بسته‌بندی

بسته‌بندی جزء لازم و ضروری یک محصول است که شناساندن و نگهداری محصول را از تولید تا مصرف بر عهده دارد.[1] علم طراحی بسته‌بندی علم، هنر و فناوری محافظت از محصول برای نگهداری، انبارش، انتقال و توزیع، ذخیره، فروش و استفاده از آن است به گونه‌ای که از سویی کمترین آزار در حین تولید تا مصرف به محتوای محصول و از سوی دیگر به محیط زیست وارد گردد.

بسته‌بندی شامل مراحل طراحی، ارزیابی، و تولید بسته‌ها می‌شود. بسته‌بندی به‌طور بسیار جامعی بر زندگی سایه افکنده‌است، به‌طوری‌که در اطراف خود آن را مشاهده می‌کنیم. از اقلام مواد غذایی و دارویی گرفته تا کالاهای مصرفی و لوازم خانگی و کالاهای صنعتی و استراتژیک مانند محصولات پتروشیمی همه با بسته‌بندی مرتبط هستند.[2] وظیفه اصلی بسته‌بندی محافظت از محصول است. بسته‌بندی با برچسب‌های استاندارد این امکان را می‌دهد تا متوجه شویم چه نوع محصولی داخل بسته قرار دارد و شرایط حفظ و نگهداری آن چگونه است. سازمان جهانی استاندارد (ISO) و سازمان‌های معتبر و ملی استاندارد کشورهای پیشرفته گام‌های مهمی در تدوین استانداردهای بسته‌بندی و مشخصات فنی آن برداشته‌اند. طراحی بسته‌بندی شامل طراحی فیزیک بسته‌بندی و گرافیک آن است.[3] طراحی بسته‌بندی باید زیرگروه طراحی محصول باشد به گونه‌ای که به طراحی بسته‌بندی به عنوان جزئی از پویش عملیات طراحی محصول نگریسته شده و همپای آن شروع شود و انجام یابد.

تاریخچه بسته بندی در گذر زمان

مدت های طولانی است که از بسته بندی برای حفاظت کالا ها استفاده می‌شود. در حال حاضر می‌توان گفت که تمامی محصولات به صورت بسته بندی به مشتریان ارائه می‌گردد. بسته بندی از آن جهت که می‌تواند به کالا ظاهری زیبا و از نظر فنی نسبت به دیگر کالاها نمایی برتر بخشد، مورد توجه بسیار قرار می‌گیرد. و از آنجایی که ظاهر مناسب بسته بندی محصول نقش بسزایی در انتخاب محصول توسط مشتری دارد، و سبب جلب نظر مشتریان می‌گردد، بدین جهت بسته بندی دارای نقش بسیار مهمی است.

بسته‌ بندی ابتدا با استفاده از مواد طبیعی مانند برگ درختان آغاز و بعدها تولیدات سریالی محصولات با مواد بافتنی و ظروف انجام شده‌ است.

تخمین زده‌ می‌شود که شیشه و چوب موادی هستند که حدود ۵۰۰۰ سال برای بسته‌ بندی مورد استفاده بوده‌اند.

در سال ۱۸۲۳ پیتر دوراند انگلیسی صاحب اولین حق اختراع برای قوطی فلزی شد به عنوان اولین بسته‌ بندی ساخته‌شده از ورقه‌های فلزی بود. در ادامه در سال ۱۹۰۰ قوطی‌های سه قطعه‌ای دو اتصالی مورد استفاده قرار گرفتند.

در همین زمان بود که کاغذ و مقوا به عنوان دو ماده مهم در بسته‌ بندی مورد استفاده قرار گرفتند که بعداً با ابداع پلاستیک این ماده رفته رفته جایگزین کاغذ و فلز شد.

استفاده گسترده از پلاستیک در بسته‌ بندی بعد از جنگ جهانی دوم آغاز شد.

پلی‌اتیلن در طول جنگ در مقیاس وسیعی تولید شد و بعد از جنگ تبدیل به قابل دسترس‌ترین ماده در بازار شد، به طوری که در آغاز جایگزین کاغذ مومی در بسته‌ بندی نان شده بود.

