شهاب‌الدین اشراقی

شهاب‌الدین اشراقی (۸ بهمن ۱۳۰۴[1] در قم – ۲۱ شهریور ۱۳۶۰) روحانی ایرانی و داماد روح‌الله خمینی بود. برجسته‌ترین نیای پدری وی حاج میرزا محمد ارباب قمی از مراجع وقت از شاگردان برجسته میرزای شیرازی بود. جد مادری شهاب‌الدین اشراقی دختر احمد طباطبایی قمی برادر بزرگ حسین طباطبایی قمی از مراجع وقت بود.

شهاب‌الدین اشراقی
شهاب‌الدین اشراقی
زادهٔ۸ بهمن ۱۳۰۴ خورشیدی
شهرستان قم
درگذشت۲۱ شهریور ۱۳۶۰ (۵۵ سال)
علت درگذشتسکته مغزی و قلبی
آرامگاهمسجد بالاسر حرم فاطمه معصومه
محل زندگیقم، نجف و پاریس
ملیت ایرانی
تحصیلاتاجتهاد
شناخته‌شده برایمدرس عالی حوزه علمیه قم
آثار
  • «سخن حق» (در پنج مجلد)
  • «چهره‌های درخشان»
  • «پاسداران وحی»
  • «حقیقت جهاد در مکتب اسلام»
  • «شرح و تعلیقة بر کتب عروة الوثقی و الوسیلة النجاة»
عنوانآیت الله
همسر(ها)صدیقه مصطفوی
فرزندانزهرا (۱۳۴۳)، عاطفه، نفیسه، نعیمه (۱۳۴۴)، محمدتقی، علی و مرتضی
خویشاوندان
  • روح‌الله خمینی (پدر همسر)
  • میرزا محمد ارباب قمی (پدر بزرگ) از مراجع وقت و از مؤسسین اصلی حوزه علمیه قم

شهاب‌الدین اشراقی در دی‌ماه ۱۳۲۹ صدیقه خمینی دختر بزرگ روح‌الله خمینی را خواستگاری کرد. در بهمن همان سال جشن عقد برگزار گردید و چهارده ماه بعد یعنی بعد از عید نوروز سال ۱۳۳۱ زندگی مشترک آن دو رسماً آغاز شد. حاصل این ازدواج هفت فرزند به نام‌های: نفیسه، زهرا، نعیمه، علی، عاطفه، محمدتقی و مرتضی می‌باشد.

تحصیلات

شهاب‌الدین اشراقی پس از گذراندن دبیرستان وارد حوزه علمیه قم شد. او دوره ادبیات و منطق و تفسیر را از پدرش آموخت و فلسفه را نزد علامه طباطبایی گذراند و درس خارج فقه و اصول را نزد استادان نامداری همچون:حائری یزدی، سید محمد محقق داماد، سید حسین طباطبایی بروجردی و سید روح‌الله خمینی حاضر شد و به مقام اجتهاد دست یافت. وی همچنین به زبان فرانسه نیز تسلط داشت.

فعالیت سیاسی

شهاب‌الدین اشراقی با شروع نهضت انقلاب اسلامی به جمع یاران روح‌الله خمینی پیوست و با تبعید روح‌الله خمینی و مصطفی خمینی به ترکیه و سپس نجف، مسئولیت دفتر وی را در قم به عهده گرفت و به همین دلیل توسط ساواک دستگیر و در سال ۱۳۴۴ به مدت ۵ سال به همدان تبعید شد.

