گلبول سفید
گویچههای سفید (لوکوسیتها) یا گلبولهای سفید از سلولهای خون هستند. گویچههای سفید بخشی از دستگاه ایمنی بدن هستند و بدن را در برابر بیماریهای عفونی محافظت میکنند. لوکوسیتها بر خلاف اریتروسیتها هستهدار و متحرک هستند. در انسان بالغ گویچههای سفید در مغز استخوان جناغ و لگن خاصره و جمجمه ساخته میشوند (در کودکان مضافاً در استخوان لولهای دستها) و در خون آزاد میشوند. گویچههای سفید سپس در مغز استخوان، و تیموس «میآموزند» که دقیقاً چه نوع وظیفه دفاعی به عهده دارند و چه چیزهایی خودی و چه چیزهایی غیرخودی (دشمن یا خطر ) محسوب میشوند.
گلبول سفید (گویچه سفید) | |
---|---|
جزئیات | |
سیاهرگ | Nerve = |
شناسهها | |
لاتین | leucocytus |
MeSH | D007962 |
TH | H2.00.04.1.02001 |
FMA | 62852 |
انواع گلبول سفید
لوکوسیتها بر اساس حضور یا عدم حضور گرانولهای اختصاصی در سیتوپلاسم خود به دو دسته گرانولوسیتها (دانهدارها) و آگرانولوسیتها (بدون دانهها) تقسیم میشوند.
گرانولوسیتها
گرانولوسیتها بر اساس رنگپذیری گرانولهای اختصاصی به سه دسته نوتروفیلها، ائوزینوفیلها و بازوفیلها تقسیم میگردند.
- نوتروفیلها Neutrophils: نوتروفیلها بیش از 56٪ گلبولهای سفید خون را تشکیل میدهند ودارای هسته لبوله (چند لوبه) میباشند، توانائی بیگانهخواری (فاگوسیتوز) دارند. سیتوپلاسم این سلول دارای گرانولهای بسیار ظریف صورتی کم رنگ است. نوتروفیلها در عفونتهای حاد مانند بیماریهای عفونی و آپاندیسیت حاد درخون افزایش مییابند. خنثی دوست میباشند گرانولهای آنها با رنگ خنثی رنگ میپذیرد هستهها چند قسمتی و بیشترین نوع گرانولوسیتها را تشکیل میدهند.
- ائوزینوفیلها Eosinophils: یا اسیدوفیلها حدود ۵٪ از گلبول سفید خون را تشکیل میدهند ودارای هسته دو لوبه است. سیتوپلاسم سلول حاوی دانههای نارنجی فراوان است. تعداد ائوزینوفیلها در بیماریهای ازدیاد حساسیتی و عفونتهای انگلی در خون افزایش مییابد. سلولهایی که گرانولهای آنها با رنگهای اسیدی رنگ میگیرند. این گرانولها درشت میباشند. هسته به صورت s شکل دیده میشود.
- بازوفیلها Basophils: کمترین درصد گلبولهای سفید (۱٪) در یک گسترش خونی را دارند. بازوفیلها دارای دانههای درشت آبی تیره در سیتوپلاسم خود هستند. این دانهها حاوی مواد متعددی مانند هیستامین، پروتئوگلیکان (مانندهپارین و کندروایتین) و آنزیمهای پروتئولیتیک (مانند الاستاز و لیزوفسفولیپاز) هستند که نقش مهمی در واکنشهای التهابی دارند. آزاد شدن هیستامین در خون باعث ایجاد علائم حساسیت (آلرژی) ازجمله التهاب، قرمزی، خارش و مخصوصاً کهیر میگردد. گرانولهای آنها با رنگ قلیایی رنگ میگیرند دو هسته درشت به هم چسبیده دارند و حدود ۱ درصد از گلبولهای سفید را شامل میشوند.
آگرانولوسیتها
آگرانولوسیتها به دو دسته لنفوسیتها و مونوسیتها تقسیم میشوند. در سیتوپلاسم این نوع گلبولهای سفید دانه وجود ندارند.