از سال ۱۹۷۰ بسته‌بندی پلاستیکی به سرعت رو به رشد نهاد.

با پیشرفت تکنولوژی و وضعیت فعلی مواد و متریال‌های اقتصادی و مناسب‌تری پا به عرصه صنعت بسته‌بندی گذاشتند. چرا که در گذشته بسته‌ بندی فقط برای حمل‌ونقل و محافظت به کار می‌رفت، اما امروزه با مواد متنوع موجود، بسته‌ بندی وظیفه و نقش تبلیغاتی برای محصول را نیز بر عهده گرفته است.

در نتیجه امروزه بسته‌ بندی جزئی از سیاست‌های فروش و بازاریابی است. چرا که این بسته‌ بندی است که بین محصولات مشابهی که در قفسه‌های فروشگاه‌ها در کنار هم چیده شده‌اند، تفاوت ایجاد می‌کند.

بسته‌بندی محصولات، ویترین فروش آن­‌ها است!
Cardboard packaging

پس از روش طراحی و تولید کالا، بدون شک اصلی­ترین عاملی که در جلب توجه مخاطبان حائز اهمیت است، بسته‌بندی آن‌ها است. با توجه به مطالبی که در این مقاله ذکر شد، در میان انواع مختلف روش­های چاپ، تنها روشی که می­توان آن را از هر نظر مناسب رقابت در دنیای امروز به شمار آورد، روش­ چاپ دیجیتال است. در واقع با استفاده از این روش، تمام مزایای سرعت، دقت، کیفیت، انعطاف پذیری و مقرون به صرفه بودن را به طور یکجا در اختیار دارید. بنابراین، اگر تا به حال چندان اشتیاقی به چاپ بسته‌بندی­ها و یا سایر کالاهای تبلیغاتی سفارشی و یا ایجاد تغییر در طرح­های آن­ها نداشتید، چاپ دیجیتال تجربه­ای است که نباید آن را از دست دهید!

اهداف بسته‌بندی
  • محافظت فیزیکی - اشیاء قرار داده شده درون بسته نیاز به محافظت در برابر سایر عوامل مانند ضربه، لرزش، فشار، حرارت و غیره دارند.
  • لایه و مانع محافظتی - محافظت در برابر عدم ورود اکسیژن، بخار آب، گرد و خاک، اشعه ماوراءبنفش، در بسته‌بندی مد نظر قرار می‌گیرند. عدم نفوذپذیری بسته یک فاکتور اساسی و مهم در طراحی بسته‌بندی است. در بعضی از بسته‌ها از ماده جذب‌کننده اکسیژن برای کمک به طول عمر بسته و به ویژه محصول داخل آن استفاده می‌شود. فشار هوای تعدیل شده یا کنترل شده نیز در بعضی از بسته‌های غذا گنجانده شده‌است.

حفظ کیفیت محتویات داخل بسته و طولانی کردن عمر آن یکی از مهم‌ترین وظایف بسته‌بندی است.

  • اطلاع‌رسانی - اطلاعاتی مانند نحوه انبارش و استفاده از محصول، ترابری، چگونگی حذف یا نابود کردن بسته‌ها یا محصولات؛ بر روی بسته‌ها چاپ شده یا توسط برچسب آن‌ها چسبیده می‌شوند. تمامی محصولات غذایی، دارویی، پزشکی و شیمیایی بسته‌بندی باید با استانداردهای معتبر بین‌المللی مطابقت داشته و در برخی موارد با قوانین بین‌المللی یا منطقه‌ای یا انجمنی مانند FDA , IMDG code مطابقت داشته باشند.
  • بازاریابی - بسته‌بندی‌ها و برچسب‌ها می‌توانند توسط بازاریابان برای ترغیب مشتریان بالقوه برای خرید محصول استفاده شود. طراحی بسته یک نمود بیرونی ثابت و مهم برای دوجین از سال‌ها بوده‌است. ارتباطات بازاریابی و طراحی‌های گرافیکی برای نما دادن به بسته و در اکثر موارد به عنوان نقطه اصلی فروش بکار برده شده‌اند.
  • ایمنی - بسته‌بندی نقشی مهم و اساسی در کاهش ریسک امنیتی برای سلامت محموله دارد. بسته‌ها با پوشش مقاومتی مناسب بهتر می‌توانند در کاهش آسیب و هم‌چنین جلوگیری از دستبرد به محصول مطلوب واقع شوند.

