هاشم الاتاسی
هاشم الاتاسی (به عربی: هاشم الأتاسی) (متولد ۱۸۷۵ در شهر حمص سوریه – متوفی ۵ دسامبر ۱۹۶۰) وی از تاریخ ۱۷ اوت ۱۹۴۹ تا ۲۴ دسامبر ۱۹۴۹ و از ۳ مه ۱۹۲۰ تا ۲۸ ژوئیه ۱۹۲۰ تصدی نخست‌وزیری سوریه را برعهده داشت.[1] وی دومین رئیس‌جمهور سوریه در جمهوری یکم سوریه از تاریخ ۲۱ دسامبر ۱۹۳۶ تا ۷ ژوئن ۱۹۳۹ بود و بار دیگر نیز این منصب را در تاریخ ۱۹۴۹ بر گرده گرفت که کودتای ادیب شیشکلی در ۲۴ دسامبر ۱۹۵۱ به رئیس‌جمهوریش به‌طور موقت پایان داد، اما وی دوباره در تاریخ ۱ مارس ۱۹۵۴ تا ۶ سپتامبر ۱۹۵۵، این منصب را بر گرده گرفت. وی مناصب سیاسی گوناگونی را در سوریه به گرده گرفته بود نظیر دو بار نخست‌وزیر بود و همچنین وی در رأس کنگره ملی سوریه، مجلس مؤسسان و کمیته قانون‌گذاری سوریه قرار داشت.
هاشم الاتاسی | |
|---|---|
 | |
| رئیس‌جمهور سوریه | |
| مشغول به کار ۱ مارس ۱۹۵۴ – ۶ سپتامبر ۱۹۵۵ | |
| پس از | ادیب شیشکلی |
| پیش از | شکری قوتلی |
| رئیس‌جمهور سوریه | |
| پس از | حسنی الزعیم |
| پیش از | فوزی سلو |
| رئیس‌جمهور سوریه | |
| مشغول به کار دسامبر ۱۹۴۹ – ۲۸ ژوئیه ۱۹۲۰ | |
| پس از | محمد علی العابد |
| پیش از | بهیج الخطیب |
| نخست‌وزیر سوریه | |
| مشغول به کار ۱۷ اوت ۱۹۴۹ – ۲۴ دسامبر ۱۹۴۹ | |
| پس از | حسنی الزعیم |
| پیش از | ناظم القدسی |
| رئیس‌جمهور سوریه | |
| مشغول به کار ۲۱ دسامبر ۱۹۳۶ – ۷ ژوئیه ۱۹۳۹ | |
| سخنگوی مجلس سوریه | |
| مشغول به کار ۱۱ اوت – ۶ سپتامبر ۱۹۲۸ | |
| نخست‌وزیر سوریه | |
| آغاز به کار ۳ مه ۱۹۲۰ | |
| رئیس‌جمهور | رضاپاشا الرکابی |
| نخست‌وزیر | علاء الدین الدروبی پاشا |
| سخنگوی مجلس سوریه | |
| مشغول به کار ۱۱ دسامبر ۱۹۱۹ – ۱۷ ژوئیه ۱۹۲۰ | |
| اطلاعات شخصی | |
| زاده | ۱۸۷۵ حمص، امپراتوری عثمانی |
| درگذشته | ۵ دسامبر ۱۹۶۰ (۸۵ سال) حمص، سوریه |
| تخصص | سیاستمدار |
| دین | اسلام سنی |
الاتاسی در خانواده‌ای ثروتمند و سرشناس واقع در حمص، پرورش یافت. پدرش خالد الاتاسی مفتی حمص بود. وی در حمص و استانبول به تحصیل پرداخت و در زمان امپراتوری عثمانی در بیروت و حمص شاغل بود. وی یکی از نزدیکان به فیصل یکم در زمان پادشاهی عربی سوریه بود و پس از آن نیز فعال سیاسی خواستار آزادی و مخالف قیمومت فرانسه بر سوریه و لبنان بود. یکی از اقدامات مهمش برای مقابله با استعمار فرانسه تأسیس و رهبری تشکل ملی سوریه بود، این حزب نقش بارزی در عرصهٔ سیاسی سوریه قبل از ۱۹۶۳ بازی می‌کرد.