- لنفوسیتها: لنفوسیتها خود به دو نوع اصلی B و T تقسیم میشوند که در ساخت آنتیبادی و فاگوسیتوز نقش دارند و دارای هستهای گرد و با سیتوپلاسم اندک است. هر لنفوسیت چه B و چه T فقط یک نوع گیرندهٔ آنتیژنی در سطح خود دارند ولی تعداد زیادی گیرندهٔ آنتیژنی از یک نوع دارند. لنفوسیتها فاگوسیتوز انجام نمیدهند و در دفاع اختصاصی نقش دارند.
- مونوسیتها:مونوسیتها بزرگترین سلول درجریان خون محسوب میشوند.مونوسیتها بدون گرانول بوده یا دارای تعداد کمی گرانول ظریف هستند. شکل هسته آنها کناری یا در مرکز سلول، لبوله و کلیوی شکل، پیچ خورده و دارای فرورفتگی یا مغزیشکل (نعل اسبی) است. همچنین مونوسیت ها پس از تراگذاری(دیاپدز) از شکاف بین سلول های مویرگ خونی، به درشت خوار ها(ماکروفاژ) و سلولهای دارینهای تمایز می یابند.
تعداد گلبولهای سفید
میزان طبیعی گلبولهای سفید از ۴۰۰۰ الی ۱۱۰۰۰ گلبول سفید در هر میکرولیتر (LCM) است. لکوپنی یا پایین آمدن گلبولهای سفید که در موارد زیر ایجاد میشود: نارسایی مغز استخوان (برای مثال ناشی از عفونت، تومور)، بیماریهای واسکولار-کلاژنی (مثل لوپوس)، بیماریهای کبدی و طحال و رادیوتراپی.
لکوسیتوز یا بالا رفتن گلبولهای سفید که در موارد زیر دیده میشود: بیماریهای عفونی و برخی سرطانهای خونی است.
مروری بر گلبولهای سفید
نوع | نمای میکروسکوپیک | شکل | درصد تقریبی در بالغین : | قطر (μm)[1] | اهداف عمده[2] | هسته[2] | گرانولها[2] | نیمهعمر[1] |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
نوتروفیل | ۶۲٪ | ۱۰–۱۲ | Multilobed | Fine, faintly pink (H&E stain) | 6 hours–few days (days in spleen and other tissue) | |||
ائوزینوفیل | ۲٫۳٪ | ۱۰–۱۲ |
|
Bi-lobed | Full of pink-orange (H&E stain) | 8–12 days (circulate for 4–5 hours) | ||
بازوفیل | ۰٫۴٪ | ۱۲–۱۵ |
|
Bi-lobed or tri-lobed | Large blue | A few hours to a few days | ||
لنفوسیت | 30% | Small lymphocytes 6 Average lymphocytes 7-8 Large lymphocytes ۱۲–۱۵ |
|
Deeply staining, eccentric | NK-cells and cytotoxic (CD8+) T-cells | Years for memory cells, weeks for all else. | ||
مونوسیت | 5.3% | 12–15[3] | Monocytes migrate from the bloodstream to other tissues and differentiate into tissue resident macrophages, Kupffer cells in the liver. | Kidney shaped | None | Hours to days | ||
افزایش گلبولهای سفید خون
افزایش تعداد گلبولهای سفید خون عبارتست از افزایش تعداد سلولهای مبارزهکننده با بیماریها یا لکوسیتها (leukocytes) در گردش خون. افزایش تعداد گلبولهای سفید خون را لکوسیتوز (leukocytosis) نیز میگویند.
نام دیگر سلولهای سفید خون که توسط مغز استخوان تولید شده و در همه بدن پراکنده میشوند، لوکوسیت است.
این سلولها، سلاح مهم سیستم ایمنی بدن در برابر بیماریهای عفونی هستند، یعنی هنگام ابتلاء به یک بیماری عفونی (میکروبی)، گلبولهای سفید خون با میکروبها میجنگند و از بدن دفاع میکنند.
