فهرست شاهان اشکانی

شاهنشاهی اشکانی (۲۴۷ ق.م. ۲۲۴ م) که در ادبیات غربی با نام امپراتوری پارت‌ها شناخته می‌شود، نام دودمانی ایرانی و یکی از قدرت‌های سیاسی و فرهنگی ایرانی در ایران‌زمین بود که ۴۷۰ سال بر قسمت اعظم غرب آسیا حکومت کرد.[1][2] این پادشاهی در قرن سوم پیش از میلاد توسط ارشک رهبر قبایل ایرانی پرنی، گروهی از داهان، پس از فتح پارت در شمال شرقی ایران تأسیس گردید.[3] وی سپس با متحد کردن پارتیان و دیگر اقوام ایرانی علیه سلوکیان قیام کرد. مهرداد یکم (۱۷۱–۱۳۸ پ. م) با تصرف مناطق ماد و میان‌رودان، قلمرو اشکانی را تا حد زیادی گسترش داد و پادشاهی اشکانی را به شاهنشاهی تبدیل کرد، سرانجام شاهنشاهی اشکانی در دوران مهرداد دوم به اوج گستره خود رسید. پهناوری دولت اشکانی در دورهٔ اقتدارش از رود فرات تا هندوکش و از کوه‌های قفقاز تا خلیج فارس را شامل می‌شد. به‌دلیل قرار گرفتن جاده ابریشم در گسترهٔ حکومت اشکانی و قرار گرفتن در مسیر بازرگانی بین امپراتوری روم و حوزهٔ مدیترانه و امپراتوری هان در چین، این امپراتوری به مرکزی برای تجارت جهانی تبدیل شد.

شاهنشاه شاهنشاهی اشکانی
مهرداد یکم در زمان او پادشاهی اشکانی به یک شاهنشاهی تبدیل شد.
جزئیات
اولین پادشاه	ارشک یکم
آخرین پادشاه	اردوان چهارم
آغاز پادشاهی	۲۴۷ پیش از میلاد
پایان پادشاهی	۲۲۴ پس از میلاد
منصوب‌کننده	موروثی

اشکانیان در نخستین دهه‌های حکومت خود، بخشی از سنن هلنی که پس از ورود یونانیان در ایران رواج یافته بود را در دربار خود پذیرفتند؛ اما رفته‌رفته سنت‌های ایرانی بر همتایان هلنی خود غلبه کردند و این دوره شاهد یک نوزایی فرهنگی ایرانی بود. شاهان اشکانی خود را «شاهنشاه» می‌خواندند که نشانگر ادعای آنان بر جانشینی هخامنشیان است. در واقع شاهان اشکانی به راستی شاهِ شاهان بودند، زیرا تعداد زیادی از شاهان منطقه فرمانروای اشکانی را به عنوان شاهنشاه خود به رسمیت می‌شناختند؛ درحالی که در دوره هخامنشی فرمانروایان محلی توسط دولت مرکزی انتخاب می‌شدند، شاهنشاهی اشکانی تعداد زیادی پادشاهی کوچک و بزرگ را در دل خود جای داده بود که فرمانروایی بر آنان به صورت موروثی دست به دست می‌شد. گرچه تعدادی شهربانی نیز به مانند گذشته وجود داشتند، اما در مقایسه با همتایان هخامنشی خود از خودمختاری کمتری برخوردار بودند. با گسترش قلمروی شاهنشاهان اشکانی، مرکز قدرت این دولت از شرق، به غرب ایران منتقل شد.

