چهار گام وارستگی

چهار گام وارستگی مفهومی است در آیین بودا و به چهار مرحله‌ای اشاره می‌کند که سالکان برای رسیدن به وارستگی کامل از رنج‌ها و شکستن چرخه تولد ادواری و دست‌یابی به حالت بی‌مرگ‌ها ^arhat آن را طی می‌کنند.

بودا از کسانی که در یکی از این مراحل چهارگانه باشند با عنوان «مردمان شریف» ^{ariya-puggala} یاد می‌کند و جماعتی که این افراد تشکیل می‌دهند را «انجمن شریف» ^ariya-sangha نام نهاده‌بود.

آموزه چهار گام وارستگی از آموزه‌های اصلی در مکتب‌های اولیه بودایی به‌ویژه کیش ترواده بوده که تا امروز ادامه یافته‌است.

این چهار مرحله عبارت است از:

• به‌جویبارآمده‌ها (Sotāpanna): در متون بودایی به راه اصیل هشتگانه اصطلاحا جویبار گفته می‌شود و فردی که به این راه گام می‌نهد را «به‌جویبارآمده» می‌گویند.
• یک‌بارآینده‌ها (Sakridāgāmi): کسانی که به این مرحله رسیده‌اند تنها یک بار دیگر به دنیا خواهند آمد. هم به‌جویبارآمده‌ها و هم یک‌بارآینده‌ها از سه بند اولیه رسته‌اند اما تفاوت در این است که یک‌بارآینده‌ها تمایلات، تنفر، و توهمات را تا درجات بیشتری در خود تضعیف کرده‌اند.
• بازنیاینده‌ها (anāgāmi): بازنیاینده کسانی هستند که بر حس‌ها چیره گشته‌اند و پس از مرگ به جهان انسانی یا هر جهان پست‌تر از آن بازنمی‌گردند. به جای این، بازنیاینده‌ها در یکی از پنج «منزلگاه پاک» زاده می‌شوند و در آنجا به نیروانا (خاموشی مطلق شعله وابستگی‌ها) دست می‌یابند.
• بی‌مرگ‌ها (arhat): بی‌مرگ‌ها که ارجمندها هم نامیده می‌شوند افرادی کاملاً بیدارشده هستند که تمامی ۱۰ قید و بند را گسلانده و با رستن از چرخه تولدهای ادواری پس از مرگ دیگر به هیچ جهان یا مکانی بازنمی‌گردند. بی‌مرگ‌ها راهی که بودا نشان داده را پیموده و به مرحله بوداشدگی رسیده‌اند.

گام‌های وارستگی، بندها و مسئله تولدهای ادواری (برپایه سبد آموزه‌ها (Sutta Piṭaka))
مرحله	بندهای گسسته‌شده		زایش‌های باقی‌مانده تا پایان رنج‌ها
به‌جویبارآمده‌ها	۱. نگاه هویتی ۲. تردید ۳. دلبستگی به رسوم	بندهای رده‌پایین	تا هفت بار به عنوان انسان یا در بهشت
یک‌بارآینده‌ها			یک بار دیگر به عنوان انسان
بازنیاینده‌ها	۴. امیال حسی ۵.غرض‌ورزی		یک بار دیگر در منزلگاهی پاک و مقدس
بی‌مرگ‌ها	۶. علاقه به باززایی مادی ۷. علاقه به باززایی غیرمادی ۸. اندیشه فردی ۹. بی‌قراری ۱۰. ناآگاهی	بندهای رده‌بالاتر	هیچ بار
منبع: Nanamoli Bhikkhu & Bodhi (2001), Middle-Length Discourses، صص. ۴۱-۴۳.

منابع

• Gomez, Luis O. (1991), Purifying Gold: The Metaphor of Effort and Intuition in Buddhist Thought and Practice. In: Peter N. Gregory (editor)(1991), Sudden and Gradual. Approaches to Enlightenment in Chinese Thought, Delhi: Motilal Banarsidass Publishers Private Limited
• Warder, A.K. (2000), Indian Buddhism, Delhi: Motilal Banarsidass Publishers

• Robinson et al.(2005). "Buddhist Religions: A Historical Introduction". Fifth Edition. Belmont,CA: Wadsworth/Thomson, p.327