توکولتی نینورتای یکم
توکولتی نینورتای یکم - اواسط قرن سیزدهم - خویشتن را شاه عالم و شاه آشور و شاه چهار کشور جهان.[1] شاه کاردونیاش بالا و کار دونیاش پایین و شاه سوباریان[2]و کوتیان و سراسر کشور نائیری می‌خواند. وی ضمناً می‌گوید که در نخستین سال سلطنتش به دست او کوتیان و اوکومانیان و کشورهای الخونی،[3] شاریند و مهری مطیع شدند و وی هرساله خراج این کشورها را در پایتخت خویش شهر آشور دریافت می‌کرد.
| توکولتی نینورتای یکم | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| پادشاه آشور | |||||
 مجسمه سنگی بوزینهٔ نینورتای یکم | |||||
| سلطنت | اواسط قرن ۱۳ پ.م. | ||||
| پیشین | شلمنسر یکم | ||||
| جانشین | آشور-ندین-پال | ||||
| زاده | شهر آشور | ||||
| فرزند(ان) | آشور-ندین-پال و آشور-نصیر پال و انلیل-کونوری-اوسور | ||||
| |||||
| دودمان | آشور میانه | ||||
| پدر | شلمنسر یکم | ||||
| دین و مذهب | ادیان طبیعی | ||||
در حدود ۱۲۴۴ تا ۱۲۰۸ پیش ازمیلاد، درگیری‌های بین ایلام و آشور افزایش پیدا می‌کند. توکولتی نینورتای یکم پادشاه آشور به کوه‌های شمال ایلام حمله می‌کند.[4]
اقوام و قبایل در زمان توکولتی نینورتای یکم
توکولتی نینورتای یکم آخرین شاه آشور است که کتیبهٔ وی از کوتیان چون قبایلی که واقعاً وجود داشته‌اند، یاد می‌کند. دربارهٔ اوکومانیان که در کتیبهٔ او ذکر شده این را می‌دانیم که در درّهٔ زاب بزرگ می‌زیستند. موقعیت کشورهای دیگر روشن نیست ولی مسلماً با در نظر گرفتن اینکه در آن زمان آشوریان سرزمین‌های بسیار کوچک را کشور می‌نامیدند[5]کشورهای الوخین، شاریند و مهری بخش کوچکی از سرزمین کوتیان بوده‌اند. گذشته از این توکولتی نینورتای یکم در یکی از کتیبه‌ها، کشورهای بسیاری را برمی‌شمارد که مکانشان را نمی‌توان معلوم کرد و بخشی از آنها، محتملا، جزو سرزمین کوتیان بوده‌اند. بعد از توکولتی نینورتای یکم مُلک آشور موقتاً دچار انحطاط شد و مدت‌ها نفوذ در جبال زاگرس به عمل نیامد.
او جنگ های بی رحمانه-ی زیادی برپا ساخت و مردم سرزمین های شکست خورده را بمنظور از میان بردن حس بیداری ملّی در آنها، از سرزمین هایشان اخراج می کرد.
او سوریه و ماری را تصرّف کرد و در جنگی میان آشور و بابل، کاشتیلیاش سوّم را شکست داد و آشوریان شهر بابل را تسخیر کردند (١٢٢۵ ق.م). کاشتیلیاش سوّم اسیر و به آشور تبعید شد.
خود توکولتی نینورتای یکم در کتیبه ای در این باره می گوید:
"با توکل به خدایان بزرگ، آشور، اِنلیل، و شَمَش، که پیشاپیش سپاه من در حرکت بودند، کاشتیلیاش، پادشاه بابل را، مجبور کردم نبرد را واگذار کند؛ سپاهیانش را درهم شکستم، و کاشتیلیاش، شاه کاسی را، اسیر کردم. مثل یک زیرپایی، بر گردنش پا گذاشتم. او را عریان کردم و کَت بسته به پیشگاه خدایم آشور بردم. سومر و اکّد را تا دورترین مرزهایش به زیر سلطه-ی خود درآوردم".
پس از آن، در پی شورشی در بابل که علیه اشغالگران به انجام رسیده بود، آشوریان نیایشگاه های آن شهر، از جمله نیایشگاه مردوک را مورد چپاول قرار دادند و شاه آشور، در بابل شهر جدید به نام کار-توکولتی-نینورتا ساخت. سپس یک حاکم دست نشانده را در بابل نشاند و خود به آشور بازگشت.
هرج و مرج در آشور
عاقبت توکولتی نینورتای یکم
در سال ١٢٠٧ ق.م، در حالی که می‌توان گفت امپراتوری آشور در بالاترین درجه شکوه خود بود، توکولتی‌نینورتای یکم، گرفتار شورشی شد که در رأس آن دو پسرش قرار داشتند. آنان او را در شهر جدیدش، کار-توکولتی-نینورتا محاصره کردند. و در حین محاصره، او به قتل رسید. بنابراین، او در شهری که خود فرمان ساخت آن را داده بود، کشته شد.
توکولتی‌نینورتای یکم ، نفوذ آشور را تا آنسوی جنوب خاوری، آنچه که اکنون خلیج فارس نامیده می‌شود، و تا ارمنستان در شمال خاوری گسترش داد، اما پس از مرگش، امپراتوری آشور رو به زوال گام نهاد. آن‌گاه هرج و مرجی رخ داد، که تا پایان دوره پادشاهی میانه، ادامه یافت.
| سلف: شلمنسر یکم |
شاهان آشور
اواسط قرن ۱۳ (۱۲۵۰) پ. م |
جانشین: آشور-ندین-پال |
نگارخانه
سر عصای نینوراتای یکم موزه لوور
تمدن میانرودان
پلان کاخ نینورتا
آجر منقش از کاخ نینورتا