شاه سلیمان دوم
شاه سلیمان دوم، (۱۱۲۸–۶ ذیقعدهٔ ۱۱۷۶ ه. ق) با نام اصلی میرزا سید محمدعلی حسینی مرعشی، کمتر از ۳ ماه پادشاه ایران بود.
| شاه سلیمان دوم | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| پادشاه اسمی سلسله صفوی | |||||
 | |||||
| سلطنت | ۲۰ محرم - ۱۱ ربیع‌الثانی ۱۱۶۳ ه. ق ۱۷۴۹–۱۷۵۰ میلادی | ||||
| تاج‌گذاری | ۵ یا ۹ صفر ۱۱۶۳ ه.ق | ||||
| پیشین | شاهرخ افشار | ||||
| جانشین | شاهرخ افشار | ||||
| زاده | ۱۱۲۸ ه.ق (۱۰۹۴ ه. خ)[پانویس 1] اصفهان | ||||
| درگذشته | ۶ ذیقعدهٔ ۱۱۷۶ ه.ق مشهد | ||||
| همسر(ان) | جان‌آغا بیگم | ||||
| فرزند(ان) | سلطان داود میرزا سلطان علی میرزا سلطان حسن میرزا سلطان قاسم میرزا سلطان هاشم میرزا فخر شرف بیگم | ||||
| |||||
| پدر | نواب محمد داود میرزا | ||||
| مادر | شهربانو بیگم صفوی | ||||
| دین و مذهب | اسلام، شیعه دوازده‌امامی | ||||
تبار
پدر او میرزا محمدداود حسینی مرعشی نام داشت و پسر عزشرف بیگم دختر جهان‌بانو بیگم دختر زبیده بیگم دختر شاه عباس یکم بود و مادر ش شهربانو بیگم دختر شاه سلیمان یکم صفوی بود. او همچنین عموی سید احمد شاه بود.
پیش از پادشاهی
سید محمد میرزا، در زمان نادر شاه متولی حرم امام رضا گردید، از همین روی «میرزا سید محمد متولی» خوانده می‌شد. در بحران جانشینی نادر شاه، مأمور تعمیر و حفاظت از قم شد و سرانجام فرمانبردار شاهرخ شاه گردید و روانهٔ مشهد گشت. شایان ذکر است که شاهرخ شاه اگر چه نوهٔ پسری نادر شاه افشار بود ولی نوهٔ دختری شاه سلطان حسین صفوی نیز به‌شمار می‌آمد. شاهرخ شاه که از او در بیم بود، دو بار قصد کشتن او کرد که هر دو بار ناکام ماند. این امر به تحصن میرزا سید محمد در خانه‌اش انجامید. سرانجام در ۲۰ محرم ۱۱۶۳ ه.ق گروهی از سرداران به سرکردگی امیر علم خان خزیمه، او را از خانه‌اش به ارگ بردند و شاهرخ شاه را دستگیر کردند.
پادشاهی
او به حرمت ماه محرم، در ۵[پانویس 2] یا ۹[پانویس 3] صفر ۱۱۶۳ ه.ق تاج‌گذاری نمود و بلند پایگان حکومت خود را برگماشت و امیر علم خان خزیمه را به عنوان وکیل‌الدوله (نخست‌وزیر) برگزید.[پانویس 4] در دورهٔ کوتاه پادشاهی‌اش توانست هرات را از احمد شاه درانی بازپس بگیرد. هنگامی که از مشهد خارج شده بود، امیر علم خان بی اطلاع او شاهرخ را کور نمود. این اقدام سبب شد که امیر علم خان برکنار شود و امیر اصلان خان قِرِقلو به مقام وکالت گماشته شود، ولی با فروکش کردن خشم شاه، پس از یک هفته دوباره امیر علم خان به مقام وکالت گمارده شد.
شاه سلیمان دوم مالیات ۳ سال را بر مردم بخشید. این اقدام سبب نارضایتی شماری از سرداران گردید. همسر شاهرخ به‌دروغ به‌شماری از سرداران خبر رساند که شاهرخ کور نشده‌است. یوسفعلی خان جلایر و شماری دیگر از سرداران در ۱۱ ربیع‌الثانی ۱۱۶۳ ه.ق بر ضد شاه سلیمان دوم شوریده، او را دستگیر و کور نمودند، ولی هنگامی که شاهرخ را از بند آزاد کردند دریافتند که او به‌راستی کور شده‌است. امیر علم خان در آغاز از مشهد گریخت ولی سپس توانست مشهد را تصرف کند، اما سلیمان (میر سید محمد) دیگر مقام پادشاهی را نپذیرفت. یوسفعلی خان جلایر که گریخته بود، دستگیر و کشته شد.
کمتر از ۴ ماه پس از برکناری شاه سلیمان دوم در مشهد، در ۲۵ رجب ۱۱۶۳ ه.ق اتحادی سه‌گانه از سرداران (علیمردان خان بختیاری، ابوالفتح خان بختیاری و کریم خان زند) یکی دیگر از نوه‌های دختری شاهان پیشین صفوی یعنی شاه اسماعیل سوم را در اصفهان به تخت نشاندند.
