مجموعه میدان امیرچخماق
میدان امیرچقماق نام میدانی در شهر یزد است. مجموعه امیرچقماق یزد شامل بازار، تکیه، مسجد و دو آب‌انبار است که قدمت‌شان به دوره تیموریان می‌رسد.[1] تکیه امیر چقماق در سال ۱۳۳۰ و مسجد امیرچخماق در سال ۱۳۴۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیدند.[1] میدان امیرچقماق، یکی از شاخص‌ترین مجموعه‌های تاریخی و گردشگری در شهر یزد محسوب می‌شود.
| مجموعه میدان امیر چخماق | |
|---|---|
 | |
| |
| نام | مجموعه میدان امیر چخماق |
| کشور | ایران |
| استان | استان یزد |
| شهرستان | یزد |
| اطلاعات اثر | |
| کاربری | مجموعه تاریخی |
| کاربری کنونی | میدان |
| دیرینگی | دوره تیموری |
| دورهٔ ساخت اثر | دوره تیموری، دوره صفوی، دوره قاجار |
| بانی اثر | امیرجلال‌الدین چقماق شامی |
| اطلاعات ثبتی | |
| شمارهٔ ثبت | ۲۴۱۶ |
| تاریخ ثبت ملی | ۱ شهریور ۱۳۷۸ |
  مجموعه میدان امیر چخماق روی نقشه ایران
۳۱٫۸۹۳۸۱۲°شمالی ۵۴٫۳۶۹۴۶۶°شرقی | |
امیرجلال‌الدین چقماق، از سرداران و امرای شاهرخ تیموری در سده ۸ خورشیدی در زمانی که حاکم یزد بود، مجموعه‌ای متشکل از تکیه، میدان، حمام عمومی، کاروانسراها، خانقاه، قنات‌خانه و چاه آب سرد را ساخت تا یزد را رونق بخشد و در این کار فاطمه خاتون همسرش (معروف به ستی فاطمه) که مقبره اش در ضلع شمالی ارسن امیر چقماق قرار دارد،[2] او را یاری کرد.[3]
مرمت کاشی کاریهای این بنای تاریخی به عهده استاد محمد علی فلاحتی مروست بوده که متأسفانه هیچ نام و نشانی از این معمار برجسته در این بنای عظیم وجود ندارد.
ثبت ملی
تکیه امیر چقماق در سال ۱۳۳۰ هجری شمسی و با شماره ۳۸۳ و مسجد امیر چقماق در سال ۱۳۴۱ با شماره مستقل ۲۴۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیدند. همچنین این بناها و دیگر الحاقات به عنوان مجموعه امیرچقماق نیز با شماره ۲۴۱۶ به ثبت ملی رسیده‌است.[4]
دفن شهدای گمنام در میدان
در پی دو سال کشمکش بر سر موضوع دفن ۸ نفر از شهدای جنگ ایران و عراق در میدان امیر چقماق یزد، در تاریخ ۱ دی ۱۳۹۳، پیکر شهدای گمنام روی دستان مردم تشییع و در این میدان دفن شد.[1][5]
مقامات استانداری یزد، حفر قبرها را «غیرقانونی» اعلام کردند[6] و سازمان میراث فرهنگی ایران، تدفین را بدور از موازین قانونی و «به ضرر ثبت‌شدن پرونده شهر تاریخی یزد در فهرست میراث جهانی یونسکو» اعلام کرد.[7]، هر چند سه سال بعد در تاریخ ۱۸ تیر ۱۳۹۶ شهر جهانی یزد در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
نمایان شدن گنبد ستی فاطمه؛ گنبد منحصربفرد دوره تیموری
در خرداد ماه سال 1399، با اقدام شهرداری و شورای شهر یزد، ملک های مجاور این بنا خریداری و تخریب شد، تا مجدد گنبد منحصر بفرد آرامگاه ستی فاطمه، از داخل میدان قابل مشاهده باشد.
این بقعه را فاطمه خاتون همسر امیرچقماق شامی، برای محل دفن خود در یزد ساخته است که قبر آن، دوطبقه و از جنس سنگ مرمر می‌باشد و در مرکز بقعه قرار گرفته است. بر روی سنگ‌قبر، فقط نقش یک سَرو وجود دارد؛ چراکه سرو نمادی از معاد و زندگی پس از مرگ بوده است.
آرامگاه که در بردارنده انواع تزیینات نقاشی و گچ‌بری است، دارای یک اتاق با گنبدی پوشیده از کاشی‌های سبزرنگ می‌باشد. نمای آجری بیرون گنبد و کاشی‌های خیارهای شکل رأس گنبد، به سبک معماری بناهای تیموری در آسیای مرکزی ساخته شده و تنها نمونه موجود در ایران است که به دوران تیموری تعلق دارد.
این نوع گنبد، در یزد و ایران منحصربه‌فرد بوده و نمونه مشابه آن، تنها در شهر هرات افغانستان یافت می‌شود که متعلق به بانو گوهرشاد می‌باشد.
پس از آزادسازی بصری، مرمت گنبد این بنا که بعنوان تنها گنبد خیارهای ایران (متعلق به عصر تیموری) می باشد با اعتبار اولیه 100 میلیون تومان در شهر جهانی یزد در دستور کار قرار گرفت، تا این شاهکار معماری پس از سال‌ها هجران و بی‌توجهی بار دیگر در جوار همسرش امیرچقماق نونوار شود و به رقص در بیاید.[8]
نگارخانه
- مجموعه امیر چقماق
مجموعه امیر چخماق
میدان امیر چخماق یزد در شب
منابع
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ مجموعه میدان امیرچخماق موجود است. |
- دفن جنجال‌برانگیز «شهدای گمنام» در میدان تاریخی امیر چخماق یزد، بی‌بی‌سی فارسی
- «معرفی زیارتگاه ستی فاطمه (رحمة الله علیها) ـ یزد». www.emamzadegan.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ مارس ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۳-۰۱.
- «نافرمانی سردار باقرزاده از مافوق نظامی در مورد دفن شهدای گمنام» بایگانی‌شده در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine، رادیو زمانه
- «تابناک». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ نوامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۲ ژانویه ۲۰۱۱.
- «شهدای گمنام در میدان امیرچخماق یزد تشییع شدند + حاشیه‌ها، تصاویر و اظهارات مسئولان». snn.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۲۱.
- واکنش‌ها به دفن بقایای دو «شهید گمنام» در میدان امیر چخماق یزد، دویچه وله فارسی
- انتقاد سازمان میراث فرهنگی از دفن «شهدای گمنام» در امیر چخماق یزد، بی‌بی‌سی فارسی
- «رقص عروس تیموری ایران در قلب یزدی‌ها». ایسنا. ۲۰۲۰-۰۸-۰۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۲۵.