الیزابت یکم

الیزابت یکم (به انگلیسی: Elizabeth I) (زادهٔ ۷ سپتامبر۱۵۳۳ – درگذشتهٔ ۲۴ مارس ۱۶۰۳) از ۱۷ نوامبر ۱۵۵۸ تا زمان مرگش ملکهٔ انگلستان و ایرلند بود. الیزابت که گاهی نیز الیزابت دوشیزه، گلوریانا و ملکه بث خوب نامیده می‌شد، پنجمین و واپسین فرمانروا دودمان تودور بود. او دختر هنری هشتم به عنوان یک شاه‌دخت به دنیا آمد اما مادرش، آن بولین، وقتی دخترش دو سال و نیم بیش‌تر نداشت، اعدام شد و الیزابت نامشروع شناخته شد. برادر ناتنی او، ادوارد ششم، تاج را به لیدی جین گری به میراث گذاشت و دست دو خواهر ناتنی خود یعنی الیزابت و مری کاتولیک مذهب را از جانشینی تخت کوتاه کرد. این کارش بر خلاف سومین قانون جانشینی بود که در ژوئیه ۱۵۴۳ توسط پارلمان انگلستان به تصویب رسیده بود (برطبق این قانون، مری و الیزابت دگربار در خط جانشینی پس از شاهزاده ادوارد قرار گرفتند). با کنار گذاردن وصیت‌نامهٔ ادوارد، مری در سال ۱۵۵۳ ملکه شد و لیدی جین گری اعدام شد. با مرگ مری در سال ۱۵۵۸، الیزابت جانشین خواهر ناتنی‌اش شد. مری در دوران حکومت خود به ظن حمایت از شورشیان پروتستان حدود یک سال الیزابت را زندانی کرده بود.

الیزابت یکم
پُرترِهٔ رسمی الیزابت یکم، ملکه انگلستان و ایرلند که احتمالاً در سال ۱۵۷۵ میلادی از وی توسط نقاشی «ناشناس» کشیده شده‌است. این پرتره از الیزابت یکم تا دهه‌ها تنها منبع رسمی برای الگوبرداری از صورت وی در تمامی امپراتوری بود و دلیل آن «حفظ تصور عمومی از زیبایی نامحدود ملکه» عنوان شده‌بود. در این نقاشی، تاج پادشاهی و عصای سلطنتی بر روی میزی در پشت‌سر الیزابت یکم به تصویر کشیده شده‌است.
ملکه انگلستان و ایرلند
(غیر…)
سلطنت۱۷ نوامبر ۱۵۵۸ – ۲۴ مارس ۱۶۰۳
تاج‌گذاری۱۷ نوامبر ۱۵۵۸
پیشینماری یکم و فیلیپ دوم
جانشینجیمز یکم
زاده۷ سپتامبر ۱۵۳۳
گرین‌ویچ، انگلستان
درگذشته۲۴ مارس ۱۶۰۳ (۶۹ سال)
کاخ ریچموند، انگلستان
آرامگاه۲۴ مارس ۱۶۰۳
وست‌مینستر ابی، لندن
خاندانخاندان تودور
پدرهنری هشتم
مادرآن بولین
دین و مذهبکلیسای انگلستان
امضاء

الیزابت با مشاوره خوب حکومت خود را آغاز کرد و به شدت به گروهی از رایزنان قابل اعتماد خود که توسط ویلیام سیسل (بارون بورلی) رهبری می‌شد تکیه داشت دوران سلطنت الیزابت دورهٔ پیشرفت و شکوفایی و عصر طلایی تاریخ انگلستان به حساب می‌آید. وی به مدت ۴۵ سال بر انگلستان و ایرلند و بخش‌هایی از اسکاتلند حکومت کرد و سرزمین انگلستان را به یک کشور مقتدر و پیشرفته تبدیل کرد در زمان الیزابت پادشاهی انگلستان شروع به استعمار جهان کرد. یکی از اقدام‌های نخستینش تأسیس و برپایی کلیسا پروتستان انگلستان بود که خود والی عالی آن شد. این توافق مذهبی الیزابت، بعدها به کلیسای انگلستان امروزی تکامل یافت. انتظار می‌رفت که ملکه ازدواج کرده و جانشینی به دنیا آورد تا دودمان تودور ادامه یابد. اما او علی‌رغم چندین معاشقه هرگز این کار را نکرد. با سالمندتر شدن او، باکره بودن و پاکدامنی‌اش شهرت یافت و مکتبی فکری در اطراف او پدید آمده و رشد کرد و در پرتره‌ها، نمایش‌ها و مراسم مجلل و تاریخی، و ادبیات آن زمان جشن گرفته می‌شد.