یوسف الحکیم وی را شخصیتی محبوب و حکیم در میان مردم با وجود اختلاف نظرها توصیف می‌کند.[2]
دوران تحصیلات و اوایل فعالیت‌های سیاسی
خانوادهٔ اتاسی در حمص جزء زمین‌داران بودند و از نظر تملک ثروت مشهور بودند، همچنین در زمان امپراتوری عثمانی خانواده‌اش فعالیت سیاسی داشت. الاتاسی در تاریخ ۶ دسامبر ۱۸۷۵ در حمص تولد شد و در همان‌جا دروس ابتدایی و دبیرستان را گذراند، سپس به استانبول رفت و در رشتهٔ اداره امور عمومی در آکادمی ملکی درست خواند و سال ۱۸۹۵ از آنجا فارغ‌التحصیل شد. شروع زندگی سیاسیش در امپراتوری عثمانی سال ۱۸۹۸ زمانی که کارمند ویژه در ولایت بیروت عثمانی گماشته شد بود. پس از شروع جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۴ استاندار حمص، حما، بعلبک، یافا و آناتولی شد. بعد از جنگ جهانی اول سال ۱۹۱۸ الاتاسی در گروه خواستاران استقلال سوریه از امپراتوری عثمانی بود و به عنوان عضو در کنگره ملی سوریه فعالیت کرد و همچنین وی نخستین عضو مجلس سوریه در تاریخ این کشور شد.[3] در ۸ مارس ۱۹۲۰ شروع پادشاهی عربی سوریه اعلان شد و الاتاسی همراه اعضای کنگره ملی سوریه با پادشاه فیصل یکم بیعت کرد همچنین ریاست کمیتهٔ پیش‌نویس قانون اساسی پادشاهی سوریه را برگرده گرفت که به این قانون در ژوئن ۱۹۲۰ عمل شد اما عمل به این قانون مدت زیادی به سبب سقوط پادشاهی عربی سوریه به طول نینجامید. بعد از استعفای دولت دوم الرکابی، پادشاه فیصل یکم الاتاسی را مکلف به تشکیل دولت جدید کرد، وی در تاریخ ۲ مه ۱۹۲۰ دولت جدید را تشکیل داد تا دومین شخصی باشد که نخست‌وزیری سوریه را بر عهده می‌گیرد اما دولتش کوتاه مدت بود؛[3] فرانسه سوریه را مورد تهاجم قرار داد و هانری گورو کشتاری به سوی دولت فرستاد که به کشتار گوررو شهرت یافت، این کشتار ۱۳ ژوئن ۱۹۲۰ پذیرفته شد، در تاریخ ۱۵ ژوئن همان سال نیز حالت فوق‌العاده اعلام شد و انحلال نیروهای مسلح سوریه که جزء اصلی این کشتار بود در ۲۰ ژوئن اجرایی شد که باعث شروع اعتراضات گسترده در دمشق و دیگر شهرهای سوریه شد. معترضان قلعه دمشق را تصرف کردند که دولت را وادار به شلیک مستقیم به مردم کرد که منجر به کشته شدن بیست تن شد البته کار به این شرایط محدود نبود و هانری گورو فرماندهٔ ارتش فرانسه در شرق، به دلیل این که قبول کشتار از طرف مسؤلان سوری به وی نرسیده‌است نیروهایش را آزاد گذاشت تا از بیروت به دمشق در ۲۱ ژوئیه ۱۹۲۰ حرکت کنند، این ارتش با بازماندگان ارتش پادشاهی فیصل و نیروهای داوطلب در جنگ میسلون تاریخ ۲۴ ژوئیه ۱۹۲۰ مواجه شد که به‌راحتی ارتش فرانسه سوری‌ها را شکست دادند. فرانسوی‌ها به دمشق در ۲۵ ژوئیه وارد شدند. فرانسوی‌ها پس از اشغال سوریه فرانسه دولتی را به ریاست علاءالدین دروبی زیر نظر استعمار خودشان تشکیل دادند، سه روز پس از آن نیز پادشاه فیصل را تبعید کردند تا پادشاهی عربی سوریه، پس از سه ماه نخست‌وزیری هاشم الاتاسی به پایان کار خود برسد.