فهرست شاهان محلی اشکانی

پرتره	نام پادشاه	لقب	یادداشت	سلطنت	مرگ
	ارشک یکم 𐭀𐭓𐭔𐭊 (Aršak)	شاه بزرگ	رهبر قبیله پرنی که آندروگوراس ساتراپ پارت را شکست داد و خود را پادشاه پارت خواند و بر علیه سلوکیان قیام کرد.	۲۴۷ پ.م – ۲۱۷ پ.م	۲۱۷ پ.م به دلیل ناشناخته فوت شد.
	ارشک دوم 𐭀𐭓𐭔𐭊 (Aršak)	شاه بزرگ	پسر اشک یکم. او ابتدا همدان و ری را تصرف کرد اما از آنتیوخوس سوم شکست خورد و در نتیجه صلح‌نامه پادشاه پارت شناخته شد.	۲۱۷ پ.م – ۱۹۱ پ.م	۱۹۱ پ.م به دلیل ناشناخته فوت شد
	فریاپت 𐭐𐭓𐭉𐭐𐭕 (Friyapāt)	شاه بزرگ	نوه برادر اشک یکم و یا فرزند اشک دوم. وی موفق شد حکومت اشکانی را از زیر سلطه سلوکیان نجات دهد.	۱۹۱ پ.م – ۱۷۷ پ.م	۱۷۷ پ.م به دلیل ناشناخته فوت شد.
	فرهاد یکم 𐭐𐭓𐭇𐭕 (Frahāt)	شاه بزرگ	پسر اشک سوم. در زمان حکومت وی تپورستان فتح شد.	۱۷۶ پ.م – ۱۷۱ پ.م	۱۷۱ پ.م به دلیل ناشناخته فوت شد.