الیزابت در دولت‌داری از پدر و برادر و خواهر ناتنی‌اش بسیار جدی‌تر و میانه‌روتر بود. یکی از شعارهای او این بود: می‌بینم و هیچ نمی‌گویم. در مسائل مذهبی، نسبتاً شکیبا بود و از آزار و اذیت سازمان یافته پرهیز می‌کرد. پس از سال ۱۵۷۰، زمانی که پاپ او را نامشروع خواند و پیروان الیزابت را از اطاعت دستوراتش منع کرد، چندین توطئه، زندگی ملکه را به خطر انداخت. اما تمامی این دسیسه‌ها با کمک سرویس مخفی وزرایش با شکست مواجه شد. در روابط خارجی، محتاط عمل می‌کرد و در ارتباط با دو ابرقدرت فرانسه و اسپانیا تعادل را برقرار می‌کرد. او با وجود بی‌رغبتی، از شماری کارزارهای نظامی ناکارآمد و با منابع ناچیز در هلند، فرانسه و ایرلند حمایت کرد. در اواسط سال ۱۵۸۰، جلوگیری از جنگ با اسپانیا بیشتر از این نمی‌توانست ادامه پیدا کند و هنگامی که اسپانیا سرانجام در سال ۱۵۸۸ تصمیم به فتح انگلستان گرفت، شکست نیروی دریایی اسپانیا ملکه الیزابت را با یکی از بزرگترین پیروزی‌های نظامی در تاریخ انگلستان پیوند داد.

سلطنت الیزابت به عنوان «عصر الیزابت» شناخته می‌شود و مهم‌تر از همه برای رشد و شکوفایی درام و تئاتر انگلیس که توسط پیشگامانی چون ویلیام شکسپیر و کریستوفر مارلو رهبری می‌شد و نیز به خاطر قابلیت‌های دریانوردی ماجراجویان انگلیسی مانند سر فرانسیس دریک شهرت داشت. بعضی از مورخان در ارزیابی خود کم‌سخن‌تر و خوددارتر هستند، آنان الیزابت را فرمانروایی عصبانی و دودل توصیف می‌کنند که بیش‌تر از بختش برمی‌خورد. در اواخر حکومتش، مشکلات نظامی و اقتصادی محبوبیت او را تضعیف کرد. می‌توان گفت که الیزابت در عصری که دولت متزلزل و محدود و پادشاهان در کشورهای همسایه با مشکلات داخلی که حتی تخت‌و‌تاجشان را تهدید می‌کرد روبرو بودند بازیگری کاریزماتیک و بازمانده‌ای سرسخت بود. چنین مشکلات و مواردی در مورد رقیب الیزابت، ماری یکم اسکاتلند، نیز صدق می‌کرد. الیزابت او را در سال ۱۵۶۸ زندانی و سرانجام در سال ۱۵۸۷ اعدام کرده بود. پس از حکمفرمایی کوتاه مدت برادر و خواهر ناتنی‌اش، دورهٔ ۴۴ سالهٔ الیزابت بر تخت ثبات خوبی را برای قلمروی پادشاهی (انگلستان) به ارمغان آورد و نیز به شکل‌گیری حس هویت ملی کمک کرد.

آغاز پادشاهی

ملکه ماری از خاندان تودور در هفدهم نوامبر ۱۵۵۸ بر اثر سرطان درگذشت. تعدادی از اعضای شورای سلطنتی برای گفتن خبر مرگ ماری یکم به سوی هیتفیلد شتافتند. آنان الیزابت را زیر درخت بلوطی در حال خواندن کتاب مقدسی به زبان یونانی یافتند. اعضای شورا فوراً پیش او زانو زدند و با ادای احترام او را ملکهٔ انگلستان خواندند. الیزابت بر زانوانش افتاد و این جمله را به زبان لاتین بر زبان آورد:

A Domino factum est ilud et mirabile in oculis nostris

این اراده پروردگار بوده و در نظر ما شگفت‌انگیز است

الیزابت در سال ۱۵۵۸ و در ۲۵ سالگی بر تخت نشست. پیش از آن وی از سال ۱۵۵۳ در زندان خواهرش شهبانو ماری بود. الیزابت هوادار پروتستانها بود و این آیین را در کشور رسمی کرد. لردهای انگلستان نیز که پیرو این آیین بودند از وی پشتیبانی کردند. اینچنین دشمنی پاپ و اسپانیای کاتولیک بر الیزابت و انگلستان برانگیخته شد.