در صورت عدم وجود عفونت، گلبولهای سفید خون بهطور طبیعی فقط یک درصد از خون هر فرد را تشکیل میدهند. یک آزمایش خون ساده به راحتی تعداد این گلبولها را مشخص میسازد. تعداد طبیعی گلبولهای سفید خون ۴۵۰۰ تا ۱۰۰۰۰ سلول در هر میکرولیتر خون است.
اگر تعداد لکوسیتها بیشتر از ۱۱۰۰۰ سلول در هر میکرولیتر خون در افراد بزرگسال باشد، به عنوان افزایش گلبولهای سفید خون در نظر گرفته میشود.
حداکثر تعداد طبیعی گلبولهای سفید خون در کودکان، بسته به سن و جثه آنها متفاوت است.
همانطور تعداد کمتر از حد طبیعی گلبولهای سفید خون ممکن است نشانگر نقص عملکرد مغز استخوان یا کبد و طحال باشد، بیماری یا تهاجم عوامل خارجی به بدن نیز باعث افزایش تعداد این سلولها میشود. افزایش تعداد گلبولهای سفید در آزمایش خون نشان دهنده ابتلای شما به یک بیماری خاص است
علل افزایش تعداد گلبولهای سفید خون
افزایش تعداد گلبولهای سفید خون معمولاً و بهطور کلی نشان دهنده شرایط زیر است:
- وجود یک بیماری عفونی در بدن که برای مبارزه با آن، تعداد گلبولهای سفید خون زیاد میشود.
- واکنش بدن نسبت به یک دارو که منجر به افزایش تولید گلبولهای سفید خون میشود.
- بیماری مغز استخوان که باعث افزایش غیرطبیعی تولید گلبولهای سفید خون میشود.
- یک نوع بیماری سیستم ایمنی بدن که تولید گلبولهای سفید خون را افزایش میدهد.
علل خاص افزایش تعداد گلبولهای سفید خون عبارتند از:
- لوسمی لنفوسیتیک حاد
- لوسمی میلوژنوز حاد
- آلرژی، به خصوص واکنشهای آلرژیک شدید
- لوسمی لنفوسیتیک مزمن
- لوسمی میلوژنوز مزمن
- لوسمی ائوزینوفیلیک مزمن CEL
- داروها مثل کورتیکواستروئیدها (کورتونها) و اپی نفرین
- میلوفیبروز
- برخی بیماریهای عفونی باکتریایی
- برخی بیماریهای عفونی ویروس
- پلی سیتمی ورا (یک نوع بیماری مغز استخوان)
- کشیدن سیگار
- استرس و فشار روحی یا جسمی شدید
- بیماری سل
- بیماری سیاه سرفه
- آسیب بافتی (سوختگی شدید)
نتایج یک مطالعه
نتایج یک مطالعه نشان داد مردان و زنانی که تعداد گلبولهای سفید خونشان زیاد است، با خطر بیشتر مرگ زودهنگام، به ویژه در اثر بیماریهای قلبی عروقی مواجه هستند.
البته افرادی هم که تعداد گلبولهای سفید خونشان طبیعی است، از این خطرات مستثنی نیستند، زیرا کسانی که بالاترین میزان تعداد طبیعی را دارند نیز در معرض افزایش خطر ابتلاء به بیماری و مرگ هستند.
محققان ایتالیایی میگویند خطر مرگ و میر ناشی از بیماری قلبی عروقی، با زیاد شدن تعداد گلبولهای سفید افزایش مییابد، اما تأکید دارند که هنوز یک ارتباط علت و معلولی بین این خطر و تعداد گلبولهای سفید خون را مورد تأیید قرار ندادهاند.
علل افزایش گلبولهای سفید خون
کاهش گلبولهای سفید خون خطر دارد
کاهش تعداد گلبولهای سفید خون نشاندهنده پایین آمدن قدرت دفاعی بدن است و اگر در این زمان هر گونه میکروب بیماریزا وارد بدن فرد شود، توانایی مقابله با آنها کاهش مییابد و ممکن است فرد به بیماریهای مختلف مبتلا شود.