تحت‌الحمایگی فرانسه
در زمان انقلاب بزرگ سوری به دلیل اینکه این قیام مسلحانه بود الاتاسی از شرکت در آن خودداری کرد و گفت: «استقلال با نتیجهٔ پیروزمندی حق می‌آید نه با خشونت».[4] در اکتبر ۱۹۲۷ اتاسی با گروهی از فعالان سیاسی که مبارزان با تحت‌الحمایگی فرانسه بر سوریه شناخت می‌شدند نظیر شکری قوتلی، سعدالله الجابری، فارس الخوری و…، آغاز به کار «تشکل ملی سوریه» را اعلان کردند، این تشکل نقش مهمی در عرصه سیاسی سوریه تا تاریخ ۱۹۶۳ بازی کرد و اعضای این گروه چندین دولت در زمان تحت‌الحمایگی و استقلال تشکیل دادند.
رئیس‌جمهوری
اغتشاشات و تفاهمنامه ۱۹۳۶
در ۲۱ دسامبر ۱۹۳۵ تشکل ملی شروع به برگزاری چهلم ابراهیم هنانو در دانشگاه دمشق کرد، فارس الخوری در این مراسم «پیوند ملی» اعلان کرد، پس از پایان این مراسم اغتشاشات خونینی در سوریه به پا خواست که رئیس‌جمهور وقت محمدعلی عابد و نخست‌وزیرش شیخ تاج نتوانست که آن را سرکوب کند. با روی دادن این اغتشاشات دفترهای تشکل ملی سوریه در دمشق و حلب بسته شد و برخی از رهبرانش چون سعدالله الجابری بازداشت شد که مردم سوریه در پاسخ در دمشق و دیگر شهرهای سوریه شصت روز اعتصاب کردند که ارتش فرانسه را وادار به پخش شدن در خیابان‌های اصلی دمشق کرد و کمیسر عالی فرانسه در سوریه، دی مارتیل تهدید به بمباران دمشق همان‌گونه که در سال ۱۹۲۵ روی‌داده بود کرد. همزمان با این روی‌دادها در عراق، لبنان، اردن، فلسطین و مصر تظاهراًت‌هایی برای پشتیبانی مردم سوریه انجام شد همچنین بریتانیا نیز پشتیبان سوری‌ها بود. بر اثر فشارهای بین‌المللی کمیسر عالی فرانسه در سوریه مجبور به دیدار با رئیس تشکل ملی، هاشم الاتاسی شد، در این دیدار تفاهم شد که دولت جدید تشکیل شود و هیأتی نیز به فرانسه فرستاده شود تا برای تفاهمنامه جدید که حقوق مردم سوریه را تضمین کند با مسؤلان فرانسوی گفتگو کند؛ بر اثر این دیدار و تفاهم رسیدن دو طرف دولت تاج‌الدین حسنی استعفا کرد و پس از این استعفا چهارمین دولت و آخرین دولت در زمان رئیس‌جمهوری محمدعلی عابد، با ریاست عطا الایوبی در ۲۳ فوریه]] ۱۹۳۶ تشکیل شد؛[5] حوالی ۲۱ مارس هیأتی از تشکل ملی به فرانسه با رهبر هاشم الاتاسی رفت، گفتمان شش ماه تا سپتامبر همان سال به طول انجامید تا سرانجام تفاهم بین دو طرف در ۹ سپتامبر اعلان شد و بندهای این تفاهم در ۲۲ اکتبر ابلاغ عمومی شد. در نزدکی به پایان رسیدن اکتبر هیئت ملی اعزام شده از پاریس با قطار به حلب بازگشت که شاهد استقبال مردمی گسترده‌ای بود که تشکل ملی ایجاد کرده بود. در این استقبال کمیسر عالی فرانسه دی مارتیل نیز حضور داشت و تفاهمنامه روی‌داده را به «معجزهٔ قرن بیستم» توصیف کرد. شهرهای دمشق و حلب و دیگر شهرهای سوریه به نشانهٔ خوشحالی بازگشت این هیئت به مدت چند روز خیابان‌ها و میدان‌ها را به نشانهٔ خوشحالی زینت دادند.[6]
جستارهای وابسته
منابع
- المسألة السوریة المزدوجة، میشیال کریستیان دافت، ترجمة جبرائیل البیطار، مطبوعات وزارة الدفاع، دمشق 1987. ص.342
- سوریه والانتداب الفرنسی، یوسف الحکیم، دارالنهار، بیروت 1983، ص.270
- هاشم الأتاسی رئیسًا، الحکواتی، 25 آب 2011.
