شاه محمد خدابنده
شاه محمد خدابندهٔ صفوی یا محمد میرزا (۹۸۵ تا ۹۹۶ ه.ق) فرزند تقریباً نابینای شاه تهماسب بود که از کشتار خانوادگی شاه اسماعیل دوم به دلیل نابینایی جان سالم به در برد و پس از کشته شدن شاه اسماعیل دوم از سوی امرای قزلباش به حکومت برگزیده شد. وی پیش از رسیدن به سلطنت حاکم فارس بود. وی به علت مهربانی و نابینایی نتوانست با اقتداری مانند پدرش تهماسب یا فرزندش شاه عباس حکومت کند و در دورهٔ کوتاه حکومت وی عثمانیان از اوضاع نابسامانی که پس از مرگ شاه اسماعیل دوم ایجاد شده بود استفاده کرده و تبریز را اشغال کردند. او به‌دلیل نابینایی مجبور بود که قزلباش‌ها را ساکت نگاه دارد؛ به‌همین‌دلیل پول‌های خزانه را به قزلباش‌ها می‌داد؛ بنابراین، پس از مدتی خزانه خالی شد.
| شاه محمد خدابنده صفوی | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 نگاره شاه محمد خدابنده[یادداشت 1] | |||||
| شاه ایران | |||||
| سلطنت | ۹۸۵–۹۹۶ قمری ۱۵۷۷–۱۵۸۷ میلادی | ||||
| تاجگذاری | ۹۸۵ قمری ۱۵۷۷ میلادی قزوین | ||||
| پیشین | اسماعیل دوم | ||||
| جانشین | عباس یکم | ||||
| زاده | ۱۵۳۱ میلادی اردبیل | ||||
| درگذشته | ژوئیه ۱۵۹۵ (۶۳/۶۴ سال) قلعه الموت | ||||
| آرامگاه | |||||
| همسر(ان) | خیرالنسا بیگم | ||||
| فرزند(ان) | حسن میرزا حمزه میرزا شاه عباس یکم تهماسب میرزا ابوطالب میرزا شاه بیگم ایلاریام بیگم | ||||
| |||||
| دودمان | صفویان | ||||
| پدر | تهماسب یکم | ||||
| مادر | سلطانم بیگم | ||||
| دین و مذهب | اسلام، شیعه دوازده‌امامی | ||||
تلاش‌های شاه محمد خدابنده برای بازپس‌گیری تبریز به‌دلیل اختلافات داخلی امرای قزلباش با شکست مواجه شد و این شهر تا زمان شاه عباس یکم در تصرف عثمانیان باقی‌ماند. سلطنت کوتاه وی (به مدت ۱۰ سال) با به قدرت رسیدن فرزندش شاه عباس به کمک مرشدقلی خان حاکم مشهد به پایان رسید. با به سلطنت رسیدن شاه عباس یکم وی کاملاً از امور سیاسی فاصله گرفت تا این که در سال نهم حکومت فرزندش عباس در قزوین به بیماری مبتلا شده و درگذشت. پیکر وی به عتبات نقل شده و در آنجا به خاک سپرده شد.