جنگ با اسپانیا

در اواخر دهه ۱۵۸۰ اسپانیا و انگلستان به سمت رویارویی سیاسی پیش می‌رفتند. جاسوسان الیزابت سال‌ها اسپانیا را زیر نظر گرفته و به دنبال نشانه‌ای مبنی بر برنامه‌ریزی اسپانیا برای حمله به انگلستان بودند. در سال ۱۵۸۷ الیزابت خبردار شد که فیلیپ دوم پادشاه اسپانیا با ناوگانی متشکل از ۱۳۰ کشتی جنگی و سی هزار سرباز در حال آماده شدن برای حمله به کشور اوست. ناوگان اسپانیا (آرمادا) برای حمله به انگلستان راهی دریای مانش شد. الیزابت تصمیم گرفت که زودتر و سریع‌تر به اسپانیا حمله کند. او سر فرانسیس دریک، دریاسالار نیروی دریای انگلستان را به جنگ با اسپانیا فرستاد. سر فرانسیس دریک، با ۲۴ کشتی و حدود سه هزار سرباز از پلیمورت انگلستان عازم جنگ و در نوزدهم آوریل ۱۵۸۷ وارد بندر کادیز اسپانیا شد. دریک و مردانش تمام کشتی‌های اسپانیائی این بندر را غارت کردند و به آتش کشیدند. شبیخون انگلیسی‌ها طرح‌های نظامی فیلیپ را بیش از یک سال به تأخیر انداخت.

سر انجام در نوزدهم ژوئیه ۱۵۸۸ ناوگان اسپانیا (آرمادا) در ساحل کورنوال انگلستان از دور رؤیت شد. در جنگ دریائی‌ای که درگرفت، نیروهای دریائی اسپانیا به دلیل ناتوانی در مقابله با توفان شدید دریائی شکست سنگینی متحمل شدند. به این ترتیب نیروی دریائی انگلستان توانست به عنوان ابرقدرت دریائی جایگزین اسپانیائی‌ها شود. همچنین انگلیسی‌ها از ناتوانی اسپانیائی‌ها سود برده و به گشودن و یافتن سرزمین‌های آمریکای شمالی اقدام نمودند و علاوه بر آن بخشی از نوآبادهای اسپانیا را نیز به تصرف خود درآوردند.

عصر طلایی انگلستان

دوره پادشاهی الیزابت بر انگلستان به عصر طلائی یا عصر الیزابت شناخته شده‌است. در این دوره نام‌آورانی چون ویلیام شکسپیر، کریستوفر مارلو، بن جانسن، والتر رالی و فرانسیس بیکن در انگلستان می‌زیستند. ادب و فلسفه در این روزگار سر برآورد و با ناتوانی کاتولیکها و پاپ روزگار رنسانس آغاز شد. الیزابت همچنین در برابر کاتولیکها روش تسامح را پیش گرفت. کمپانی هند شرقی بریتانیا در زمان حکمرانی وی تأسیس شد.

زندگی شخصی

الیزابت از کودکی در خانه خاله اش مری بولین می‌زیست چون که پدرش هنری که فرزند پسر می‌خواست او و مادرش را از خود رانده بود. الیزابت با آموزه‌های پروتستان بزرگ شد. او برای مصالح کشور هرگز تن به زناشویی نداد. گفته می‌شود او با توماس سیمور، دریاسالار اعظم، که به‌طور هم‌زمان شوهر چهارم کاترین پار، همسر ششم هنری هشتم بود روابط عاشقانه داشته‌است و دوشیزه بودن او نوعی تظاهر بوده‌است. از این روی نمی‌توان دربارهٔ لقب او که به ملکه دوشیزه معروف است اظهار نظر قطعی کرد. وی از بیماری بی‌خوابی رنج می‌برد و سرانجام در ۲۴ مارس ۱۶۰۳ در گذشت. پیکرش را در کنار ناخواهریش ماری در کلیسای وست‌مینستر به خاک سپردند.

تبارشناسی

شجره نامه
Thomas Boleyn,
1st Earl of Wiltshire		Elizabeth Howardهنری هفتم انگلستانالیزابت یورک
Mary Boleynآن بولینهنری هشتم انگلستانMargaretماری تودور
Catherine Careyهنری کری، بارون هانسدون اولالیزابت یکم انگلستانماری یکم انگلستانادوارد ششم انگلستانجیمز پنجم اسکاتلندMargaret DouglasFrances Brandon
Catherine Careyماری یکم اسکاتلندHenry Stuart,
Lord Darnley		جین گری
جیمز یکم انگلستان

منابع
    در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ الیزابت یکم موجود است.
    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.