شهاب‌الدین اشراقی پس از پایان دوران پنج ساله تبعید و بازگشت به قم و نیز در آستانه آغاز مبارزات مردم و با گرم شدن تنور مبارزات مردمی نقش مهم‌تری را به عنوان امین و وکیل تام‌الاختیار رهبر نهضت اسلامی به عهده گرفت. وی در حقیقت یکی از حلقه‌های وصل نجف و ایران به‌شمار می‌رفت و خصوصاً پس از به دست گرفتن دوباره اداره دفتر روح‌الله خمینی در قم، وظیفه سنگین‌تر حمایت از خانواده زندانیان سیاسی را نیز انجام می‌داد. با هجرت روح‌الله خمینی از نجف به نوفل لوشاتو فرانسه، شهاب‌الدین اشراقی نیز به آنجا رفت و تا بازگشت روح‌الله خمینی به ایران، به عنوان امین و وکیل کنارش ماند.

مسئولیت‌ها

داماد ارشد روح‌الله خمینی ۹ مأموریت مهم را بنا به خواسته وی انجام داد. وی با اینکه یک بار در سال ۵۸ سکته قلبی کرد و نیاز به استراحت داشت اما از انجام ماموریت‌هایی که روح‌الله خمینی به دوش وی می‌گذاشت دریغ نورزید و بالاخره جان خود را نیز در راه انجام یکی از این ماموریت‌ها گذاشت. شاید عدم قبول مسولیت ریاست شورای عالی قضایی که از سوی روح‌الله خمینی به او پیشنهاد شده بود و انجام کارهای سخت و بی‌هیاهو، دلیلی برای علو طبع و تواضع او باشد. شهاب‌الدین اشراقی در رابطه با عدم پذیرش مسولیت ریاست شورای عالی قضایی طی مصاحبه ای که با روزنامه کیهان مورخه ۲۵ اسفند ۵۸ داشت بیان می‌کند: «من تاکنون هیچ پست اجرایی را که بارها به من پیشنهاد شده‌است نپذیرفته‌ام، حتی شغل آقای دکتر بهشتی (ریاست شورایعالی قضایی) را امام به من توصیه فرمودند که من قبول نکردم».

شهاب‌الدین اشراقی در برههٔ حساس بعد از انقلاب اسلامی به نمایندگی و دستور روح‌الله خمینی برای بررسی معضلات و مشکلات و حوادث پیش آمده مسوولیت‌های خطیری را بر عهده گرفت که از آن جمله می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:

  • نماینده ویژه روح‌الله خمینی برای بررسی حوادث کردستان
  • نماینده ویژه روح‌الله خمینی برای بررسی حوادث بندر ترکمن
  • نماینده ویژه روح‌الله خمینی در وزارت نفت
  • نماینده ویژه روح‌الله خمینی در دادگستری
  • نماینده ویژه روح‌الله خمینی برای بررسی حوادث حزب خلق مسلمان
  • نماینده ویژه روح‌الله خمینی در خصوص پاکسازی آرم و نماد شاهنشاهی در کشور
  • نماینده ویژه روح‌الله خمینی در خصوص رسیدگی به وضعیت جنگ‌زدگان
  • نماینده ویژه روح‌الله خمینی در هلال احمر
  • نماینده روح‌الله خمینی در خصوص رسیدگی به وضعیت بازماندگان اتفاقات نوژه
  • نماینده روح‌الله خمینی در ارتش و شورای عالی دفاع
  • عضو هیئت سه نفره حل اختلاف قوا

هیئت سه نفره حل اختلاف یکی از حساس‌ترین مأموریت‌های شهاب‌الدین اشراقی بود. او به نمایندگی ابوالحسن بنی‌صدر رئیس‌جمهور وقت در هیئت سه نفره حل اختلاف مسئولان مملکتی شرکت می‌کرد. این مأموریت که به توصیه و تأکید روح‌الله خمینی انجام گرفت، در تاریخ ۱۹/۱/۱۳۶۰ آغاز شد و در تاریخ ۲۵/۳/۱۳۶۰ به پایان رسید. این دو ماه و شش روز از دوره‌های پرالتهاب تاریخ سیاسی کشور محسوب می‌شود و با تلخی بسیاری برای شهاب‌الدین اشراقی همراه بود و شاید تنها مأموریتی محسوب می‌شد که به سرانجام مورد نظر وی نرسید.

