یاقوت کبود

یاقوت کبود (به انگلیسی: Sapphire) یک گوهر گران‌بها، و گونه‌ای از سنگ یاقوت است، که متشکل از اکسید آلومینیوم (α-Al2O3) با مقادیر کمی از عناصر مانند آهن، تیتانیوم، کروم، وانادیوم یا منیزیم است. رنگ این سنگ به‌طور معمول آبی است، اما یاقوت کبود طبیعی «فانتزی» در رنگ‌های زرد، بنفش، نارنجی و سبز نیز وجود دارد. «یاقوت کبود» دو یا چند رنگ نشان می‌دهد. سنگ‌های یاقوت قرمز نیز رخ می‌دهند اما به آنها یاقوت می‌گویند نه یاقوت کبود.[2] کرندوم صورتی رنگ ممکن است به عنوان یاقوت یا یاقوت کبود طبقه‌بندی شود. معمولاً یاقوت کبود طبیعی برش داده می‌شود و به صورت سنگ‌های قیمتی صیقل داده می‌شود و در جواهرات استفاده می‌شود. یاقوت کبود را می‌توان به‌طور مصنوعی در آزمایشگاه‌ها برای اهداف صنعتی یا تزئینی در بول‌های بزرگ کریستالی (Boule) ایجادکرد. به دلیل سختی قابل توجه آن - ۹ در مقیاس موس (سومین ماده معدنی سخت، بعد از الماس با ۱۰ و مویسانیت با ۹٫۵) - از یاقوت کبود در برخی از کاربردهای غیر تزئینی نیز استفاده می‌شود؛ مانند اجزای نوری مادون قرمز، پنجره‌های با دوام بسیار بالا، یاتاقان اجزای ساعت مچی و ویفرهای الکترونیکی بسیار نازک، که از آنها به عنوان عایق بسترهای مخصوص تجهیزات الکترونیکی حالت-جامد مانند مدارهای مجتمع و LEDهای آبی مبتنی بر GaN استفاده می‌شوند.

یاقوت کبود
The 423-carat (85 g) blue Logan Sapphire
اطلاعات کلی
رده‌بندیOxide mineral
فرمول شیمیایی
(بخش تکراری)		Aluminium oxide, Al2O3
دستگاه بلوریTrigonal
Crystal classHexagonal scalenohedral (۳m)
H-M symbol : (۳2/m)
گروه فضاییR۳c
ویژگی‌ها
رنگبه‌طور معمول آبی، اما متفاوت است
رفتار بلوریبه عنوان کریستال، عظیم و دانه‌ای
دوقلوییBoth growth twins (in various orientations) and polysynthetic glide twinning on the rhombohedron [10۱1
رَخPoor
شکستگیConchoidal, splintery
سختی موس9.0
جلاشیشه‌ای
رنگ خاکهبی‌رنگ
شفافیتشفاف تا تقریباً مات
وزن مخصوص۳٫۹۸~4.06
ویژگی‌های ظاهریAbbe number 72.2
ضریب شکستnω=1.768–1.772
nε=1.760–1.763,
Birefringence 0.008
Pleochroismقوی
نقطه ذوب۲٬۰۳۰–۲٬۰۵۰ °C
Fusibilityغیرقابل ذوب
انحلال‌پذیریInsoluble
دیگر ویژگی‌هاCoefficient of thermal expansion (5.0–6.6)×10−6/K
relative permittivity at 20 °C
ε = 8.9–11.1 (anisotropic)[1]

انواع رنگ یاقوت کبود

آبی ،رنگ اصلی sapphire است.