فهرست شاهنشاهان اشکانی

پرتره	نام پادشاه	لقب	یادداشت	سلطنت	مرگ
	مهرداد یکم (مهرداد بزرگ) 𐭌𐭄𐭓𐭃𐭕 (Mihrdāt)	شاه بزرگ ، شاه شاهان، شاه اشکانی، یونانی دوست	پسر اشک سوم. فتوحات او دولت اشکانی را از یک پادشاهی کوچک به یک شاهنشاهی جهانی تبدیل کرد. او اولین پادشاه اشکانی است که عنوان پادشاهان هخامنشی، شاهنشاه را برای خود برگزید و با تصرف سلوکیه با این عنوان تاج‌گذاری کرد.	۱۷۱ پ.م – ۱۳۲ پ.م	۱۳۲ پ.م به دلیل ناشناخته فوت شد.
	فرهاد دوم 𐭐𐭓𐭇𐭕 (Frahāt)	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی، یونانی دوست	پسر مهرداد یکم، در اوایل سلطنت به دلیل پایین بودن سن ملکه رینون اداره حکومت را بر عهده داشت. وی در نبرد آنتیوخوس هفتم را شکست داد.	۱۳۲ پ.م – ۱۲۷ پ.م	۱۲۷ پ‌م در نبرد با سکاهای شرقی کشته شد.
	اردوان یکم 𐭍𐭐𐭕𐭓 (Ardawān)	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی، یونانی دوست	پسر اشک سوم فریاپت.	۱۲۷ پ.م – ۱۲۴ پ‌.م	۱۲۴ پ.م در نبرد با سکاهای مهاجم کشته شد.
	مهراد دوم 𐭌𐭄𐭓𐭃𐭕 (Mihrdāt)	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	پسر اردوان یکم، زمانی که او به سلطنت رسید حکومت اشکانی در نابسامانی به سر می‌برد وی با دلاوری و درایت تمام نواحی اشغال شده را پس گرفت و مرزهای ایران را در شرق تا کوه‌های هیمالیا و در غرب تا میان‌رودان رساند. او از لقب شاهنشاه استفاده کرد و این لقب تا زمان ساسانیان مورد استفاده شاهان اشکانی بود.	۱۲۴ پ.م – ۹۱ پ‌.م	۹۱ پ.م به دلیل ناشناخته فوت شد.
	گودرز یکم 𐭂𐭅𐭕𐭓𐭆 (Gōdarz)	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	پسر مهرداد دوم، او بر علیه پدرش قیام کرد	۹۱ پ.م – ۸۷ پ.م	۸۷ پ.م به دلیل ناشناخته فوت شد.
	مهرداد سوم 𐭌𐭄𐭓𐭃𐭕 (Mihrdāt)	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	پسر مهرداد دوم.[4] [5][6] به نبرد به برادرش گودرز پرداخت و پس از مرگ وی سلطنت را غصب کرد.	۸۷ پ.م – ۸۰ پ.م	۸۰ پ.م به دلیل ناشناخته فوت شد.
	ارد یکم	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	پسر گودرز یکم‌،	۸۰ پ.م – ۷۵ پ.م	۷۵ پ.م به دلیل ناشناخته فوت شد
	سیناتروک	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	پسر مهرداد دوم، با کمک سکاها به سلطنت رسید	۷۵ پ.م – ۶۹ پ.م	۶۹ پ.م به دلیل ناشناخته فوت شد.
	فرهاد سوم 𐭐𐭓𐭇𐭕 (Frahāt)	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	پسر سیناتروک	۶۹ پ.م – ۵۷ پ.م	۵۷ پ.م به دست فرزندانش کشته شد.
	مهرداد چهارم 𐭌𐭄𐭓𐭃𐭕 (Mihrdāt)	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	پسر فرهاد سوم	۵۷ پ‌م – ۵۴ پ.م	۵۴ پ.م به دست برادرش کشته شد.
	ارد دوم	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	پسر فرهاد سوم، در زمان او سرزمین‌های بسیاری به قلمرو اشکانیان اضافه شد، و جنگ های زیادی با روم رخ داد که نبرد حران اولین آن‌ها بود. ارد پایتخت اشکانیان را به تیسفون منتقل کرد.	۵۴ پ.م – ۳۷ پ.م	۳۷ پ.م او تاج و تخت سلطنت را به پسرش فرهاد منتقل کرد.
	فرهاد چهارم 𐭐𐭓𐭇𐭕 (Frahāt)	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	پسر ارد دوم، او در طول حکومتش توسط تیرداد برکنار شد اما بعدا دوباره به سلطنت رسید.	۳۷ پ.م – ۲ پ.م	۲ پ.م به دست همسر و پسرش کشته شد.
	موزا	شهبانوی شهبانوان اشکانی	همسر فرهاد چهارم، او حکومت را به صورت مشترک با پسرش اداره می‌کرد.	۲ پ.م – ۲ م	۲ میلادی، توسط اشراف کشته شد.
	فرهاد پنجم 𐭐𐭓𐭇𐭕 (Frahāt)	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	پسر فرهاد چهارم، او حکومت را به صورت مشترک با مادرش اداره میکرد.	۲ پ.م – ۲ م	۲ میلادی، توسط اشراف کشته شد.
	ارد سوم	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	یک شاهزاده اشکانی احتمالا پسر فرهاد چهارم	۲ میلادی – ۶ میلادی	۶ میلادی، توسط اشراف برکنار شد.
	بهنام یکم	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	پسر فرهاد چهارم،	۶ میلادی – ۱۲ میلادی	۱۹ میلادی، به دلیل فرار از حبس کشته شد.
	اردوان دوم 𐭍𐭐𐭕𐭓 (Ardawān)	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	نوه دختری فرهاد چهارم.	۱۰ میلادی – ۴۰ میلادی	۴۰ میلادی، به دلیل ناشناخته فوت شد.
