کیانیان
کیانیان دومین سلسله پادشاهی در اساطیر ایران است. نام این سلسله در منابعی مانند اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان و در کتاب‌های پهلوی کهن مانند بندهش، دینکرد، مینوی خرد، شهرستان‌های ایرانشهر و … آمده‌است.
| کیانیان | |
|---|---|
| اطلاعات کلی | |
| نام قوم | کیانیان |
| نام‌های دیگر | کی، کَوی، کاوی، کیان، کیانی |
| مؤسس | کاوه (کاوی) |
| پیشوایان دیگر | کیقباد، کیکاووس، کیخسرو |
| نخستین پیشوا | کوی هئوسروه |
| بزرگان قوم | کوی‌کواد، کوی‌خسرو کوی ویشتاسپ |
| محل زندگی | البرز کوه |
| نژاد | کیان |
| ملیت |  ایران |
| سایر اطلاعات | |
| شناخته شده | سوارکار، اسب‌داران، آریایی |
| آیین نخست | مزدیسنا |
| بانی | زرتشت |
کَویان (کیانیان) در اوستا
کیانیان در اوستا نام خانوادگی سلسله‌ای سلطنتی نیست، اما در عهد ادبیات میانهٔ ایرانی، در متن‌های پهلوی، افراد این خاندان پادشاهانی شمرده می‌شوند که بعد از پیشدادیان به فرمانروایی ایران رسیده‌اند.[1] کیانیان (در اصل کَیان یا کَویان) جمع واژهٔ «کَی»، به معنای حکیم و دانشمند می‌باشد. این واژه در اوستا به شکل «کَوی» آمده‌است.[2]
کَوی‌ها و کَرپنان (karpan) در اوستا گروهی خاص از روحانیانِ دارای مذهب دیو یسنا هستند که با زرتشت دشمنی می‌کردند.[2]
پادشاهان کیانی
سلسلهٔ کیانیان را به سه دوره می‌توان تقسیم نمود:[3] از کیقباد تا کیخسرو. این دوره از سلسله با پادشاه شدن کیقباد شروع می‌شود و با ناپدید شدن کیخسرو خاتمه میابد. خصیصهٔ بارز این دوره نبردهای طولانی مدت ایران و توران می‌باشد. این نبردها با کشته شدن سیاوش، پسر کیکاووس، بدست افراسیاب، و کین خواهی سیاوش بوسیلهٔ ایرانیان به اوج خود می‌رسد. پادشاهان این دوره از این قرار می‌باشند:
کیقباد کیکاووس، کیکاووس دومین پادشاه کیانی است. برخی او را معادل با کمبوجیه در نظر می‌گیرند.[4] برخی هم کیکاووس را همان دیوک می‌شناسند که هرودوت در کتابش از آن یاد کرده‌است.
کیخسرو پسر سیاوش و فرنگیس یکی دیگر از پادشاهان کیانی است. همو است که با لشکرکشی به توران، به خونخواهی سیاوش افراسیاب را می‌کشد و بدین ترتیب به جنگ‌های ایران و توران پایان می‌دهد. برخی، منجمله ابوریحان بیرونی و حسن پیر نیا کیخسرو را با کورش بزرگ یکی می‌دانند. [5] [4] برخی دیگر او را با خشتریته برابر می‌کنند.
دوره دوّم پادشاهان کیانی از لهراسپ آغاز می‌گردد، مهم‌ترین ویژگی این دوره ترویج و رسمیت یافتن کیش زرتشت است که گشتاسپ حامی آنست. اغلب نبردهای گشتاسپ و پسرش اسفندیار برای گسترش دینِ بهی می‌باشد. پادشاهان این دوره از این قرار می‌باشند: لهراسپ گشتاسپ ولی اسفندیار موفق به سلطنت نشد.
دوره سوم از همای تا دارا، این دوره از شاهنشاهی کیانیان را می‌توان بخش تاریخی با خاطرات مبهم ایرانیان از دوره هخامنشیان دانست. با توجه به اینکه خاطره هخامنشیان نزد ایرانیان به مقدار بسیار زیادی از بین رفته بود، همچنان داستان‌هایی از آنان وجود داشت. مانند برخی روایات زندگی کوروش و اردشیرهای هخامنشی که به بهمن نسبت داده شده است.
تبارنامه کیانیان
| کیقباد | |||||||||||||||||||||||||||||||||
| کی‌اپیوه | |||||||||||||||||||||||||||||||||
| کی‌بیرشن | کی‌پیسین | کی‌آرش | کیکاووس | ||||||||||||||||||||||||||||||
| مَنوش | سیاوش | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| اوزان | کیخسرو | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| کی‌لهراسپ | |||||||||||||||||||||||||||||||||
| زریر | کی‌ویشتاسپ | ||||||||||||||||||||||||||||||||
| بستور | پشوتن | اسفندیار | |||||||||||||||||||||||||||||||
| مهرنوش | نوش‌آذر | بهمن | |||||||||||||||||||||||||||||||
| داراب | |||||||||||||||||||||||||||||||||
پانویس
- جستاری چند در فرهنگ ایران، ص ۹۱.
- جستاری چند در فرهنگ ایران، ص ۹۲.
- تاریخ ایران کمبریج، جلد سوم، قسمت اول، ص ۵۴۸.
- پیرنیا، حسن؛ دوران اساطیری تاریخ ایران
- ابوریحان بیرونی، آثار الباقیه عن القرون الخالیه، ص. 152
منابع
- حسین، الهی قمشه‌ای (۱۳۸۶). شاهنامه فردوسی. ترجمهٔ ناهید فرشادمهر. تهران: نشر محمد. شابک ۹۶۴-۵۵۶۶-۳۵-۵.
- بهار، مهرداد. جستاری چند در فرهنگ ایران. تهران: انتشارات فکر روز، ۱۳۷۶. شابک ۹۶۴−۵۸۳۸−۷۴−۶
- کریستین‌سن، آرتور امانوئل. کیانیان. مترجم: ذبیح‌الله صفا. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۱. شابک ۹۷۸−۹۶۴−۴۴۵−۳۴۰−۳
- یارشاطر، احسان، و دیگران. تاریخ ایران کمبریج جلد سوم، قسمت اول. مترجم: حسن انوشه. تهران: امیرکبیر، ۱۳۸۳. شابک ۹۶۴−۰۰−۰۰۲۳-X
- نولدکه، تئودور. حماسهٔ ملّیِ ایران. مترجم: بزرگ علوی. تهران: مؤسسهٔ انتشارات نگاه، ۱۳۸۴. شابک ۹۶۴−۶۷۳۶−۷۹−۳
- صفا، ذبیح‌الله. حماسه سرایی در ایران. تهران: انتشارات امیرکبیر، ۱۳۸۴. شابک ۹۶۴−۰۰−۰۶۳۵−۱