فرزندان
پس از برکناری، او پسران بزرگش یعنی سلطان داوود میرزا و سلطان علی میرزا را به عتبات فرستاد ولی سلطان حسن میرزا، سلطان قاسم میرزا و محمد هاشم میرزا را نزد خود در مشهد نگاه داشت.
سکه‌ها
روی بیشتر سکه‌های او این شعر دیده می‌شود:
| زد از لطفِ حق سکهٔ کامرانی | شهِ عدل‌گستر سلیمانِ ثانی |
پشت سکه‌ها نیز شعار شیعه و نام دوازده امام حک شده‌است.[1]
تبارنامه
جستارهای وابسته
پانویس
- در مجمع‌التواریخ آمده که «تولد شریفش در دارالسلطنهٔ اصفهان مطابق سنهٔ یک‌هزار و یکصد و بیست و هشت هجری موافق قوی‌ئیل ترکی از صلب نواب میرزا محمدداود و از بطن ثمرهٔ شجرهٔ سلطنت و بختیاری شهربانو بیگم صبیهٔ پادشاه عدالت‌مظهر و خسرو دادگستر شاه سلیمان اول بعرصهٔ وجود آمد». قوی‌ئیل (سال گوسفند) معادل ۱۰۹۴ ه.خ می‌باشد.
- مطابق نوشتهٔ زبور آل داود
- مطابق نوشتهٔ مجمع‌التواریخ
- اگر چه دوران کوتاه پادشاهی شاه سلیمان دوم، اجازه نمی‌دهد که بتوان فهمید گماشتگانش، از او اطاعت کرده‌اند یا نه، ولی انتصابات او از جهت درک ادعای فرمانروایی یکی از بازماندگان صفوی و نیز آشنایی با مقامات و دیوان‌سالاری آن روزگار اهمیت دارد. همچنین برخی از این افراد در رخدادهای بعدیِ صحنهٔ آشوب‌زدهٔ ایرانِ آن روزگار منشأ اثر شدند. گماشتگان او از این قرار بودند:
- تولیت آستان امام رضا: سلطان داود میرزا (فرزند ارشد شاه سلیمان دوم)
- نیابت تولیت آستان امام رضا: میرزا محمدامین فرزند میرزا شمس‌الدین محمد موسوی
- صدارت ممالک (صدرالممالک مسئول موقوفات مردم بود): نواب میرزا محمد مقیم
- صدارت خاصه (صدر خاصه مسئول موقوفات خاندان شاهی بود): میرزا محمدشفیع (خواهرزادهٔ شاه)
- مقام وکالت (وکیل‌الدوله منصبی شبیه به نخست‌وزیر بود): امیر علم خان خزیمه
- قورچی‌باشی‌گری: احمد خان بیات
- توپچی‌باشی‌گری: امیر خان عرب میش مست
- تفنگچی‌باشی‌گری: مهدی خان چولئی
- نظارت کارخانجات شاهی: امیر مهراب خان عرب
- ایشیک‌آقاسی‌باشی‌گری و بیگلربیگی‌گری استرآباد (گرگان کنونی): محمدحسن خان قاجار
- بیگلربیگی‌گری خراسان: بهبود خان اتکی
- سپاه‌سالاری چخور سعد (ایروان) و گنجه و قراباغ و ملک خمسه (زنجان) تا سرحد قاپلان‌کوه: فتحعلی خان افشار ارومی
- بیگلربیگی‌گری عراق (عراق عجم): ابوالفتح خان بختیاری
- سپاه‌سالاری قلمرو علیشکر و داروغگی توپخانه: عبدالعلی خان
- وزارت کرماشان: میرزا محمدتقی
- وزارت مازندران: میرزا مقیم (برادر مهدی خان منشی)
- حکومت گیلان: موسی خان ایلوی افشار
- خدمت گرجستان: تهمورث میرزا (تیموراز دوم (en) برادر محمدقلی میرزا)
- سپاه‌سالاری فارس: صالح خان بیات
- وزارت فارس: میرزا جعفر (لشکرنویس سابق اصفهانی)
- سپهسالاری سنه، اردلان، سقز و وان: ابراهیم خان اردلان (برادر حسنعلی خان اردلان)
- والیگری عربستان (بخش‌های غربی و جنوبی خوزستان کنونی): مولی مطلب
- حکومت دربند: قرچقای خان قلماق
- خدمت مُهرداری مُهر خاصه: جعفر بیگ سیاه منصور
- منشی‌الممالکی: میرزا جعفر (او پیشتر نایب مهدی خان منشی‌الممالک بود)
منابع
- مرعشی حسینی، محمدخلیل، مجمع‌التواریخ، تهران: اقبال، ۱۳۲۸.
- مرعشی، محمدهاشم، زبور آل داود، تهران: میراث مکتوب، ۱۳۷۹.
- دانشنامهٔ ایرانیکا، مدخل «افشاریان» (به انگلیسی)