دیوان (ساز)
دیوان از جمله سازهای زهی است. این ساز یک ساز کُردی است.[1][2][3][4][5] و یکی از سازهای خانواده تنبور به حساب می‌آید، که غیر از کردستان ترکیه در مناطق مختلف کردستان عراق و کردستان ایران و کردستان سوریه استفاده می‌شود و انواع خاصی از آن در مناطق مختلف کردستان ترکیه وجود دارد. دیوان سایز بزرگتر تنبور است.[6]
 | |
| سازهای زهی | |
|---|---|
| رده‌بندی | |
| سازهای مرتبط | |
تاریخچه
این ساز بیشتر در بین مردم کردستان ترکیه (مناطق کرمانج)، کردستان ایران و کردستان عراق (شمال عراق) که زبان و فرهنگ و رسوم یکسانی و مشابهی دارند متداول می‌باشد. امروزه دیوان در بوکان، مهاباد، سنندج و کرمانشاه مورد استفاده بوده و با اینکه سابقه دیرینه در این مناطق ندارد مشتاقان فراوانی پیدا کرده‌است. دیوان در کردستان ترکیه دوستداران فراوانی دارد و برای اجرای ملودی‌های سنتی از آن استفاده می‌شود. مردم کرمانج کردستان ترکیه این ساز را تنبور می‌نامند و در این منطقه می‌توان اصیل‌ترین ملودی‌ها را از زبده‌ترین نوازندگان این ساز شنید.[7]
ساختار
این ساز در اندازه‌های مختلف ساخته می‌شود که سایز کوچک آن را (جُرا) و سایز متوسط آن را (دسته کوتاه) و سایز بزرگ (دسته بلند) را در اصل دیوان می‌نامند (در ایران بین دسته کوتاه و دیوان فرقی قایل نیستند ولی پرده‌های دیوان کمی بلندتر است و کاسه‌ای بزرگتر دارد) که کاسه‌ای بسیار بزرگتر از سه‌تار دارد.
دسته دیوان دارای ۲۴ پرده است. پرده‌ها جابجا می‌شوند. دیوان ۷ سیم دارد از این تعداد دو سیم آن واخوانند. هر سه سیم به‌طور هم صدا کوک می‌شوند. از تعداد گوشیها ۴ گوشی روی جایگاه یا صفحه گوشیها و سه گوشی در کنار آن‌ها قرار دارند. سیم بست در منتهالیه قسمت صاف بدنه طنین نصب شده‌است. قسمت تحتانی آن سوراخی صوتی به بعد ۳۵ میلی‌متر دارد. دیوان با مضراب پلاستیکی نواخته می‌شود. نوازنده، موقع اجرا، انگشت میانی خود را بر کاسه طنین می‌زند.[2][8]
نوازندگان نامی
پانویس
- سازشناسی موسیقی کُردی، بهزاد نقیب سردشت، انتشارات توکلی سال ۱۳۸۵
- سازهای ایران، نوشته استاد محمدتقی مسعودیه، ص ۱۹۴ و ۱۹۵ و ۱۹۶ انتشارات زرین و سیمین، سال ۱۳۸۳
- تنبور، دکتر شهرزاد قاسم، انتشارات هولیر سال ۲۰۰۶
- مجله علمی تخصصی عربی زبان، الماثورات الشعبیه شماره ۸ سال دوم ۱۹۸۷، دوحه قطر
- آخرین مستعمره، نورعلی مرادی (بئوار الیما)، صفحه ۹۶ و ۹۷ انتشارات پژوهنده، تهران ۱۳۷۸
- تنبور از دیرباز تا کنون، استاد سید خلیل علی‌نژاد
- سازهای کُرد، مؤلف علی اصغر نصرالله پور، انتشارات طاق بوستان، سال ۱۳۷۸
- مصاحبه با استاد بهاالدین مشیرپناهی در تاریخ ۱۳۷۱/۰۶/۲۲