ناخدا عباس
عباس دریانورد (۱۲۵۵ — ۱۳ فروردین ۱۳۳۲ یا ۱۳۳۳) مشهور به ناخدا عباس، دریانورد و شاعر ایرانی در دوره قاجار و پهلوی اول بود. او «مشهورترین ناخدای ایرانی دوره قاجار» است.[1]
ناخدا عباس عباس دریانورد | |
|---|---|
 ناخدا عباس با یونیفرم نیروی دریایی ایران | |
| زاده | ۱۲۵۵ بوشهر، ایران[1] |
| درگذشته | ۱۳ فروردین ۱۳۳۲ یا ۱۳۳۳ اهواز، ایران |
| مدفن | |
| درجه |  ناوسروان[2] |
آغاز زندگی
عباس در سال ۱۲۵۵ در خانواده‌ای دریانورد در بوشهر به دنیا آمد. تا ۱۲ سالگی در مکتب‌خانه تحصیل کرد و پس از آن همراه پدرش ناخدا احمد به سفرهای دریایی رفت.[1] در جریان یکی از سفرهای دریایی به آفریقا، پدرش در راه فوت می‌کند و او که تابحال تنها چندبار به سکان دست زده‌بود، کشتی را از زنگبار تا بوشهر بدون ناخدا هدایت می‌کند.[3] پس از اجباری‌شدن نام خانوادگی در ایران، او نام دریانورد را برای خود برگزید.[2]
دریانوردی
ناخدا عباس ناخدایی دو کشتی پرسپولیس و مظفری را بر عهده داشته‌است.[1] پس از از کار افتادن مظفری، فرمانده ناوچه‌های توپ‌دار ضدقاچاق گمرک بوشهر شد.[2]
او محل خور موسی را معرفی نمود و محل ساخت بندر شاهپور بر اساس آن تعیین شد. سپس با درجۀ ناوسروانی، سال‌ها عهده‌دار امور دریایی بندر شاهپور بود.[2] در علامت‌گذاری راه دریایی خور موسی تا بندر شاهپور (بندر امام کنونی) و معشور (ماهشهر کنونی) نیز نقش عمده‌ای داشت و در زمان تأسیس نیروی دریایی ایران، توسط رضاشاه مأمور شد تا شش ماه در شمال برای راه‌اندازی نیروها در دریای خزر مطالعه کرده، طرح ارائه کند.[2]
او از طریق سفرهای دریایی‌اش به زبان انگلیسی، زبان آلمانی و زبان عربی تسلط پیدا کرد و از معدود کسانی بوده که در آن زمان مدارک بین‌المللی دریانوردی دریافت نموده‌است.[3]
هنر و ادبیات
ناخدا عباس به مطالعه و نوشتن علاقه داشت[3] و چند هزار بیت از شعرهای ادبیات فارسی را حفظ بود.[2] در سفرهای خارجی و داخلی خود خاطره‌نویسی می‌کرد که حدود ۲۰۰ صفحه دست‌نوشته از آن‌ها به جا مانده‌است. او همچنین شعرهایی در مدح پیامبر اسلام و ائمه دارد که به همراه ۱۴ عکس و دست‌نوشته‌ها، توسط نوه وی در اختیار بنیاد ایرانشناسی قرار گرفته‌است.[3]
ناخدا عباس در سوگواری محرم نوحه‌خوانی می‌کرد و شیوه عزاداری او هنوز در بوشهر باقی مانده‌است.[2]
درگذشت
ناخدا عباس در ۱۳ فروردین ۱۳۳۲[1] یا ۱۳۳۳[2][3] در اهواز درگذشت[2] و در آرامگاه علی بن مهزیار اهوازی دفن شد.[1] بر روی سنگ قبر وی، بیتی از یکی از اشعارش نوشته‌شده:[1]
| من از خدمت این آب و خاک | نیاسوده‌ام جز به وقت هلاک |
شعری در سوگ ناخدا عباس که توسط محمد شریفیان شاعر و آهنگساز بوشهری سروده شده‌است:
| تو اي دريانورد آخر به زير گِل وطن كردي | ز هجرت دوستانت را به سختي در محن كردي | |
| تو بودي ذاكر شاه شهيدان زاده ي زهرا | هميشه يادي از مظلوم بي غسل و كفن كردي | |
| پريدي زين قفس بيرون مثال مرغ خوش الحان | بهار آمد عزيز من مگر ميل چمن كردي | |
| تو بودي ناخدا و هم سخن با هر كه در كشور | بگو اي آشنا با ما چرا قطع سخن كردي | |
| شدي پنهان به زير خاك اما از فراق تو | دل فرزند و يارانت پر از درد و محن كردي | |
| تو رفتي ناخدا آسوده گشتي از غم دنيا | دل بوشهريان از مرگ خود بيت الحزن كردي | |
| «شريفيان» بگويد تسليت بر جمله ي ياران | چرا كه ذاكري بهر شه دين و زمن كردي |
منابع
- امت علی، سارا (۲۲ مرداد ۱۳۸۵). «نوه ناخداعباس، دست‌نوشته‌های او را به موزه هدیه می‌کند». خبرگزاری میراث فرهنگی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ دسامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۵ دی ۱۳۹۳.
- «ناخدا عباس که بود؟». بوشهر ۲۴. ۲۰ خرداد ۱۳۹۳. دریافت‌شده در ۵ دی ۱۳۹۳.
- دباغ (۱۷ دی ۱۳۹۱). سبک و سیاق زندگی (برنامه رادیویی) (برنامه نگاه روز، گروه اندیشه و فرهنگ). رادیو ایران.