	وردان یکم	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	پسر اردوان دوم، همزمان با او گودرز دوم ادعای سلطنت داشت.	۴۰ میلادی – ۴۷ میلادی	۴۷ میلادی، توسط اشراف ترور شد.
	گودرز دوم 𐭂𐭅𐭕𐭓𐭆 (Gōdarz)	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	پسر اردوان دوم، وی در زمان برادرش ادعای سلطنت داشت و با مرگ او تنها شاه اشکانی شد.	۴۰ میلادی – ۵۱ میلادی	۵۱ میلادی، به خاطر تندخویی به قتل رسید.
	بهنام دوم	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	برادر اردوان دوم، او تنها چند ماه سلطنت کرد.	۵۱ میلادی	۵۱ میلادی، به دلیل ناشناخته فوت شد.
	بلاش یکم 𐭅𐭋𐭂𐭔 (Walaγš)	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	پسر بهنام دوم، در طول سلطنت وی آداب و رسوم ایرانی بیش از پیش احیا شد و فرهنگ هلنی از بین رفت.	۵۱ میلادی – ۷۸ میلادی	۷۸ میلادی، به دلیل ناشناخته فوت شد.
	وردان دوم	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	پسر بلاش یکم، وی بر علیه پدرش قیام کرد و فقط بر بخش کوچکی از سرزمین اشکانیان تسلط یافت	۵۵ میلادی – ۵۸ میلادی	نامشخص
	پاکور دوم	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	پسر بلاش یکم	۷۸ میلادی – ۱۱۰ میلادی	۱۱۰ میلادی
	بلاش دوم 𐭅𐭋𐭂𐭔 (Walaγš)	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	پسر بلاش یکم، رقیب پاکور دوم در سلطنت	۷۸ میلادی – ۸۰ میلادی	۸۰ میلادی، در جنگ با پاکور دوم کشته شد.
	اردوان سوم 𐭍𐭐𐭕𐭓 (Ardawān)	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	پسر بلاش یکم، رقیب پاکور دوم در سلطنت	۸۰ میلادی – ۸۱ میلادی	۸۱ میلادی در جنگ با پاکور دوم کشته شد.
	خسرو یکم 𐭇𐭅𐭎𐭓𐭅 (Husrōw)	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	پسر بهنام دوم، پادشاه بخشی از سرزمین اشکانی و رقیب پاکور دوم و بلاش سوم.	۱۰۹ میلادی – ۱۲۹ میلادی	۱۲۹ پیش از میلاد
	بلاش سوم 𐭅𐭋𐭂𐭔 (Walaγš)	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	پسر بلاش دوم.	۱۱۰ میلادی – ۱۴۷ میلادی	۱۴۷ میلادی
	مهرداد پنجم 𐭌𐭄𐭓𐭃𐭕 (Mihrdāt)	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	پسر پاکور دوم	۱۲۹ میلادی – ۱۴۰ میلادی	۱۴۰ میلادی، در حمله به پادشاهی کوماژن کشته شد.
	بلاش چهارم 𐭅𐭋𐭂𐭔 (Walaγš)	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	پسر مهرداد پنجم	۱۴۷ میلادی – ۱۹۱ میلادی	۱۹۱ میلادی
	بلاش پنجم 𐭅𐭋𐭂𐭔 (Walaγš)	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	پسر بلاش چهارم	۱۹۱ میلادی – ۲۰۸ میلادی	۲۰۸ میلادی
	بلاش ششم 𐭅𐭋𐭂𐭔 (Walaγš)	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	پسر بلاش پنجم، تا سال ۲۱۳ تنها شاه اشکانی بود اما بعدا تنها پادشاه بخش کوچکی از سرزمین اشکانیان بود	۲۰۸ میلادی – ۲۲۸ میلادی	۲۲۸ میلادی، در جنگ با ساسانیان شکست خورد و کشته شد.
	اردوان چهارم 𐭍𐭐𐭕𐭓 (Ardawān)	شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه اشکانی	پسر بلاش پنجم، از سال ۲۱۳ شاه بخش وسیعی از سرزمین اشکانیان بود. وی در جنگ با امپراتوری روم پیروز شد اما در نهایت در جنگ با ساسانیان شکست خورد.	۲۱۳ میلادی – ۲۲۴ میلادی	۲۲۴ میلادی در نبرد هرمزدگان توسط اردشیر بابکان شکست خورد و کشته شد.

پانویس

1. CHRONOLOGY OF IRANIAN HISTORY PART 1 iranicaonline.org
2. Waters 1974, p. 424.
3. "roughly western Khurasan" Bickerman 1983, p. 6.
4. Shayegan 2011, pp. 197, 232.
5. Curtis 2012, p. 68.
6. Olbrycht 2016, p. 23.

منابع

Curtis, Vesta Sarkhosh (2012). "Parthian coins: Kingship and Divine Glory". The Parthian Empire and its Religions. pp. 67–83. ISBN 9783940598134. Free to read

Olbrycht, Marek Jan (2016). "Dynastic Connections in the Arsacid Empire and the Origins of the House of Sāsān". In Curtis, Vesta Sarkhosh; Pendleton, Elizabeth J.; Alram, Michael; Daryaee, Touraj (eds.). The Parthian and Early Sasanian Empires: Adaptation and Expansion. Oxbow Books. ISBN 9781785702082.

Shayegan, M. Rahim (2011). Arsacids and Sasanians: Political Ideology in Post-Hellenistic and Late Antique Persia. Cambridge University Press. pp. 1–539. ISBN 9780521766418.