام شده‌است.[9]
این ساختمان در جنگ ایران و عراق بر اثر بمباران‌های رژیم صدام آسیب دید و پس از آن تعمیر شد.[10]
مدفونین در مقبره
- آقا نجفى اصفهانی
- همای شیرازی [11]
- میرزا ابوالقاسم طرب
- محمدعلی جبل عاملی (دانشمند و مدرس مدرسه گلبهار)[12]
- عزت‌الدوله (همسرامیرکبیر)
- همدم الملوک (دختر امیرکبیر و همسر ظل السلطان)[13]
جستارهای وابسته
پانویس
- «سازمان میراث فرهنگی و صنایع‌دستی و گردشگری». سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. دریافت‌شده در ۲۰۱۱-۰۵-۱۹.
- سید مصلح الدین مهدوی (پاییز ۱۳۹۰)، زندگی نامه آیت الله العظمی آقانجفی اصفهانی، آرما، ص. ۱۴۰، شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۰۷۷-۱۱-۶
- جناب، الاصفهان، یازده، ملحقات؛ جابری، تاریخ اصفهان و ری، ص ۲۵۲؛ قمی، منتهی الامال، ج ۲، ص ۱۲۰.
- جابری، تاریخ اصفهان و ری، صص ۲۵۲-۲۵۳.
- مشکوتی، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، ص ۳۲؛ هنرفر، گنجینه آثار تاریخی اصفهان، صص۶۶۸-۶۷۹
- هنرفر، گنجینه آثار تاریخی اصفهان، ص ۶۷۰.
- هنرفر، گنجینه آثار تاریخی اصفهان، ص ۶۷۲.
- هنرفر، صص ۶۷۳-۶۷۴.
- ساختمان و یا تعمیر مساجد و مدارس طلاب علوم دینی، ج ۱، ص ۸۲.
- گزارش علمیات، ص۳۱؛ ده سال تعمیرات، ۸-۷
- سید مصلح‌الدین مهدوی (پاییز ۱۳۹۰)، زندگی نامه آیت الله العظمی آقانجفی اصفهانی، آرما، ص. ۱۳۲، شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۰۷۷-۱۱-۶
- سید مصلح الدین مهدوی (پاییز ۱۳۹۰)، زندگی نامه آیت الله العظمی آقانجفی اصفهانی، آرما، ص. ۱۴۲ و ۱۴۳، شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۰۷۷-۱۱-۶
- سید مصلح الدین مهدوی (پاییز ۱۳۹۰)، زندگی نامه آیت الله العظمی آقانجفی اصفهانی، آرما، ص. ۱۴۳، شابک ۹۷۸-۶۰۰-۶۰۷۷-۱۱-۶
منابع
- جابری انصاری، حسن، تاریخ اصفهان و ری، ۱۳۲۱ش.
- جناب، علی، الاصفهان، اصفهان، ۱۳۰۳ش.
- ده سال تعمیرات بناهای تاریخی استان اصفهان، ۵۸-۶۸، سازمان میراث فرهنگی استان اصفهان، ۱۳۶۸ش.
- ساختمان یا تعمیر مساجد و مدارس طلاب علوم دینیه و بقاع متبرکه اصفهان، نشریه اوقاف اصفهان، ۱۳۴۶ش.
- قمی، شیخ عباس، منتهی الامال، به کوشش ابراهیم میانجی، تهران، ۱۳۸۰ق.
- گزارش عملیات مرمتی و بازسازی در بناهای آسیب دیده در اثر بمباران شهرستان اصفهان، ۱۳۶۹ش.
- مشکوتی، نصرت الله، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، تهران، ۱۳۴۹ش.
- هنرفر، لطف الله، گنجینه آثار تاریخی اصفهان، اصفهان، ۱۳۴۴ش.
- Chardin, Jcan, Voyages en Perse et autres lieux de I'Orient, Amesterdam, 1711.
- Godard, Andrè, Imāmzādè Ahmed, Athār- è Irān, Paris, 1937.