انارک

انارک شهری در استان اصفهان و مرکز بخش انارک است. است. این شهر در شمال شرق اصفهان و در حاشیهٔ دشت کویر قرار دارد. شهر انارک دارای قلعه و حصاری بوده‌است که قسمتی از آن هنوز پابرجاست. در گویش محلی این شهر نارُسینه و اهالی آن نارُسنایی خوانده می‌شوند. آب و هوای این شهر بیابانی خشک و میانگین بارش سالیانه آن حدود ۱۰۸ میلی‌متر است.[2]

انارک نارُسینه
کشور	ایران
استان	اصفهان
شهرستان	نائین
بخش	بخش انارک
مردم
جمعیت	۱٬۹۰۳ (سرشماری ۱۳۹۵)[1]
اطلاعات شهری
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۳۱
وبگاه	وبگاه انارک

این شهر علی‌رغم کوچک بودن به خاطر داشتن معادن زیاد از جمله معادن مس و طلا بسیار استراتژیک و مهم می باشد به همین خاطر از قدیم دارای فرودگاه بوده و علی‌رغم کم جمعیت بودن دارای شهرداری میباشد.

تاریخ

در مورد زمان بنا نهاده شدن این شهر توافقی وجود ندارد. به نقلی بنای این شهر به زمان ساسانیان برمی‌گردد که واحه‌ای بر سر راه معدن سرب و نقره نخلک بوده‌است. روایات شفاهی بنای اولین خشت انارک را به زمان شاه عباس و شخصی به نام محمد پهلوان نسبت می‌دهند.

در دوران استیلای اعراب و پس از آن تا حدود اواخر دوران قاجاریه انارک به عنوان چهارراه ارتباطی مورد توجه بوده‌است. مسیری که از جنوب کشور آغاز و به ورامین و تهران ختم می‌شد. هم‌اکنون نیز استانهای غربی کشور برای دسترسی به استانهای شرقی و مخصوصاً خراسان رضوی از این شهر عبور می‌کنند.

نامهٔ امیرکبیر به کدخدایان انارک در محرم ۱۲۶۷ قمری، سند تاریخی‌ای است که به پرداخت وجهی برای ساخت حصار انارک می‌پردازد. امیرکبیر در این نامه به اهالی دربارهٔ ساخت قلعه و حصار برای امنیت از دستبرد راهزنان هشدار داده‌است. نکتهٔ قابل توجه دیگر در این نامه اشاره به شیوع وبا در انارک است.

در اواخر سدهٔ سیزدهم قمری و در عصیان نایبیان کاشان، راه‌زنان با وجود مقامت اهالی انارک را تسخیر کردند. احتمالاً شخصی به نام «نایب علی» رهبری دفاع مردم را در مقابل «نایب حسین» (نایب‌حسین کاشی، سردستهٔ راه‌زنان) بر عهده داشته‌است. آثارِ گلوله‌های سواران مهاجم هنوز بر دیوارِ گِلی و کنگره‌دار دورِ آبادی قابل مشاهده است. پس از تسخیر آبادی به دست راه‌زنان، عدهٔ زیادی از مردم انارک به اصفهان، تهران، شاهرود و سمنان مهاجرت کردند و جمعیت منطقه یکباره کاهش یافت.

آمار سال ۱۳۵۵ جمعیت فعال اقتصادی انارک را تنها ۹ نفر اعلام می‌کند. این رقم در سال ۱۳۶۵ به ۱۰۸ نفر افزایش یافته‌است.