گلبول سفید خون
خون از سلولهای مختلفی تشکیل شدهاست که شامل گلبولهای سفید (WBC)، گلبولهای قرمز(RBC) و پلاکتها است.
هر کدام از این سلولها وظایف مشخصی در بدن دارند و کم و زیاد شدن تعداد آنها، نشان دهنده بیماری خاصی در بدن است.
گلبولهای سفید، وظیفه دفاع از بدن در مقابل عوامل خارجی را به عهده دارند.
گلبولهای قرمز اکسیژن را به بافتهای بدن میرسانند و مواد زاید را از بافتها دور میکنند.
پلاکتها وظیفه انعقاد خون را به عهده دارند.
گلبولهای سفید خون
گلبولهای سفید خون یا لکوسیتها، با سیستم ایمنی بدن ارتباط دارند و وظیفه اصلی آنها دفاع از بدن در برابر انواع میکروبها و سایر عوامل خارجی و مزاحم است. تعداد گلبولهای سفید خون در افراد سالم بین ۴ هزار تا ۱۱ هزار در هر میکرولیتر خون است.
اکثر گلبولهای سفید در مغز قرمز استخوان ساخته میشوند و معمولاً محل اقامت آنها، خون و بافت لنفاوی است.
پنج نوع گلبول سفید وجود دارند: نوتروفیلها، لنفوسیتها، مونوسیتها، ائوزینوفیلها و بازوفیلها.
تعداد گلبولهای سفید خون
بسیاری از افراد هنگامی که برای آزمایش خون به آزمایشگاه مراجعه میکنند، نمیدانند که آزمایشگاه چه کاری بر روی خون آنها انجام میدهد و معمولاً برای آگاهی از نتیجه آزمایش خود، به پزشک مراجعه میکنند.
معمولاً در بدن افراد سالم روزانه حدود صد میلیارد سلول سفید خون تولید میشود، اما آنچه در نتیجه آزمایش خون نوشته میشود، تعداد گلبولهای سفید در هر میکرولیتر خون بوده که این تعداد برای افراد سالم بین ۴ هزار تا ۱۱ هزار سلول سفید در هر میکرولیتر خون است.
اگر فرد با کاهش تعداد گلبول سفید مواجه شود، به لکوپنی مبتلا است.
چند نکته دربارهٔ تعداد گلبولهای سفید
- تعداد گلبولهای سفید خون نوزادان بیشتر از بزرگسالان است.
- اگر فردی از دارویی استفاده میکند، باید قبل از اقدام برای آزمایش خون، حتماً پزشک آزمایشگاه را از آن مطلع کند، زیرا نتایج تحقیقات نشان دادهاست مصرف برخی داروها بر تعداد گلبولهای خون مؤثرند.
- هنگامی که تعداد گلبولهای سفید خون کمتر از ۳۵۰۰ گلبول سفید در هر میکرولیتر خون شود، فرد دچار کمبود گلبول سفید شدهاست. اگر فردی دچار کاهش تعداد گلبولهای سفید خون شد، باید به پزشک متخصص مراجعه کند تا علت پایین آمدن گلبولهای سفید خون مشخص شود.
کاهش تعداد گلبولهای سفید خون
میزان طبیعی گلبولهای سفید ۴۵۰۰ الی ۱۰۰۰۰ گلبول سفید در هر میکرولیتر(LCM) است. کاهش تعداد گلبولهای سفید از این تعداد ممکن است نشانگر نقص عملکرد مغز استخوان، کبد یا طحال باشد.
علل کاهش تعداد گلبولهای سفید خون
دلیل و علت کاهش تعداد گلبولهای سفید خون میتواند به دلایل زیر باشد:
- عفونتهای ویروسی
- اختلالات مادرزادی
- بیماریهای خودایمنی
- برخی داروها مثل پردنیزون، آنتیبیوتیکها، داروهای ادرارآور (دیورتیکها)، داروهای آرامبخش یا داروهای ضد التهاب
- واکنشهای آلرژیک شدید
- بیماریهای انگلی
- کمبود ویتامینها یا مواد معدنی
- لکوپنی گاهی به علت یک کمخونی ساده و گاهی هم به جهت وجود کمخونیهای شدید پس از خونریزی و بعضی بیماریهای خونی خوشخیم و بدخیم دیده میشود.