شاه محمد خدابنده در جنگ‌های خراسان،[2][3][4][5] محاصره قلعه نیشابور، محاصره قلعه تربت و نبرد تیرپل در مقابل پسرش عباس میرزا (شاه عباس یکم شاه پس از او) و علی‌قلی‌بیگ گورکان شاملو جنگید.[6]
ولیعهدی حمزه میرزا
پس از تاجگذاری شاه محمد خدابنده، مهدعلیا خیرالنساء بیگم همسر شاه که به نیابت شاه اکثر امور مملکتی را در دست گرفته بود، حمزه میرزا را که ۱۱ ساله بود به نیابت سلطنت (ولیعهدی یا به اصطلاح آن زمان وکالت دیوان اعلی) منصوب کرد.[7]
لقب خدابنده
تاریخ عالم آرای عباسی می‌گوید از کودکی لقب خدابنده داشت ولی برخی از مورخان نوشته‌اند که چون پس از نابینایی بیشتر به عبادت مشغول بود به خدابنده معروف شد.[7]
بخشش دارایی‌های شاه طهماسب یکم
پس از به قدرت رسیدن شاه محمد خدابنده، وی برای جلب سران دولت و امیران قزلباش و سپاهیان دست به بذل و بخشش‌های گسترده زد و خزانه دربار را که در مدت ۵۴ سال پادشاهی شاه طهماسب یکم جمع شده‌بود، خالی کرد.[7]
شاعری
شاه محمد خدابنده گاهی شعر هم می‌گفت و تخلص وی فهمی بود. وی همچنین به هزل، شوخی و مطایبه نیز علاقه‌مند بود.[7]
مرگ
شاه محمد در سال ۱۰۰۴ هجری، هنگامی که شاه عباس به خراسان لشکر کشیده بود ، در قزوین به مرض اسهال درگذشت. جسدش را نخست در امامزاده حسین قزوین به امانت نهادند، و پس از چندی به عتبات فرستادند.[8]
جستارهای وابسته
پانویس
- Buyers، The Safavid Genealogy.
- ... و به قزوین بازگشتند و مرتضی قلیخان پرناک نیز در مشهد از علیقلیخان شکست خورد و ... پرتال جامع علوم انسانی
- ... میان علیقلیخان و مرتضیقلیخان،... که از گذشته ... ترکمان و تکلو وجود داشت، .... به مشهد کشید و آن را محاصره ... بایگانی‌شده در ۹ نوامبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine منوچهر پارسادوست، مجله فرهنگی هنری بخارا
- سران قزلباش علیه یکدیگر اوضاع خراسان پس از کشته شدن مهد علیا دانشنامه رشد
- نصرالله فلسفی (۱۳۹۱)، «جلد اول»، زندگانی شاه عباس اوّل، به کوشش فرید مرادی.، تهران: انتشارات نگاه، ص. ۷۹ تا ۸۱، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۵۱-۷۲۶-۷
- نصرالله فلسفی (۱۳۹۱)، «جلد اول»، زندگانی شاه عباس اوّل، به کوشش فرید مرادی.، تهران: انتشارات نگاه، ص. ۷۹ تا ۸۱–۸۵ و ۸۶–۸۷، ۸۸ و ۸۹–۹۰ تا ۹۳، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۵۱-۷۲۶-۷
- نصرالله فلسفی (۱۳۹۱)، «جلد اول»، زندگانی شاه عباس اوّل، به کوشش فرید مرادی.، تهران: انتشارات نگاه، ص. ۶۳، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۳۵۱-۷۲۶-۷
- زندگانی شاه عباس اول، نصرالله فلسفی ، جلد اول، ص 284، موسسه انتشارات نگاه، 1391.
منابع
- عالم‌آرای عباسی، اسکندر بیک منشی.
- Buyers، Christopher (۲۰۰۹). The Safavid Dynasty, Genealogy.
| پادشاه پیشین: شاه اسماعیل دوم |
شاه محمد خدابنده ابوالمظفر محمد میرزا شاه بن طهماسب شاه صفوی الحسینی الموسوی شاهنشاه ایران ۱۵۷۷ – ۱۵۸۷ م |
جانشین: شاه عباس یکم |
- کار از بشنداس نقاش گورگانی، که در زمان شاه عباس همرا خان عالم، سفیر نورالدین محمد جهانگیر به ایران آمد. این تصویر را نقاش هندی قطعاً از روی تصویر دیگری کشیده‌است، زیرا هنگامی که او به ایران آمد، شاه محمد خدابنده درگذشته بود. (خط کنار تصویر از نورالدین محمد جهانگیر، پادشاه گورگانی هند است)