ریچارد فرای گزارش می‌کند که در مسیر نائین به انارک، به درمانگاهی برخورد کرده که پزشکی اتریشی اداره‌اش می‌کرده‌است. این درمانگاه احتمالاً پیش از جنگ جهانی دوم، به دست آلمان‌ها در کنار چند ساختمان دیگر به منظور احداث راه‌آهن ساخته شده بوده‌است. این راه‌آهن هیچ‌گاه احداث نشد.[3][4]

از اسناد دیگری که هم‌اکنون از میان رفته‌اند یک گچبری در مسجد حاج محمدرضا بوده‌است. این گچبری نشانگر قدمت ۲۵۰ ساله مسجد بوده و در دهه ۶۰ به دست مرمتگران نابود شده‌است. سنگ شناسنامه کاروانسرای رَباط نیز در دهه ۷۰ به سرقت رفت. بقایای برج و بارو، در و دروازه، کوچه و پس‌کوچه‌های باریک و پرپیچ و خم این شهر نشان از اندیشهٔ دفاعی در ساخت بافت شهر دارد. بافت قدیمی انارک شامل هفت محله به نام‌های بیابانک، بیک‌علی، حصار، عرب‌ها، سراب، قافله‌گاه و جوباره است.

نخستین مدرسهٔ انارک، دبستان فرخی است که در ۱۳۱۵ شمسی تأسیس شده‌است.

انارک به عنوان تبعیدگاه

تصویری از تبعیدیان در انارک، از راست به چپ: هادی خسروشاهی، مرتضی پسندیده و مکارم شیرازی (۱۳۵۷)

انارک یکی از تبعیدگاه‌های مهم زندانیان سیاسی در رژیم پهلوی بود. مرتضی پسندیده برادر روح‌الله خمینی، مکارم شیرازی و سید محمد صادق روحانی از مراجع تقلید، خلخالی، حبیب‌الله طاهری گرگانی امام جمعه گرگان، سیدهادی خسروشاهی، و محمد صادق کرباسچی تهرانی از چهره‌های سرشناسی هستند که مدتی را در انارک در تبعید به سر برده‌اند.[5]

گویش

گویشی که در انارک به آن صحبت می‌شود از گویش‌های مربوط به گویشهای ایران مرکزی است. تفاوت این گویش با گویش مردم نائین تنها در لهجه و آواهاست.[6][7][8][9][10][11][12]

فارسی معیار	انارکی	فارسی معیار	انارکی
حرف زدن	hengashtmoon	جویدن	jārtmoon
نمی‌شود گفت	nābovāt	برویم	ishem
من می‌گویم	mo evaji	همه	himeh
پدرم	peyom	مادرم	māyom
پسر	pur	دختر	dot

مانور نیروی هوایی

در سال ۱۳۹۵، هواپیماهای شکاری بمب افکن نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، در رزمایشی کویر انارک را بمباران کردند.[13]

معادن و کانی‌ها

انارک از معادن زیر زمینی فراوان و نیز معادن سنگ (مانند سنگ صورتی انارک و معدن مرمریت سبز عشین) بهره‌مند گردیده که می‌توان به:[14][15][16]

1. معدن مس مسکنی
2. معدن مس تالمسی
3. معدن سرب و روی نخلک
4. معدن سرب و روی چاه خربزه
5. معدن آهن خالو حیدر
6. معدن آهن بته علم
7. معادن منگنز
8. معدن مس باقرق
9. معدن مس تلخه
10. معدن مس چاه خونی
11. معدن نیکل چاه شوره
12. معدن سرب چاه میله
13. معدن مس سبرز
14. معدن مس و طلای کال کافی
15. معدن مس کوه بزرگی
16. معدن مس کپه حلوانی
17. معدن مس و نیکل گودمراد
18. معدن مس و نیکل چشمه کریم
19. معدن مس مس کنی
20. معدن مس چاه پلنگ
21. معدن مس و طلای خونی
22. معدن مس قبله
23. معدن مس تنوره
24. معدن مس پوزه
25. معدن مس قنده هاری
26. معدن سرب مرغه
27. معدن سرب چاه معلا
28. معدن سرب و طلای ریزآب دم
29. معدن سرب دم سفید
30. معدن آهن خواروبوالعظیم (؟)
31. معدن سرب و زغال سنگ سیاه کوه
32. معدن آهن چاه سفید
33. معدن آهن خالوحیدر
34. معدن آهن بوته اسماعیلان
35. معدن آهن قالگاه
36. معدن سرب خومو
37. معدن سرب گودر
38. معدن سرب بزکش
39. معدن سرب سوزابه
40. معدن زاج چاه لقه
41. معدن کرومیت دم عبدوله
42. معدن زاج گردنه زاغاب
43. معدن فیروزه و آهن چفت چغو
44. معدن گوگرد معلا
45. معدن گوگرد سنگ آب
46. معدن گوگرد آفتاب رو
47. معدن آنتیموان و طلای پتیار ترکمانی اشاره کرد.