- شیمی درمانی و پرتو درمانی: از آنجا که شیمی درمانی و اشعه درمانی (رادیوتراپی) سبب از بین رفتن سلولهای سرطانی میشوند، سلولهای سفید خون هم تحت تأثیر قرار گرفته و از بین میروند. به همین دلیل بیمارانی که تحت شیمی درمانی و پرتو درمانی قرار میگیرند، سیستم ایمنی بدنشان ضعیف میشود و در معرض ابتلاء به انواع عفونتها و بیماریها قرار میگیرند و باید تحت مراقبتهای شدید و ویژه قرار بگیرند.
- ویروس HIV یا ایدز: وجود این ویروس در بدن فرد، دلیل دیگری برای کاهش تعداد گلبولهای سفید در خون فرد است، زیرا این ویروس به سلولهای سفید خون حمله میکند و در نتیجه تعداد گلبولهای سفید با افت قابل توجهی روبرو میشود.
- پرکاری تیروئید: هنگامی که تیروئید بیش از حد فعال میشود، تعداد گلبولهای سفید خون کاهش پیدا میکند.
- بیماری لوپوس: لوپوس نوعی بیماری خودایمنی است که در طی آن سیستم ایمنی به سلولهای خودی حمله میکند و آنها را از بین میبرد. در واقع سیستم ایمنی نمیتواند بین عامل خارجی و سلولهای خود بدن تفاوتی قائل شود، در نتیجه به بافت خودی حمله میکند. در نتیجه باعث التهاب و درد و صدمه در قسمتهای مختلف بدن میگردد.
- سرطان خون که نام دیگر آن لوسمی است. این بیماری در اثر تکثیر و تکامل ناقص گلبولهای سفید خون و پیش سازهای آن در خون و مغز استخوان ایجاد میشود.
- البته گاهی کم شدن گلبولهای سفید خون بر اثر ضعف عمومی، کم خونیها و مصرف برخی داروها پیش میآید. گاهی نیز کاهش گلبولهای سفید خون هیچ علتی ندارد و خود به خود برطرف میشود.
- هشدار
کاهش تعداد گلبولهای سفید خون نشان دهنده پایین آمدن قدرت دفاعی بدن است و اگر در این زمان هر گونه میکروب بیماریزا وارد بدن فرد شود، توانایی مقابله با آنها کاهش مییابد و ممکن است فرد به بیماریهای مختلف مبتلا شود.
بنابراین کاهش تعداد گلبولهای سفید خون باید جدی گرفته شود و اگر فردی دچار کاهش تعداد گلبولهای سفید خون شد، باید به پزشک متخصص مراجعه کند تا علت پایین آمدن گلبولهای سفید خون مشخص شود و بر اساس علت کشف شده، نسبت به درمان قطعی آن اقدام کند.
جستارهای وابسته
منابع
- Daniels, V. G. , Wheater, P. R. , & Burkitt, H.G. (1979). Functional histology: A text and colour atlas. Edinburgh: Churchill Livingstone. ISBN 0-443-01657-7.
- Bruce Alberts, Alexander Johnson, Julian Lewis, Martin Raff, Keith Roberts, and Peter Walter (2002). "Leukocyte functions and percentage breakdown". Molecular Biology of the Cell (4th ed.). New York: Garland Science. ISBN 0-8153-4072-9.
- Handin, Robert I.; Samuel E. Lux; Thomas P. Stossel (2003). Blood: Principles and Practice of Hematology (2nd ed.). Philadelphia: Lippincott Williams and Wilkins. p. 471. ISBN 978-0-7817-1993-3. Retrieved 2013-06-18.
- کتاب زیستشناسی دبیرستان.
- ویکیپدیای انگلیسی
- دانشنامه رشد
- فیزیولوژی پزشکی گایتون
- آناتومی دکتر مصباح
- دانشنامه نبض زندگی
- ایمنیشناسی