- المسألة السوریة المزدوجة، مرجع سابق، ص.343
- سوریا صنع دولة وولادة أمة، ودیع بشور، دارالیازجی، دمشق 1994، ص.398
- سوریه والانتداب الفرنسی، مرجع سابق، ص.265
نخست وزیران سوریه از ۱۹۲۰ میلادی | |
|---|---|
| پادشاهی عربی سوریه (۱۹۲۰) | |
| قیمومیت فرانسه (۱۹۲۰-۱۹۴۶) | |
| جمهوری سوریه (۱۹۴۶-۱۹۵۸) | |
| جمهوری متحده عربی (۱۹۵۸-۱۹۶۱) | |
| جمهوری عربی سوریه (۱۹۶۱-) | |
@ | |
.svg.png.webp){kind=small}
.svg.png.webp){kind=small}
| تقسیمات اداری |
|  | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| دولتها | حقی العظم (بار نخست) • دولت برکات (بار نخست) • برکات (بار دوم) • نامی (بار نخست) • نامی (بار دوم) • نامی (بار سوم) • الحسنی (بار نخست) • الحسنی (بار دوم) • الحسنی (بار سوم) • سالومیاک • حقی العظم (بار دوم) • حقی العظم (بار سوم) • الحسنی (بار چهارم) • الایوبی (بار نخست) • جمیل مردم • الحفار • البخاری • الخطیب • خالد العظم • الحکیم • البرازی • الالشی • الایوبی (بار دوم) • الجابری (بار نخست) • الخوری (بار نخست) • الخوری (بار دوم) • الخوری (بار سوم) • الجابری (بار دوم) | |||||
| شخصیتهای سوری |
| |||||
| کمیسرهای فرانسه | نمایش فهرست: هانری گورو • ماکسیم ویگان • موریس سارای • هنری دی جونل • آنری پونسو • کونت دامین دو مارتل • گابریل پوه • ژان چیاپ • هانری فرناند دنتز • ژرژ کاترو • ژان هلیو • پل بنه • | |||||
| رویدادهای تاریخی | اعتراضهای دمشق (۱۹۲۰) • نبرد میسلون (۱۹۲۰) • انقلاب بزرگ سوری (۱۹۲۵-۲۸) • انتخابات مجلس سوریه (۱۹۲۸) • انتخابات مجلس نمایندگان (۱۹۳۱) • اعتصاب عمومی (۱۹۳۶) • انتخابات مجلس نمایندگان (۱۹۳۶) • جدایی سنجاق اسکندرون از سوریه (۱۹۳۹) • تظاهراتهای سوریه (۱۹۳۹) • تظاهراتهای سوریه (۱۹۴۱) • جنگ دمشق (۱۹۴۱) • نبرد پالمیرا (۱۹۴۱) • نبرد دیرالروز (۱۹۴۱) • اعلام استقلال • انتخابات مجلس نمایندگان (۱۹۴۳) • جنبش استقلال (۱۹۴۵) • ۱۷ آوریل ۱۹۴۷ خروج سربازان فرانسه از سوریه (روز استقلال) | |||||
| قراردادها | موافقتنامه سایکس–پیکو • فیصل کلمانسو • مراسم تقسیم • تعهدات فرانسه برای سوریه • الداماد دی جوفنیل • قانون اساسی ۱۹۳۰ • توافقنامه ۱۹۳۶ | |||||