خان (عنوان)

خان (صورت قدیم خاقان) یک عنوان عالی تُرکی و بیانگر اشرافیت بوده‌است که معنا و مفهوم آن به زمینه‌های تاریخی و اجتماعی بستگی دارد.[1] خان واژه‌ای به معنای رئیس قوم است.

خوانین بلوچ در دورهٔ قاجار، ۱۳۲۰ ه‍.ق (حدود ۱۹۰۲ میلادی) ۱۲۸۱ خورشیدی

ریشه‌شناسی واژه

بر اساس نظر زبان‌شناس و فیلولوژیست روسی-آمریکایی Alexander Vovin، واژه qaγan از زبان ینی‌سئیایی گرفته شده‌است. این واژه در هزارهٔ پیش از میلاد به عنوان لقب در فدراسیون شیونگ‌نو پذیرفته شده[2] و بعدها به دیگر زبان‌ها راه یافته‌است. برخی نیز بر این باورند که ریشه‌شناسی واژه «خان» احتمالاً تُرکی است، گرچه ممکن است با زبان کُره‌ای، چینی، یا حتی زبان مغولی پیوند داشته باشد.[3]

تاریخ

معنا و مفهوم واژه خان به زمینه‌های تاریخی و اجتماعی بستگی دارد و معنی آن بسته به مکان و دوره تاریخی بسیار متفاوت است. به عنوان مثال، در دوره امپراتوری مغول، این عنوان به خانواده نخبگان حاکم به عنوان صفت حاکمیت و تبار در خانواده چنگیزخان محدود می‌شد، در حالی که در زمان صفویان، یک عنوان برای منصب فرماندار بود (پایین‌تر از مقام بیگلربیگی). در اواخر دوره قاجار، هنگامی که عناوین گسترش می‌یافت، استفاده از عنوان خان، از سران قبایل گرفته تا افراد با اقتدار یا صرفاً عنوانی برای احترام بود، و در دوره معاصر در ایران ممکن است به نام هر شخصی به عنوان احترام افزوده شود. همچنین می‌تواند به عنوان فرم آدرس یا به عنوان بخشی از نام مکان استفاده شود. به عنوان مثال، خانبالیق (پکن کنونی) پایتخت قوبلای خان. از دوره مغول تا قرن نوزدهم میلادی، عنوان خان از مغولستان تا سراسر آسیای مرکزی و ایران، و در امپراتوری عثمانی مورد استفاده قرار می‌گرفت. امروزه همچنان در آسیای میانه، هند و پاکستان کاربرد دارد، اما در ایران و ترکیه بسیار کمتر استفاده می‌شود.[4]

عنوان‌های مشابه در کشورهای اروپایی
  • ایتالیا و اسپانیا: دن
  • بریتانیا: سر
  • فرانسه: کنت

خان‌های ایران
  • خوانین استان فارس
  • خوانین بویراحمدی
  • خوانین بلوچ
  • خان‌های استان گیلان
  • خوانین لرستان
  • خوانین بستک و جهانگیریه
  • خوانین جیرفت و رودبارجنوب
  • خوانین بختیاری
  • خوانین کرمانشاه
  • خوانین کردستان
  • خوانین بچاقچی

منابع
  1. «KHAN – Encyclopaedia Iranica». www.iranicaonline.org. ص. KHAN (ḵān), a Turkish high title indicating nobility٫ Its meaning and designation, however, depends upon the historical and social contexts in which it is used٫. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۰۵.
  2. Vovin, Alexander. 2007 ‘Once again on the etymology of the title qaγan. ’ Studia Etymologica Cracoviensia 12: 177-187.
  3. «KHAN – Encyclopaedia Iranica». www.iranicaonline.org. ص. The etymology of khan is probably Turkic, although there is a possible link with Korean and ultimately with Chinese, or even proto-Mongolian and then with Chinese. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۰۵.
  4. «KHAN – Encyclopaedia Iranica». www.iranicaonline.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۰۵.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.