بیهوش‌کننده
بیهوشکنندهها داروهایی هستند که باعث بیهوشی شده، یا به صورت موقت و برگشت‌پذیر باعث از بین رفتن حس می‌شوند. در صورتی که داروهای ضددرد، درد را بدون از بین بردن هشیاری کاهش می‌دهند، از این نظر این دو نوع دارو با یکدیگر تفاوت دارند.
داروهای بیهوش‌کننده به‌طور کلی به دو دسته تقسیم‌بندی می‌شوند داروهای بیهوش‌کننده عمومی که به صورت برگشت‌پذیر باعث از بین رفتن هشیاری می‌شوند و داروهای بی‌حسی موضعی که به صورت برگشت‌پذیر باعث از بین رفتن احساس در یک منطقه از بدن می‌شوند، بدون اینکه هشیاری فرد تحت تأثیر قرار بگیرد.
گاهی اوقات ترکیب داروهای بیهوشی به دلیل افزایش قدرت یکدیگر در کنار هم استفاده می‌شود.[1]
داروهای بی‌حسی موضعی
شامل داروهای زیر می‌باشند:
- پروکایین
- تتراکائین
- کوکائین
- لیدوکائین
- پریلوکائین
- بوپیواکائین یا مارکائین
- لووبوپیواکائین
- روپیواکائین
- مپیواکائین
- سینچوکائین یا دیبوکائین
- اتیدوکائین
داروهای بی‌حس‌کنندهٔ موضعی موادی هستند که از انتقال تکانه‌های عصبی در اعصاب جلوگیری می‌کنند بدون اینکه هشیاری فرد تحت تأثیر قرار گیرد . داروهای بی‌حس‌کنندهٔ موضعی، خود به دو دسته آمید و استر تقسیم‌بندی می‌شوند.
استر
این دسته دارویی شامل پروکایین، تتراکائین، کوکائین و بنزوکائین می‌باشد. این گروه دارویی در محلول‌ها ناپایدار بوده اما سریع الاثر هستند و احتمال واکنش‌های آلرژیک با این گروه دارویی بیشتر است.
آمید
این دسته دارویی شامل لیدوکائین، پریلوکائین، بوپیواکائین یا مارکائین، اتیدوکائین، لووبوپیواکائین، روپیواکائین، مپیواکائین و دیبوکائین می‌باشد. این گروه دارویی دارای عمر طولانی (حدود ۲سال) بوده و به نسبت گروه استر شروع اثر آهسته‌تر و نیمه‌عمر طولانی‌تری دارند. این داروها معمولاً برای بی‌حسی منطقه‌ای، اسپاینال و اپیدورال استفاده می‌شوند.
داروهای بیهوشی
استنشاقی
شامل داروهای زیر می‌باشند:
- دسفلوران
- انفلوران
- هالوتان
- ایزوفلوران
- متوکسی فلوران
- دی نیتروژن مونوکسید
- سووفلوران
- زنون
داروهای بیهوشی استنشاقی تبخیری، داروهای با فرمول آلی بوده که در دمای اتاق به شکل مایع هستند و با قرار گرفتن در دستگاه تبخیرکننده به شکل گاز در می‌آیند و می‌توان از آن‌ها برای القای بیهوشی یا به عنوان داروی نگهدارنده حین بیهوشی استفاده کرد. دی نیتروژن مونوکسید و زنون در دمای اتاق به شکل گاز هستند بنابراین جز دسته داروهای تبخیری قرار نمی‌گیرند.
داروهای بیهوشی تبخیری ایدئال و گاز بیهوشی نباید قابلیت اشتعال و انفجار داشته باشند و همچنین باید قابلیت حل در چربی را داشته باشند. این داروها نباید محرک راه هوایی بیمار بوده و نباید اثرات سمی بر ارگان‌های بدن داشته باشند. تمام داروهای بیهوشی استنشاقی مورد استفاده در حال حاضر هیچ‌کدام از شرایط فوق را ندارد، به این دلیل هیچ‌کدام به صورت کاملاً امن در نظر گرفته نمی‌شوند، این خطرات ذاتی و واکنش‌های دارویی می‌تواند برای هر بیمار اتفاق بیافتد.[2]
داروهای بیهوشی استنشاقی که به صورت گسترده در حال استفاده هستند شامل ایزوفلوران، دسفلوران، سووفلوران و دی نیتروژن مونوکسید می‌باشند. دی نیتروژن مونوکسید در حال حاضر به عنوان داروی کمکی و همراه سایر داروها استفاده می‌شود و به دلیل داشتن پتانسیل بالا، تبدیل به قدیمی‌ترین داروی بیهوشی شده‌است.[3]این دارو به تنهایی توانایی بیهوشی ندارد و به صورت مداوم با سایر داروها برای بیهوشی ترکیب می‌شود.[3]هالوتان ماده‌ای است که در سال ۱۹۵۰ معرفی شد، این دارو به دلیل کاستی‌هایی که داشت، در بیهوشی مدرن با داروهای دیگر جایگزین شد.[3]
در حالت تئوری از تمام داروهای بیهوشی استنشاقی می‌توان در القا و نگهداری بیهوشی استفاده کرد. به هر حال اغلب داروهای بیهوشی هالوژنه باعث آزار در راه هوایی می‌شوند از جمله سرفه، لارنگواسپاسم و به صورت کلی القای بیهوشی سخت می‌شود.[3]
قدرت داروهای بیهوشی تبخیری با میزان حلال بودن آن‌ها در چربی رابطه مستقیم دارد.