بسته‌ها می‌توانند برای کاهش خطر دستبرد و دسترسی غیرمجاز به کالا، سازماندهی و مهندسی شوند: ساختمان بعضی از بسته‌ها برای جلوگیری از دسترسی غیرمجاز عایق مقاومتی دارند و بعضی نیز دارای مهر و لاک برای جلوگیری از بازشدن و دستبرد می‌باشند. بسته‌ها همچنین می‌توانند شامل ابزارهایی مانند بسته‌های زنگ‌دار یا برچسب‌های RFID باشند.

  • سهولت - بسته‌ها باید ویژگی‌هایی را به همراه داشته باشند که باعث سهولت در توزیع، جابه جایی، نمایش، باز و بسته نمودن دوباره، فروش، استفاده و استفادهٔ مجدد از آن گردند.

بسته‌بندی به سامانه هماهنگی اطلاق می‌شود که هدف از آن آماده‌سازی کالا جهت ترابری، توزیع، انبارش، فروش و مصرف باشد. بسته‌بندی یک عملیات تجاری پیچیده، پویا، علمی، هنری است که در بنیادی‌ترین شکل خود، کارکردهای محافظت، نگهداری، ترابری، اطلاع‌رسانی و فروش را شامل می‌شود. بسته‌بندی نوعی عملکرد خدماتی است که به خودی‌خود نمی‌تواند وجود داشته باشد زیرا به یک کالا نیازمند است. اگر کالایی وجود نداشته باشد بسته‌بندی نیز وجود نخواهد داشت.

الزامات
  • کیفیت مناسب
  • سازگاری بسته با محصول
  • الزامات شرایط محیطی (خصوصاً از لحاظ ایمنی)
  • سازگاری با طبیعت و محیط زیست

محافظت و نگهداری در برابر
  • آسیب‌های مکانیکی
  • در طول توزیع
  • در طول انبارش

آسیب‌های شیمیایی
  • اکسیداسیون
  • فراریت
  • فاسد شدن
  • اثر متقابل بسته و محصول
  • آسیب‌های محیطی
  • میکروبی / حشرات / حیوانات آلوده
  • مشخصات و اطلاعات
  • جاذبه‌های بازار
  • راحتی مصرف‌کننده

انواع بسته‌بندی

بسته‌ها انواع متفاوت دارند. برای مثال یک بسته انتقالی یا بسته توزیعی نوعی از بسته‌بندی است که برای حمل در کشتی و جابه‌جایی در فروشگاه استفاده می‌شود. بعضی مواقع بسته‌ها را بر اساس لایه موجود و عملکرد به دسته‌های اولیه، ثانویه و… تقسیم می‌کنند.

  • بسته‌بندی اولیه - معمولاً کوچک‌ترین واحد توزیع یا بکارگیری است و اولین لایه در برگیرنده محصول است که در تماس مستقیم با محصول می‌باشد و آن را در بر می‌گیرد
  • بسته‌بندی ثانویه - بیرون از بسته‌بندی اولیه است – می‌تواند برای گروه‌بندی کردن بسته‌های اولیه باشد.
  • بسته‌بندی سوم - برای حمل در کشتی و توزیع عمده بکار گرفته می‌شود.

این سه نوع بسته‌بندی به عنوان راهنمای کلی ارائه شد، رده‌بندی‌های زیر می‌تواند مثالی از انواع بسته‌بندی و ساختارهای آن باشد.