  1. یاقوت کبود آبی: در سریلانکا یاقوت‌های کبود آبی روشن‌تر و بیشتر بنفش آبی با ظاهری درخشنده وجود دارد و در سایر مناطق کامبوج (Pailin) و میانمار نیز سنگهای مشابهی وجود دارد.
  2. یاقوت کبود آبی بنفش: رنگ آبی مایل به بنفش در سافیرهای میانمار و سریلانکا دیده می‌شود.
  3. یاقوت کبود آبی شیری: این رنگ از سافیر فقط در کشمیر، هندوستان و تایلند یافت می‌شود. به دلیل ذرات ریز فراوان موجود در آنها و پراکندگی نور توسط آنها، از نظر ظاهری سافیرهایی با رنگ آبی – شیری مقداری «خواب آلود» هستند.
  4. یاقوت کبودآبی جوهری رنگ: یاقوت کبود تیره رنگ، آبی – سیاه معمولاً از استرالیا، تایلند، نیجریه، چین و ویتنام می‌آیند. ته رنگ عالی و سیری رنگ دارند ولی پرده رنگ آنها تیره است. باندهای واضح هگزاگونال اغلب مشخصه این گوهر است.
  5. یاقوت کبود آبی – سبز: این نوع رنگ برای یاقوت کبود با اندکی رنگ سبز می‌باشد. سافیرهای استرالیا، نیجریه و برخی مناطق تایلند ممکن است این مشخصه را نشان دهند.

ذخایر یاقوت کبود در جهان

معادن مهم سنگ یاقوت کبود عبارت اند استرالیا، برمه، سریلانکا، تانزانیا، هندوستان (کشمیر)، تایلند و در نهایت ماداگاسکار که یکی از غنی‌ترین آنها می‌باشد. البته معادن کم‌اهمیت تری نیز در کشورهای برزیل، کامبوج، کنیا، مالاوی، زیمبابوه، ایالات متحده و فنلاند یافت می‌شود.

کاربرد سنگ یاقوت کبود

یاقوت کبود بیشتر در جواهرات استفاده می‌شود اما با توجه به سختی بسیار بالا کاربردهای صنعتی هم دارد. یاقوت (چه یاقوت سرخ و چه یاقوت کبود و به‌طور کلی اکسید آلومینیوم) سخت‌ترین ماده پس از الماس محسوب می‌شوند و میزان سختی آن‌ها بر اساس مقیاس سختی موس ۹ است. از کاربردهای غیرتزئینی این سنگ می‌توان به دوربین‌های فروسرخ (دید در شب و دید حرارتی)، پنجره‌های بسیار مقاوم، در برخی موارد در استایلوس دستگاه‌های اندازه‌گیری دقیق (CMM) و برخی کاربردهای خاص در صنایع الکترونیک اشاره کرد.

مشهورترین و بزرگترین یاقوت‌های کبود جهان
  • در سال ۱۹۶۶ یک سنگ یاقوت ستاره ای ۶۳۰۰۰ قیراطی با وزن ۱۲٫۶ کیلوگرم در برمه میانمار یافت شد.
  • بزرگترین یاقوت کبود که تا به حال تراشیده شده مربوطه به یک یاقوت کبود Millenium Sapphire با وزن ۶۱۵۰۰ قیراطی است که در سال ۱۹۹۵ در ماداگاسکار یافت شده‌است.
  • «ستاره هند» با وزن ۵۳۶ قیراط بزرگترین یاقوت کبود با تراش ستاره ای در موزه تاریخ طبیعی نیویورک.
  • سافیر لوگان به وزن ۴۲۳ قیراط
  • یاقوت کبود ستاره آسیا Star Of Asia به وزن ۳۳۰ قیراط در موزه اسمیتسونین واشینگتن
  • «ستاره نیمه‌شب» به وزن ۱۱۶ قیراط که در آمریکا در موزه نگهداری می‌شوند.[3]
  • دو نگین یاقوت کبود به نام‌های «ادوارد» و «استوارت» در تاج پادشاهی انگلستان وجود دارد که از یاقوت‌های معروف هستند.

منابع
  1. Harman, Alang Kasim; Ninomiya, Susumu; Adachi, Sadao (1994). "Optical constants of sapphire (alpha-Al2O3) single crystals". Journal of Applied Physics. 76 (12): 8032–8036. Bibcode:1994JAP....76.8032H. doi:10.1063/1.357922.
  2. "Sapphire". GIA. Gemological Institute of America Inc. Retrieved 27 October 2016.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ یاقوت کبود موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.