داروهای وریدی
این دسته شامل داروهای وریدی است که می‌توان برای بیهوشی یا آرامبخشی از آن‌ها استفاده کرد. این دست به صورت کلی عبارتند از:
- بابیتورات
- آموباربیتال
- متوهگزیتال
- تیامیلال
- تیوپنتال سدیم
- بنزودیازپین
- اتومیدیت
- کتامین
- پروپوفول
دو داروی تیوپنتال سدیم و متوهگزیتال بسیار سریع الاثر بوده و برای القا و نگهداری بیهوشی استفاده می‌شوند.[4]به هر حال این داروها خواص ضددرد ندارند و باید به همراه سایر داروهای ضددرد استفاده شوند.[4]از بنزودیازپین می‌توان در ایجاد سدیشن قبل و بعد از جراحی استفاده کرد.[4]همچنین می‌توان در هنگام بیهوشی نیز از این دسته دارویی استفاده کرد که در این هنگام داروی میدازولام ارجح می‌باشد.[4] بنزودیازپینها معمولاً در زمانی که بیمار نیاز به سدیشن دارد اما نیازی به بیهوشی عمومی نیست استفاده می‌شود، این داروها نیز همانند باربیتورات‌ها اثرات ضددرد ندارند.[4]
پروپوفول شایعترین داروی وریدی است که برای القا و نگهداری بیهوشی استفاده می‌شود.[4]همچنین از این دارو می‌توان برای ایجاد آرامبخشی در بخش مراقبت‌های ویژه استفاده کرد.[4]
ضددرد مخدری تزریقی
در حالی که داروهای مخدر توانایی ایجاد بیهوشی را دارند اما به دلیل عوارض جانبی از این دسته دارویی برای ایجاد بیهوشی استفاده نمی‌کنند.[5][6]زمان زیادی است که این داروها به صورت مداوم همراه سایر داروهای بیهوشی (داروهای بیهوشی تزریقی یا استنشاقی) استفاده می‌شوند.[4]این داروها برای کاهش درد قبل، حین و بعد از جراحی استفاده می‌شوند.
در زیر داروهای مخدر با شروع اثر سریع، طول اثر کوتاه و مورد استفاده در بیهوشی معرفی می‌گردد
داروهای زیر شروع اثر کندتر، طول اثر طولانی‌تر داشته و برای کاهش درد بعد از جراحی استفاده می‌شود
شل‌کنندهٔ عضلانی
داروهای شل‌کنندهٔ عضلانی گروهی از داروهای بیهوشی هستند که بعد از بیهوشی کردن بیمار برای فلج کردن عضلات جهت اینتوباسیون و جراحی استفاده می‌شود. این داروها خاصیت ضددرد و بیهوش‌کننده ندارند.
داروهای شل‌کنندهٔ عضلانی دپلاریزان
- سوکسینیل کولین
- دکامتونیوم
داروهای شل‌کننده‌ی عضلانی غیردپلاریزان
- سریع‌الاثر
- میواکوریوم
- راپاکوریوم
- متوسط‌الاثر
- آتراکوریوم
- سیس آتراکوریوم
- روکرونیوم
- وکرونیوم
- طولانی‌اثر
- آلکرونیوم
- دوکساکریوم
- گالامین
- متوکورین
- پانکورونیوم
- پیپ کرونیوم
- توبوکورارین
اثرات جانبی
برای داروهای شل‌کننده‌ی عضلانی دپلاریزان اثرات زیر قابل بیان است.
- هایپرکالمی (افزایش پتاسیم خون) - افزایش پتاسیم به میزان ۰٫۵ ایکی والان در لیتر طبیعی است و مشکلی ایجاد نمی‌کند دقیقاً مانند بیماری نارسایی کلیه
- درد عضلانی - در بیماران جوان رایج است.
- کاهش ضربان قلب - مخصوصاً با تکرار تزریق
- هایپرترمی بدخیم
برای داروهای شل‌کننده‌ی عضلانی غیردپلاریزان اثرات زیر قابل بیان است.
- آزاد سازی هیستامین برای دو داروی آتراکوریوم و میواکرویوم
- شوک آنافیلاکسی
جستارهای وابسته
منابع
- "Is synergy the rule? A review of anesthetic interactions producing hypnosis and immobility". Anesth Analg. Aug 2008. doi:10.1213/ane.0b013e31817b859e.
- "Allergic reactions in anaesthesia: are suspected causes confirmed on subsequent testing?". Br J Anaesth. Oct 2005.
- Townsend, Courtney. Sabiston Textbook of Surgery. Philadelphia: Saunders. pp. Chapter 17 – Anesthesiology Principles, Pain Management, and Conscious Sedation.
- Miller, Ronald (2005). Miller's Anesthesia. New York: Elsevier/Churchill Livingstone. ISBN 0-443-06656-6.
- ": Fentanyl and sufentanil anesthesia revisited: how much is enough?". Anesthesiology.
- Streisand JB, Bailey PL, LeMaire L, Ashburn MA, Tarver SD, Varvel J, Stanley TH: Fentanyl-induced rigidity and unconsciousness in human volunteers. Incidence, duration, and plasma concentrations. Anesthesiology 1993; 78:629–634.
دانشنامه کودکان و نوجوانان آکسفورد، چاپ ششم. تهران،: نشر نی، ۱۳۸۸. شابک ۹۶۴−۳۱۲−۳۱۲-X (ج. ۱)