ریشه درگیری‌های این دوره به اختلاف دیدگاه‌های رئیس‌جمهور و رؤسای قوای دیگر مربوط می‌شد. پیش‌تر محمدرضا مهدوی کنی به نمایندگی از سوی روح‌الله خمینی و محمد یزدی به نمایندگی از سوی دو قوه (بهشتی ریاست شورای عالی قضایی، هاشمی رفسنجانی رئیس قوه مقننه و محمدعلی رجایی نخست‌وزیر) انتخاب شده بودند و قرار بر این بود که این گروه به اقوال و اعمال هر یک از طرف‌ها که موجب اختلاف و تشنج در کشور می‌شود، رسیدگی نمایند و ابتدا با شور و حکمیت به نتیجه برسند و سپس با تذکر به خاطی از تکرار موارد مشابه جلوگیری نمایند و در صورت تکرار اقدامات دیگری را انجام دهند. در تمام موارد هم دادستان کل کشور (عبدالکریم موسوی اردبیلی) را در جریان بگذارند.

با ابلاغ حکم محمدرضا مهدوی کنی، روح‌الله خمینی پیام نسبتاً مفصلی خطاب به مردم ایران صادر کرد که در آن ضمن اشاره به وضعیت حساس کشور، هفت تذکر را پیرامون ضرورت حفظ وحدت مطرح نمود که نشان‌دهنده حساسیت فوق‌العاده وی نسبت به اختلافات بود. از همین رو شهاب‌الدین اشراقی با وجود آنکه شأنی اجل بر نمایندگی هر یک از طرف‌های درگیری داشت، به دلیل شرایط حساس و جنگی و به خاطر توصیه و تأکید و فرمان روح‌الله خمینی، نمایندگی رئیس‌جمهور را پذیرفت و بدین ترتیب شخصیتی که همواره به عنوان فردی بی‌طرف، مستقل و نماینده ویژه رهبر انقلاب اسلامی مشهور بود، با وجود احترام قلبی به تمام جناح‌های مملکتی، مسئولیتی را پذیرفت که قلباً به آن راضی نبود. تا پیش از آنکه شهاب‌الدین به عنوان نماینده رئیس‌جمهور در هیئت سه نفره حل اختلاف انتخاب شود، رابطه مسالمت‌آمیزی با گروه‌های مختلف حاکم در کشور داشت؛ رئیس‌جمهور نیز در آن زمان علاوه بر ریاست قانونی، از سوی روح‌الله خمینی به عنوان فرمانده کل نیروهای مسلح انتخاب شده بود و شهاب‌الدین اشراقی نیز علی الاصول با ایشان رابطه حسنه‌ای داشت. به هر حال جلسات هیئت سه نفره حل اختلاف جلساتی را برگزار می‌کند ولی به دلایل متعدد رئیس‌جمهور روز به روز از روح‌الله خمینی دورتر می‌شود.

در همین ایام صد و بیست تن از نمایندگان مجلس شورای اسلامی با امضای نامه‌ای خواستار رسیدگی به کفایت سیاسی رئیس‌جمهور می‌شوند. متعاقب بالا گرفتن بحران و به بن‌بست رسیدن کار هیئت سه نفره حل اختلاف، در ساعت ۲۲ و ۲۵ دقیقه روز دوشنبه ۲۵/۳/۱۳۶۰، دفتر روح‌الله خمینی، متن استعفانامه شهاب‌الدین اشراقی، از نمایندگی رئیس‌جمهور، ابوالحسن بنی صدر را به شرح زیر در اختیار خبرگزاری پارس قرار داد: متن استعفانامه به شرح زیر است:

بسم الله الرحمن الرحیم
مردم شریف ایران، من با اجازه حضرت امام مدظله‌العالی نمایندگی آقای بنی‌صدر را برای هیئت حل اختلاف پذیرفتم، تا بلکه او را به راه قانون بیاورم، ولی متأسفانه نشد که نشد. بعضی از اطرافیان ایشان به قدری وابسته‌اند و خطرناک که هیچ شکی نیست که هر چه می‌شود درست در خط اجانب است. چقدر امام امت او را موعظه کردند که بر خلاف قانون نکن. دیدید که نگذاشتند گوش کند. من انشاءالله در یک مصاحبه تمام چیزهایی را که از نزدیک خود شاهد آن بوده‌ام، برای مردم مبارز ایران شرح خواهم داد، ولی فعلاً از نمایندگی او استعفا می‌نمایم.

— شهاب‌الدین اشراقی
۲۵/۳/۶۰

در پی استعفای شهاب‌الدین اشراقی، هیئت سه نفره منحل شد و روز بیست و ششم خرداد ماه سال ۱۳۶۰ مجلس شورای اسلامی نیز دو فوریتی طرح ۱۲۰ نماینده را مبنی بر عدم کفایت سیاسی ریاست‌جمهوری تصویب کرد.

درگذشت

شهاب‌الدین اشراقی یکبار در بهمن ماه ۱۳۵۸ بر اثر سکته قلبی بستری شد. سکته دوم وی در مأموریتی که از سوی روح‌الله خمینی برای رسیدگی به خانواده بازماندگان اتفاقات نوژه به وی محول شده بود در مرداد ماه سال ۱۳۶۰ در شهر همدان رخ داد و پس از یک دوره بیماری در ۲۱ شهریور ماه سال ۱۳۶۰ درگذشت و در مسجد بالاسر حرم فاطمه معصومه مدفون گردید.

زهرا اشراقی در مصاحبه‌ای با روزنامه شرق در ۲۲ آبان ۱۳۹۶ گفت که به خاطر اشتهار یافتن پدرش شهاب‌الدین اشراقی به هواداری از ابوالحسن بنی صدر، «تندروها» بعد از درگذشت او با برگزاری «مراسم عزا» برای او مخالفت کرده‌اند و خانواده، نهایتاً به برگزاری یک «مراسم معمولی» تشییع بسنده کرده‌اند.[2]

از وی چهار دختر و سه پسر به نام‌های: زهرا، عاطفه، نفیسه، نعیمه، محمدتقی، علی و مرتضی اشراقی به‌جامانده‌است.

آثار

شهاب‌الدین اشراقی در کنار فعالیت‌های سیاسی ـ اجتماعی، از فعالیت‌های علمی نیز دریغ نمی‌کرد. او چندین کتاب فقهی و تفسیری و کلامی تألیف کرد که هر یک ابعادی از اندیشه وی را نمایان می‌سازد.

  1. کتاب «سخن حق» (در پنج مجلد ) که با شیوه ای نوین و منحصر بفرد در تفسیر قرآن کریم نگاشته شده‌است.
  2. کتاب «چهره‌های درخشان» که شرحی مبسوط در رابطه با آیه تطهیر می‌باشد.
  3. کتاب «پاسداران وحی» که نقدی بر کتاب «شهید جاوید» مرحوم صالحی نجف آبادی می‌باشد.
  4. کتاب «حقیقت جهاد در مکتب اسلام» که پیرامون مبحث جهاد بحث شده‌است.
  5. شرح و تعلیقة بر کتب عروة الوثقی و الوسیلة النجاة

این آثار توسط فرزندش مرتضی اشراقی پس از بازنگری و تحقیقات علمی چاپ و در اختیار عموم قرار گرفته‌است.

پانویس
  1. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۳۰ نوامبر ۲۰۱۹.
  2. «ناگفته‌های نوه آیت‌الله خمینی از دوران رهبریش: گزینش، من را هم رد کرده بود». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۴ نوامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۵ نوامبر ۲۰۱۷.

منابع
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.