کاروان (تصنیف)

تاریخچه

این تصنیف نخستین بار در برنامهٔ رادیویی گل‌های رنگارنگ شمارهٔ ۲۱۷، با همکاری مرتضی محجوبی (آهنگساز) و رهی معیری (شاعر) اجرا شده‌است. در این برنامه ابتدا یک قطعهٔ چهارمضراب از ابوالحسن صبا اجرا می‌شود، سپس بنان یک قطعهٔ آوازی در گوشهٔ دیلمان از آواز دشتی و پس از آن تصنیف کاروان را با آهنگسازی محجوبی و شعر معیری اجرا می‌کند.[1] این قطعات را جواد معروفی برای اجرا با پیانو و ارکستر تنظیم کرده‌است.[2] بنابر توضیحات تقی روحانی (گویندهٔ برنامه)، اعضای ارکستر گل‌ها در این برنامه عبارتند از مرتضی محجوبی، جواد معروفی، علی تجویدی، همایون خرم، حبیب‌الله بدیعی، عباس شاپوری، سلیم فرزان، محمد میرنقیبی، علیرضا ایزدی، و امیرناصر افتتاح[3]. برخی منابع به اشتباه حسینعلی وزیری‌تبار را به عنوان نوازندهٔ ساز قره‌نی این اثر معرفی می‌کنند[4][5] اما مشاهده می‌شود که تقی روحانی هنگام معرفی اعضای ارکستر گل‌ها در این اجرا، اسمی از حسینعلی وزیری‌تبار نمی‌برد و سلیم فرزان تنها نوازندهٔ قره‌نی در بین این هنرمندان است.[6] همچنین غلامحسین بنان در برنامهٔ رادیویی «سرگذشت رادیو» از سلیم فرزان به عنوان نوازندهٔ قره‌نی این اثر نام می‌برد. بنابر توضیحات رهی معیری در یک مصاحبهٔ رادویی، ترانهٔ کاروان به یاد رضا محجوبی ساخته شده است.[7] همچنین تقی روحانی در ابتدای برنامه به این نکته که این اثر به یاد رضا محجوبی تنظیم یافته‌است، اشاره می‌کند. از طرفی به گفتهٔ همسر صبا، قطعهٔ کاروان را محجوبی در واکنش به خبر درگذشت صبا خلق کرده‌است و ترجیع‌بند شعر آن («با ما بودی، بی ما رفتی») نیز به همین حادثه اشاره دارد.[8] اما شهرخ پیرنیا فرزند داوود پیرنیا ساخت این قطعه را به یک گردهمایی هنرمندان در منزل پدرش منتسب کرده‌است.[9][10] تصنیف کاروان یکی از آثار گرانبهای بنان دانسته می‌شود.[11]

شعر
همه شب نالم چون نی که غمی دارم
دل و جان بردی اما نشدی یارم
با ما بودی، بی ما رفتی
چو بوی گل به کجا رفتی؟
تنها ماندم، تنها رفتی
چو کاروان رود، فغانم از زمین بر آسمان رود
دور از یارم خون می‌بارم
فتادم از پا به ناتوانی
اسیر عشقم، چنان‌که دانی
رهایی از غم نمی‌توانم
تو چاره‌ای کن، که می‌توانی
گر ز دل برآرم آهی، آتش از دلم خیزد
چون ستاره از مژگانم، اشک آتشین ریزد
چو کاروان رود، فغانم از زمین بر آسمان رود
دور از یارم خون می‌بارم
نه حریفی تا با او غم دل گویم
نه امیدی در خاطر که تو را جویم
ای شادی جان، سرو روان، کز بر ما رفتی
از محفل ما، چون دل ما، سوی کجا رفتی؟
تنها ماندم، تنها رفتی
به کجایی غمگسار من، فغان زار من بشنو بازآ
از صبا حکایتی ز روزگار من بشنو بازآ
بازآ سوی رهی
چون روشنی از دیدهٔ ما رفتی
با قافلهٔ باد صبا رفتی
تنها ماندم، تنها رفتی[12]

بازخوانی

تاکنون خوانندگان فراوانی این تصنیف را بازخوانی کرده‌اند از جمله محمدرضا شجریان (در یک اجرای خصوصی همراه با سه‌تار پرویز مشکاتیان و نی محمد موسوی) و مرضیه (برنامهٔ رادیویی گل‌های رنگارنگ شمارهٔ ۲۲۰).

همچنین علی زند وکیلی در سال ۱۳۹۵ به یاد غلامحسین بنان این قطعه را مجدداً اجرا کرد.[13]

پانویس
  1. آقایی‌پور، به یاد آن نغمه‌خوان فراموش‌نشدنی، ۳۵.
  2. میرعلینقی، سروده‌های محلی در اقلیم نوا، ۲۱۱.
  3. روحانی، گل‌های رنگارنگ، ۲۱۷.
  4. میرعلینقی، سروده‌های محلی در اقلیم نوا، ۲۱۱.
  5. سیجانی، نوازنده‌ای که تاریخ زنده موسیقی ایران است.
  6. روحانی، گل‌های رنگارنگ، ۲۱۷.
  7. معیری، مصاحبهٔ رادیویی رهی معیری و مرتضی محجوبی.
  8. صبا، خاطره‌هایی از پدر و همسر، ۴۴.
  9. پیرنیا، یادی از خانه مشیرالدوله، ۵۶۸.
  10. روحانی، گل‌های رنگارنگ، ۲۱۷.
  11. تهرانی، یادی از استاد آواز ایران، ۲۷.
  12. نوسخن، دیوان رهی معیری.
  13. TABNAK، تابناک | (۱۳۹۸/۰۳/۰۱ - ۱۷:۴۱). «کاروان ؛ علی زند وکیلی». fa. دریافت‌شده در 2021-04-08. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)

منابع

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.