جنبش امل

جنبش اَمَل[1] یکی از دو حزب عمده شیعه در لبنان است. این جنبش در سال ۱۹۷۴ توسط سید موسی صدر پایه‌گذاری شد. جنبش امل یکی از طرف‌های درگیر در جنگ داخلی لبنان بود. هم‌اکنون نبیه بری دبیرکل جنبش امل است.

جنبش امل حركة أمل
ریاست	نبیه بری
بنیان گذاران	امام موسی صدر حسین الحسینی
بنیان‌گذاری	۶ jul ۱۹۷۴
ستاد	بیروت, لبنان
مرام سیاسی	محافظه‌کاری پوپولیسم
طیف سیاسی	راست میانه
دین	به صورت رسمی سکولار غالباً اسلام شیعه
وابستگی ملی	ائتلاف ۸ مارس
رنگ رسمی	سبز،قرمز
مجلس نمایندگان لبنان	۱۶ از ۱۲۸
کابینه لبنان	۲ از ۲۰
سیاست در لبنان

جایگاه شیعیان

انتخابات سال ۱۹۳۲. م در لبنان که با حمایت فرانسه صورت گرفت، هیچ‌گونه امتیازی به شیعیان نداد و تمام اختیارات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را در اختیار مسیحیان مارونی قرار داد. میثاق ملی سال ۱۹۴۳. م نیز نظرات جامعه در حال کثرت شیعیان را تأمین نکرد. تنها پس از ۱۵ سال درگیری و قدرت گرفتن نظامی و تا اندازه‌ای حکومتی شیعیان بود که منجر به توافق نامه طایف (۱۹۹۰) گردید که تا حدودی عرصه را برای حضور فعال‌تر شیعیان در صحنه سیاسی لبنان فراهم کرد.

شیعیان به واسطه عدم سازمان‌دهی و رهبری مقتدر، برخوردهای سرکوب گرایانه را به ویژه در قرون ۱۹ و ۲۰ میلادی متحمل شدند. در این شرایط شیعیان برای سرپوش گذاشتن به تحقیرها و تبعیض‌هایی که بر آن‌ها اعمال می‌شد و غالباً از روی فقر اقتصادی به احزاب چپی و کمونیست جذب شدند. عمده بدنه نظامی این احزاب را شیعیان تشکیل می‌دادند. این سازمان‌ها از هیچ گونه درگیری ابایی نداشته و براساس کشته‌های خود که از شیعیان بودند از کشور متبوعشان پول گرفته و با خون جوان شیعه تجارت می‌کردند. برخی شیعیان علاوه بر جذب به سازمان‌هایی با گرایش‌های مذهبی و سیاسی دیگر بعضاً مذهب خود را نیز تغییر می‌دادند. در واقع با پیدایش اَمل، تشیع در فرهنگ سیاسی لبنان به حرکت هدف داری اطلاق گردید که مبتنی بر پایه و اصول خاصی است. اَمل با آگاهی دادن به مردم لبنان نشان داد که شیعه و هر انسان محروم دیگری از هر طایفه، توأم با هم و هر دو قربانی یک نوع طرز تفکر هستند. طرز تفکری که محصول آن به انحطاط بردن جوانان دیگر فرق با توسل به حربه‌های مختلف و در نهایت اختلافات گروهی بین طوایف و حتی درون طوایف است. شیعیان و مردم محروم جنوب لبنان نسبت به سایرین بدترین شرایط را از لحاظ محل اسکان، مسایل امنیتی، بهداشتی و اصلاحات عمرانی داشتند. مضاف بر آن عمده کارهای سنگین اعم از کارگری و… در لبنان بر عهده شیعیان بود. در واقع ساختار حاکم با اعمال فشارهای اقتصادی از یک سو و رواج فرهنگ مغایر با شئونات اسلامی از سویی دیگر، انزجار از مسلمان بودن و شیعه بودن را ترویج و با این رویه در جهت از بین بردن هسته اصلی طایفه یعنی خانواده گام برمی‌داشت.[2]

آغاز فعالیت‌های سید موسی صدر

ورود موسی صدر به لبنان خلاء رهبری پرقدرت شیعیان را پر کرد. موسی صدر با آغاز اقدامات خود از ابتدای دهه ۱۹۶۰. م تا اواخر دهه ۱۹۷۰. م موجب تغییرات بنیادی در زندگی این طایفه گردید. عمده این اقدامات عبارتند از:

۱- تأسیس مراکز و مؤسسه‌های خاص شیعیان جهت بهبود وضع معیشتی و فرهنگی آنان ۲- تأسیس مجلس اعلی شیعیان لبنان به عنوان اولین مرکز قانونی شیعیان با هدف تنظیم امورات مربوط به طایفه ۳- اخذ امتیازات از دولت مرکزی و تأسیس مجلس جنوب در راستای بهسازی هر چه بیشتر اوضاع اجتماعی و اقتصادی شیعیان ۴- برقراری ارتباط با سران کشورهای مختلف در جهت ایجاد صلح در لبنان ۵- توجه و پی‌گیری مسئولیت‌های ملی و صیانت از استقلال و تمامیت ارضی لبنان ۶- تأسیس نخستین سازمان غیردولتی شیعیان (حرکت المحرومین) ۷- تأسیس نخستین سازمان شبه نظامی شیعیان (اَمل). در شرایطی که تمامی طوایف از سال‌ها قبل نیروهای شبه نظامی خاص خود را تدارک دیده و در درگیری‌ها به نفع مصالح خود به میدان می‌فرستادند، سیدموسی صدر نخستین نیروی شبه نظامی شیعه را با همکاری دکتر مصطفی چمران از نیروهای نهضت آزادی ایران و مخالف حکومت شاه ایران که در مصر آموزش چریکی دیده بود، با همراهی دیگر جوانان شیعه سازمان‌دهی و صحنه سیاسی لبنان را متأثر از حضور این جنبش کرد. این تأثیر پس از فراز و نشیب‌های مختلف در طی بیش از سه دهه گذشته کماکان پابرجاست. امل در خلال جنگ‌های داخلی لبنان به صورت مکرر با احزاب راستی و چپی که نسبت به حضور نظامی شیعیان معترض بودند درگیر شد. در این بین اقداماتی به منظور حذف فیزیکی رهبری و اعضای مؤثر آن در صحنه سیاسی لبنان صورت گرفت. اَمل در سال‌های اولیه جنگ داخلی به منظور حفظ سازمان آزادی بخش فلسطین تن به جنگی ناخواسته داد و از ساف در برابر مارونی‌ها با تمام امکانات دفاع کرد. با ربوده شدن سید موسی صدر و غیبت وی در صحنه سیاسی لبنان، سازمان دچار تحولات عمده‌ای شد.

امل بعد از موسی صدر

با غیبت صدر کاری نو در روند سیاست‌های این سازمان به وجود آمد. رهبری جدید (سید عباس موسوی) با بهره‌گیری از عناصر تکنوکرات، خط نظامی حاکم بر جنبش را با رویکردهای دیپلماتیک همراه کرد. حضور نبیه بری رهبری سازمان در اجلاس آشتی ملی یا کمیته نجات در سال ۱۹۸۲م؛ و حمایت اَمل از طرح عدم درگیری با اسرائیل به منظور مصون ماندن از تعرضات این کشور به جنوب موجب بحران درون گروهی تشکیلات شد. بخشی از نیروهای این سازمان که گرایش دینی قوی تری داشتند به رهبری سید عباس موسوی از این سازمان جدا شدند و «امل اسلامی» را تأسیس کردند که بعداً با پیوستن برخی دیگر از گروه‌های مبارز علیه اشغال اسرائیل، تبدیل به حزب‌الله شد.

پایان جنگ ایران و عراق و تغییر برخی رویکردهای ایران و همین‌طور انعقاد قرارداد طایف، چرخش نسبی اَمل را به سوی ایران در پی داشت. این گرایش به ارتباط ریشه دار بین شیعیان ایران و لبنان اشاره دارد.[3]

پانویس

1. نام امل از سرواژههای نام عربی أفواج المقاومة اللبنانیة (لشکرهای ایستادگی لبنانی) تشکیل شده. خود واژهٔ امل نیز در عربی به معنی امید است.
2. ساختار سیاسی اجتماعی لبنان- ص ۱۴۹.
3. ساختار سیاسی اجتماعی لبنان- ص۲۴۰.

منابع

• حق‌شناس، علی، ساختار سیاسی اجتماعی لبنان و تأثیر آن بر پیدایش جنبش امل (نخستین منبع فارسی جنبش امل)، تهران، سنا، ۱۳۸۸.
• سید علی حق‌شناس، مطالعه تطبیقی دموکراسی‌های اجماعی-مورد لبنان-روزنامه اطلاعات، مقاله، دی ماه ۱۳۸۷.
• Wikipedia contributors, «Amal Movement,» Wikipedia, The Free Encyclopedia, (accessed July 4, 2008). *محمدحسن رجبی، علمای مجاهد، ص ۲۸۸، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.