تاکستان (قزوین)

تاکستان (به تاتی: سیادن) مرکز شهرستان تاکستان در استان قزوینِ در شمال غربی ایران است. ارتفاع متوسط این شهر از سطح دریا ۱٬۲۶۵ متر می‌باشد. فاصله تاکستان تا مرکز استان (قزوین) ۳۵ کیلومتر که از جاده قدیم قزوین-همدان و آزادراه (قزوین–زنجان) به آن متصل است. تاکستان یکی از بزرگ‌ترین شهرهای تات‌نشین و تات‌زبان ایران و جهان است.[2][3]

این مقاله دربارهٔ یک شهر است. برای باغ انگور، انگور را ببینید.
تاکستان (قزوین)
سیادن
کشور ایران
استانقزوین
شهرستانتاکستان
بخشمرکزی
نام(های) دیگرسیادهن
نام(های) پیشینسیاه‌دهن سیادهان-سه دهان-سه دژان
سال شهرشدن۱۳۱۷
مردم
جمعیت۱۰۰٬۲۹۹ نفر (۱۳۹۵)[1]
جغرافیای طبیعی
مساحت۲۰۰,۰۰۰ هکتار
ارتفاع۱۲۶۵
اطلاعات شهری
ره‌آوردانگور ، کشمش ، آبغوره و شیرهٔ انگور
پیش‌شمارهٔ تلفن۰۲۸
وبگاهشهرداری تاکستان
شناسهٔ ملی خودرو ایران۸۹ب ، س
کد آماری۱۵۳۲
تاکستان (قزوین)

شهرستان تاکستان در ۳۵ کیلومتری جنوب غربی قزوین و در محور ترانزیتی قزوین –همدان و قزوین –زنجان واقع شده‌است. آثار بدست آمده از تپه‌های باستانی تاکستان و روستاهای اطراف آن حاکی از قدمت این سرزمین به تاریخ پیش از اسلام می‌رسد. از آثار باستانی آن می‌توان مسجد شاه عباس –مسجد سرخندق –امامزاده فارسجین-تپه باستانی خندا-تپه باستانی خله کو-استراحتگاه رضاشاه که اکنون به ساختمان بانک ملی تاکستان شعبهٔ مرکزی تبدیل شده‌است-مقبره پیر، حمام شاه عباسی، قز قلعه، امامزاده ولی ضیاء آباد…. رانام برد. تاکستان با داشتن بیش از ۲۰۰واحد صنعتی بزرگ و کوچک، ذخائر بزرگ معدنی ویک مجتمع و شهرک صنعتی به عنوان دومین شهر مهم صنعتی استان محسوب می‌گردد. وجود باغهای بزرگ انگور این شهر را به همین نام شهرت داده‌است.نماینده تاکستان در مجلس مهندس رجب رحمانی می باشد.

تاکستان را با پیشینه‌ای حدود ۷۰۰۰ سال جزو قدیمی‌ترین شهرهای ایران و جهان است. ( منبع رسمی ) این منطقه مسیر عبور جاده قدیمی، پررفت‌وآمد و جهانی ابریشم بوده که سران معروف جهان برای تصاحب آن جنگ‌های زیادی کرده‌اند. تاکستان که به سرزمین تات‌ها معروف بوده درگذشته «سیاده» یا «سیادهن» نامیده می‌شد. نام «سیادهن» بر روی یکی از کتیبه‌های دوران هخامنشی موسوم به پیوتین گرایا حک شده‌است. این کتیبه که از قدیمی‌ترین اسناد نوشتاری این شهرستان است، به زبان یونانی نوشته شده و هم‌اکنون در موزه شهر وین، نگهداری می‌شود. تاکستان در غرب قزوین واقع شده و عوامل اقتصادی از جمله آب و هوای مناسب، حاصل خیزی خاک و دست رسی به آب مورد نیاز برای کشاورزی سبب گسترش و توسعه اقتصادی تاکستان شده‌است. باغ‌های انگور این شهرستان شهرت فراوانی دارند که در کنار دشت‌های حاصل خیز و پربرکت منطقه؛ علاوه بر جاذبه‌های خاص، کشت انواع محصولات کشاورزی نیز در آن‌ها جریان دارد.آثار بدست آمده در اکتشافات از تپه ی خله کوه در موزه ی لوور فرانسه نگهداری میشود.

