گلبول قرمز

گلبول قرمز یا اریتروسیت متداول‌ترین نوع سلولهای خونی است و در بدن مهره‌داران، نقش اصلی رساندن اکسیژن را، از ششها (یا آبششها) به بافت‌ها، بازی می‌کند.

گلبول‌های قرمز خون انسان.

گلبول‌های قرمز سکه مانند (مقعر الطرفین)، کوچک و فاقد هسته و سایر اندامک‌ها است و در نتیجه ژن های سازنده مواد مورد نیاز خود را ندارد. به همین جهت تنها منبع برای تأمین انرژی در آن فرایند گلیکولیز و تنفس سلولی است. گلبول قرمز از حجمی بالغ بر ۹۰ تا ۹۵ میکرون برخوردار است.[1] در شرایط طبیعی قطر آن‌ها به‌طور متوسط ۷٫۵ میکرون است. اگر اندازهٔ سلول کوچک‌تر از ۶ میکرون باشد میکروسیت و اگر بزرگ‌تر از ۹ میکرون باشد، ماکروسیت نامیده می‌شود. حضور گویچه‌های قرمز با اندازه‌های مختلف در خون را آنیزوسیتوزیس (Anisocytosis) و حضورشان با اشکال مختلف در خون را پوی‌کیلوسیتوزیس (Poikilocytosis) می‌نامند که در حالات مرضی دیده می‌شوند. تعداد گویچه‌های قرمز در حالت طبیعی در خون زنان ۳٫۶ تا ۵٫۵ میلیون و در خون مردان ۴٫۱ تا ۶ میلیون در هر میکرولیتر می‌باشد.

نسبت حجم گویچه های قرمز خون به کل خون بر حسب درصد را هماتوکریت می‌نامند. این نسبت در زنان و مردان سالم و بالغ به ترتیب برابر ۴۵–۳۵ و ۵۰–۴۰ درصد است.

سیتوپلاسم گلبول‌های قرمز اسفنجی بوده و به وسیلهٔ غشاء پلاسمایی قابل ارتجاعی احاطه شده تا این سلول بتواند تغییر شکل بدهد و از مویرگ‌های باریک عبور کند.

در سیتوپلاسم گلبول رنگدانه‌ای به نام هموگلوبین وجود دارد که پروتئینی آهندار است. گلبول قرمز به وسیلهٔ هموگلوبین خود در جاهایی که تراکم اکسیژن زیاد باشد این آهن با اکسیژن ترکیب شده و اُکسی هموگلوبین را تشکیل می‌دهد و در جایی که تراکم اکسیژن کم باشد تجزیه شده و اکسیژن آزاد می‌کند. این خاصیت هموگلوبین در جابه‌جایی اکسیژن از شش‌ها به بافت‌ها بسیار سودمند است. عمر متوسط گلبول قرمز حدود چهار ماه است. بعد از این مدت گلبول در کبد تجزیه می‌شود و آهن موجود در کبد اندوخته می‌شود. تراکم گلبول قرمز و عمر آن تقریباً ۱۲۰ روز است. همچنین محل تولید آن در جنین کیسه زرد، کبد، طحال، گره لنفاوی و مغز قرمز استخوان است. بعد از تولد تا پنج سالگی تمام مغز استخوانهای بدن است . در فرد بالای پنج سال فقط در مغز استخوان‌های پهن و استخوان های دراز متصل به تنه است. در بسیاری از منابع از گلبول قرمز به عنوان یک سلول یوکاریوتی یاد می‌شود اما با توجه به تعریف پروکاریوت‌ها می‌توان گلبول قرمز را نوعی سلول پروکاریوتی نامید.

تنظیم تولید گلبول های قرمز هنگامی انجام می شود که مقدار اکسیژن بافت های بدن کاهش یابد

برای تولید گلبول قرمز از کلیه و کبد هورمونی به نام اریتروپویتین بیشتری خارج میشود و با تاثیر بر مغز استخوان موجب افزایش گلبول قرمز می شود

چرخهٔ زندگی

تولید
تصویر الکترونی از سلول‌های خون. گلبول قرمز (چپ تصویر)، پلاکت (میانه تصویر)، لوکوسیت (راست تصویر) تصویر۱:۲۰۰۰۰۰۰

اریتروسیت‌ها در دوران جنینی ابتدا در کیسه زرده و سپس در کبد، طحال، گره‌های لنفی و مغز استخوان ساخته می‌شوند. از حدود ۵ سالگی به بعد گلبول سازی فقط در مغز استخوان‌های پهن و قسمتی از استخوان‌های متصل به تنه (مانند: ران) انجام می‌شود. عامل تنظیم‌کننده ساخت اریتروسیت‌ها پروتئینی به نام اریتروپویتین است که بر اثر کاهش اکسیژن رسانی به بافت‌ها از کبد و کلیه‌ها ترشح می‌شود. برای ساخت اریتروسیت‌ها وجود ویتامین ب۱۲ و همچنین اسید فولیک ضروری است؛ بنابراین کمبود آهن در بدن باعث نوعی کمخونی به نام آنِمی فقر آهن می‌شود.

عمر اریتروسیت‌ها در حدود ۱۲۰ روز است و بعد از آن غشای آن‌ها سخت و شکننده می‌شود و وقتی پیر می‌شوند، در هنگام عبور از مویرگهای کبد و طحال آسیب می‌بینند و از بین می‌روند.

به فرایند تولید گلبول قرمز Erythropoiesis گویند. در صورت کاهش یافتن سطح اکسیژن در کلیه، کلیه هورمون اریتروپویتین را به مقدار بیشتری ترشح می‌کند و فرایند تولید گلبول قرمز شدت پیدا میکند. در کمبود اکسیژن مقدار اریتروپوئیتین پس از ۲۴ ساعت به حداکثر می‌رسد

زندگی فعال

طول عمر مفید یک یاختهٔ سرخ خونی ۱۰۰ تا ۱۲۰ روز می‌باشد.[2] در این مدت آنان به وسیلهٔ فشار خون در رگ‌ها جابه‌جا می‌شوند.گلبول های قرمز فاقد هسته بوده و شکل دیسک مانند با طرفین مقعر دارند. متوسط اندازه گویچه های قرمز حدود 7.8 میکرون و ضخامت آن ها در ضخیم ترین نقطه 2.5 میکرون و در مرکز حدود 1 میکرون است. شکل گلبول های قرمز به آن ها اجازه می دهد که درون عروق بسیار ریز بدن نظیر مویرگ های انتهایی به خوبی فشرده شده و از آن ها عبور کنند.[3]

بیماری‌ها و اختلالات گلبول‌های قرمز

این اختلالات بسیار متنوعند از نقائص آنزیمی مانند فاویسم، انواع کم خونی مانند کم خونی فقر آهن، تالاسمی و سلول داسی شکل، اختلالات شکل گویچه مانند اسفروسیتوز.

جستارهای وابسته

منابع
  1. سید علی مهبد امیر، هماتولوژی عملی، چاپ چهارم، تهران، نشر اشراقیه، زمستان ۱۳۸۷ ص ۱۲۹
  2. "RBC Life Cycle". Boundless. 6 October 2016. Archived from the original on 20 April 2017. Retrieved 19 April 2017.
  3. «RBC چیست؟ علت بالا یا پایین بودن RBC در آزمایش خون؛ نشانه ها و بیماری ها». اکسترن. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۱۹.
  • زیست‌شناسی مقدماتی
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.