کانی‌های زیر نیز در انارک کشف و طبق مکان اکتشاف نامگذاری شده‌اند:

• تالمسیت (Talmessite): آرسنات آب‌دار کلسیم، منیزیم و باریم. این کانی را باریان و هرپن در سال ۱۹۶۰ در معدن قدیمی تالمسی در کنار روستایی به همین نام در انارک یزد کشف کردند و نام این معدن را بر آن گذاشتند. این کانی ویژگی فلوئورسان دارد و رنگ آن بی‌رنگ تا سبز می‌شود.
• ایرانیت (Iranite): کرومات سرب آب‌دار. این کانی را باریان و هرپن در سال ۱۹۶۳ در یکی از معدن‌های قدیمی سه‌برز در شمال غربی انارک کشف کردند و نام ایرانیت را بر آن نهادند. این کانی زرد زعفرانی و دارای جلای شیشه‌ای، در پیرامون نایبندان نیز یافت می‌شود.
• خونیت (Khunite): کرومات سرب، روی و مس. این کانی را ادیب و اتمان در سال ۱۹۷۰ میلادی در معدن قدیمی خونی در شمال انارک کشف کردند. این کانی، به کانی ایرانیت شباهت زیادی دارد، اما رنگ زرد آن به قهوه‌ای گرایش دارد.
• انارکیت (Anarakite): کلریدِ بازیِ روی و مس. این کانی را ادیب و اتمان در سال ۱۹۷۲ در انارک کشف کردند و نام همین بخش را بر این کانی سبز رنگ نهادند.

جستارهای وابسته

• بخش انارک

منابع

1. «درگاه ملی آمار». مرکز آمار ایران. دریافت‌شده در ۳۰ ژوئیه ۲۰۱۷.
2. "دیباچه انارک". فرمانداری شهرستان نائین. Archived from the original on 3 July 2015.
3. Richard Nelson Frye, Greater Iran: A 20th-century Odyssey, Page 115
4. خلخالی، صادق (۱۳۷۹). خاطرات آیت‌الله خلخالی. تهران: سایه. ص. ۱۸۴. شابک ۹۶۴-۵۹۱۸-۲۵-۱.
5. لطفی، یعقوب (۱۳۹۳). انارک، مبارزه در تبعید. موزه عبرت ایران.
6. «زبان مردم استان اصفهان». daneshnameh.roshd.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۰-۱۹.
7. «پژوهشهای دربارهٔ نایین». www.khansar.gov.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۰-۱۹.
8. http://adabemahali.iauyasooj.ac.ir/article_514194_70ca113e468a9c8223b97cca1bc95309.pdf
9. «مبانی مردم‌شناسی نایین». www.fereydan.gov.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۰-۱۹.
10. «برگزاری دومین همایش گویشهای محلی در شهر انارک نایین». www.yjc.ir. ۱۳۹۶-۰۶-۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۰-۱۹.
11. «پایان‌نامه بررسی گویش انارکی از نظر صرف تصریفی». رسا تسیس. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۰-۱۹.
12. «معرفی انارک». naein.gov.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ نوامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۰-۱۹.
13. تقوایی، بابک. «نبرد اشباح، ببرها و گربه‌های ایرانی برفراز انارک». بی‌بی‌سی. دریافت‌شده در ۱۸ ژوئیه ۲۰۱۷.
14. "Anarak District, Nain County (Nayin County), Isfahan, Iran". www.mindat.org. Retrieved 2019-10-19.
15. «معادن انارک». ostan-es.ir. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۰-۱۹.
16. «کان‌های (معادن) انارک». انارک نیوز. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ اوت ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۰-۱۹.