  • روکش‌دار
  • بطری‌ها
  • محافظ‌های بادکنکی
  • قوطی‌ها
  • پاکت
  • کیف‌های پلاستیکی
  • بسته پوست
  • پیچیدنی‌ها
  • جعبه‌ها
  • کارتن‌ها و کارتن‌پلاست‌ها
  • بسته‌های کوچک مقوایی
  • حمل‌کننده‌های چرخ‌دار
  • کانتینر حجیم میانی
  • کانتینر
  • بشکه

مواد و چاپ در بسته‌بندی

بسته‌بندی را می‌توان بر اساس مواد اولیه به‌کار رفته در تولید بسته‌بندی طبقه‌بندی کرد. متداول‌ترین نمونه‌ها عبارتند از:

  • کاغذ
  • مقوا
  • چوب
  • فلز
  • شیشه
  • پلاستیک
  • تلفیق مواد مختلف و چند لایه

همچنین انواع بسته‌بندی‌ را می‌توان بر اساس نوع و تکنیک چاپ به‌کار رفته در تولید آنها (چاپ روی بسته‌بندی و عملیات تکمیلی) نیز طبقه‌بندی کرد[4]:

  • چاپ افست (خشک و تر)
  • چاپ سیلک‌اسکرین
  • چاپ فلکسو
  • چاپ گراوور
  • چاپ جوهر افشان
  • چاپ بالشتکی
  • چاپ لترپرس و طلاکوبی

مصارف بسته‌بندی

بسته‌بندی در صنعت کاربرد فراوانی دارد و به دسته‌های مختلف تقسیم می‌شود:

بسته‌بندی ساده و عمومی همچون بسته‌بندی لوازم منزل جهت جابجایی، گاهی این بسته‌بندی جنبه زیبایی محصولات را دارد که با بکارگیری از تلفیق صنعت و طراحی بسته‌بندی‌های زیبایی جهت جلب توجه مشتری انجام می‌پذیرد.

حالت دیگر بسته‌بندی‌هایی است که جهت ترابری کالاها انجام می‌پذیرد که جهت حفاظت کالا در برابر فشارهای احتمالی گرد و غبار رطوبت انجام می‌پذیرد. در این نوع بسته‌بندی استحکام بسته‌بندی از ضروریات می‌باشد که همچنین باعث چیدمان مناسب تر کالاها در ترابری و انبار کردن می‌شود

بسته‌بندی مناسب بار، تأثیر مستقیمی با سلامت بار و صرفه جویی در هزینه‌های ترابری دارد.

اهداف بسته‌بندی

اهداف بسته‌بندی از یک استراتژی بازاریابی یکپارچه، به منظور جلب توجه خریدار و مصرف کننده تبعیت می کند. بسیاری از مصرف کنندگان قبل از هر گونه خریدی، کالای مورد نظر را با بسته‌بندی آن قضاوت می کنند. یکی از اهداف بسته‌بندی، هویت دهی به محصول است. به عنوان مثال بطری Coca Cola را در نظر بگیرید، برند کوکا فوراً قابل تشخیص است و این محصول را به سمت شهرت جهانی سوق می دهد. در بسیاری از موارد، تمرکز بر اهداف بسته‌بندی آنقدر مهم است که هزینه ای بیش از خود محصول دارد تا جایی که برخی از صاحبنظران بازاریابی اعتقاد دارند که بسته‌بندی باید در بین اهداف چهار P بازاریابی قرار گیرد.

کارتن بسته‌بندی

امروزه بسته‌بندی توسط کارتن رواج بیشتری یافته و این سبک از بسته‌بندی یکی از استانداردترین روش‌ها در جهان می‌باشد، کارتن‌های بسته‌بندی با توجه به اجناسی که در داخل آن‌ها برای بسته‌بندی قرار می‌گیرند، در ابعاد، اندازه‌ها و انواع مختلفی طراحی و ساخته می‌شوند، کارتن‌های بسته‌بندی از لحاظ نوع ساخت نیز متفاوت بوده و از انواع کارتنی چندلایه گرفته تا پلاستیکی تنوع دارند. مهم‌ترین دسته‌بندی برای کارتن‌های بسته‌بندی را می‌توان در ساختار زیر بیان کرد:

  • کارتن فریت
  • کارتن اسباب کشی
  • کارتن اداری

روش کار و بیس این سه نوع کارتن یکسان بوده و تفاوت اصلی آن‌ها در فناوری ساخت آن‌ها می‌باشد، برای مثال کارتن فریت بار معمولاً دارای مقاومت بالاتری بوده و در مدل‌های ۳٬۴ و ۵ لایه ساخته می‌شوند. این نوع از کارتن بسته‌بندی نسبت به ضربه دارای مقاومت بالاتری بوده و طبعاً قیمت بالاتری نیز دارند. کارتن اداری و کارتن اسباب کشی همسانی بالاتری داشته و فناوری ساخت بسیار شبیه تری دارند، از این نوع کارتن‌ها برای مصارف عمومی مانند بسته‌بندی لوازم و حمل اسباب و اثاثیه استفاده می‌شود. در کارتن فریت بار چون ممکن است بار چند مدت در کارتن باقی بماند برای همین نوع فلوت برای ساخت کارتن باید دارای استحکام بالایی باشد برای همین از فلوت ریز و محکم استفاده می‌شود ولی در مورد کارتن اسباب کشی قضیه به صورت دیگری می‌باشد و کارتن به دو صورت می‌تواند استفاده شود کارتن ۳ لایه برای اجناس سبک و کارتن ۵ لایه برای اجناس سنگین مانند کتاب و شکستنی و در مورد کارتن اداری از دو مدل کارتن در ابعاد بزرگ استفاده می‌شود و چون وسایل اکثراً سنگین هستند از کارتن ۵ لا استفاده می‌شود. برای توضیح بیشتر خدمت شما کارتن‌ها از نظر استفاده در زمینه‌های مختلف خود درجه‌بندی می‌شوند برای مثال برای اسباب کشی از اسباب کشی که کارتنی ۵ لایه با کرافت متوسط می‌باشد استفاده می‌شود و برای ارسال بار به خارج از کارتن مخصوص فریت بار که کارتن ۵ لایه با کرافت سنگین و دارای فلوت اضافه استفاده می‌گردد و همان‌طور که اشاره شد برای هر نوع بسته‌بندی کارتن با فلوتینگ مخصوص جنس مورد نظر استفاده می‌شود

انواع جعبه‌ها
  • ساختار جعبه‌های تلسکوپی
  • جعبه‌های سینی شکل
  • جعبه‌های کشویی

انواع بسته‌بندی صنعتی و تجاری

دستگاه‌های بسته‌بندی صنعتی و تجاری در دو نوع خودکار و نیمه خودکار در بازار رواج دارد که برخی از آن‌ها به شرح ذیل است.

  • دستگاه بسته‌بندی خانگی
  • دستگاه بسته‌بندی خشکبار
  • دستگاه بسته‌بندی توزین دار
  • دستگاه بسته‌بندی استرچ پالت
  • دستگاه شیرینگ
  • دستگاه بسته‌بندی حبوبات
  • دستگاه بسته‌بندی پودری
  • دستگاه بسته‌بندی سیل وکیوم

نگارخانه

منابع
  1. «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۹ اوت ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۸ مه ۲۰۲۰.
  2. «بسته‌بندی فراورده‌های نفت و پتروشیمی». IranPack.ir. ۱۳۹۷-۰۹-۰۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۱۸.
  3. «۹ نکته که هنگام تعیین برچسب باید به آنها توجه کرد». IranPack.ir. ۱۳۹۷-۱۱-۲۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۵-۱۸.
  4. کتاب موادشناسی و تکنیکهای چاپ در بسته بندی، نویسنده: اردشیر حکیمی تهرانی، ناشر: انتشارات میردشتی.
  • استاندارد ملی بریتانیا، بسته‌بندی BS 1133:Section 1-3 Packaging Code - Introduction to Packaging:1989
  • ویکی‌پدیای انگلیسی، نسخهٔ ۲۶ ژوئن ۲۰۰۷ http://en.wikipedia.org/wiki/Packaging_and_labeling
  • استاندارد روش‌های آزمون آمریکا ASTM D6198 - 07 Standard Guide for Transport Packaging Design
    در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ بسته‌بندی موجود است.

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.