مردم

در تاکستان دو طایفه بسیار بزرگ به نام‌های طاهرخانی و رحمانی زندگی می‌کنند که در ۱۲ محله متفاوت شهر ساکن‌اند. این دو طایفه از نظر جمعیتی تقریباً با هم برابرند و سابقاً اکثریت ساکنین شهر را تشکیل می‌دادند اما امروزه با افزایش مهاجرت، طایفه رحمانی و طاهرخانی در اقلیت قرار گرفته‌اند.[3] تاکستان بزرگ‌ترین شهر تات‌نشین جهان است و مردم آن به زبان تاتی از زبان‌های ایرانی شاخه شمال‌غربی سخن می‌گویند.[4][5][6]

نام

مردم در تاکستان به شهرِ خود سیادن (Siyâden)، به مردم شهر سیادنیچ (Siadenich) و به زبانِ خود تاتی یا سیادنیجی (Siyâdeniji) می‌گویند.[7] پسوند «ایچ» در زبان اوستایی به معنی «نژاد» است. نام کشور ایران نیز نخستین بار به ریخت «ایرانویچ» در کتاب اوستا آمده‌است. نام پیشین شهر تاکستان، سیادِهِن یا سیادُهُن هم ثبت شده‌است. برخی بخشِ «-دِهِن» را در نام سیادهن با مورد مشابه آن در نام‌های رودهن و بومهن یکی می‌دانند. در منطقه تات‌نشین سیاه‌زن قفقاز نیز روستایی به نام سیادن/سیادهن دیده می‌شود.

نامِ تاکستان را فرهنگستان زبان و ادب پارسی در دورهٔ رضاشاه پهلوی برگزید و شوند آن بودن باغ‌های انگور فراوان در این شهرستان است. تاک در زبان پارسی به معنای «درخت انگور» و تاکستان به معنای «باغ انگور» است.

تاریخ
نقاشی آرامگاه پیر (تاکستان) اوژن فلاندن از سیادن ۱۸۴۰

تاکستان در مسیر جاده ابریشم بوده و یکی از اثرهایِ تاریخیِ آن آرامگاهِ بقعه پیر است.

  • وجه تسمیه و پیشینه تاریخی

تاکستان که به سرزمین تات‌ها معروف بود در گذشته «سیادن» یا «سیادهن» نامیده می‌شد. به قول برخی مورخان «سیادهن» یا «سیادهان» تغییرشکل یافته واژه «سه دهان» بوده و خود آن نیز صورت معرب لغت «سه دژان» پارسی است. هم چنین نام «سیادهن» بر روی یکی از کتیبه‌های دوران هخامنشی - مربوط به ۲۳۰۰ سال قبل - موسوم به پیوتین گرایا نیز حک شده‌است.

همچنین تاکستان تا قبل از سال ۱۳۷۷ جزو استان زنجان محسوب، و بعد از زنجان دومین شهر بزرگ استان به‌شمار می‌رفت. طی آمار جمعیت سال۱۳۷۵ تاکستان دومین شهر بزرگ استان زنجان و در آستانه تبدیل شدن به فرمانداری ویژه بوده‌است که از استان زنجان جدا و به استان تازه تشکیل شده قزوین پیوست. هم‌اکنون بسیاری از تأسیسات شهرستان تاکستان به نام منطقه شمالغرب زنجان الحاق می‌شود؛ و شهر تاکستان چهارمین شهر بزرگ استان بعد شهرهای قزوین، الوند و آبیک محسوب و شهرستان تاکستان نیز در درجه سومین شهرستان مهم استان قرار دارد.

دانشگاه‌ها
  • دانشگاه آزاد تاکستان
  • دانشگاه پیام نور
  • دانشگاه علمی و کاربردی
  • مرکز آموزش عالی تاکستان غیرانتفاعی
  • مرکز آموزش عالی علامه مجلسی
  • مرکز آموزش عالی نیکان

جستارهای وابسته

تات‌های ایران

پانویس
  1. «نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰». معاونت برنامه‌ریزی استانداری قزوین (به نقل از مرکز آمار ایران). ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ اکتبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۲.
  2. نگاهی به گویش قزوینی و زبان تاتی استان قزوین
  3. «تاکستان؛ شهر باغ‌های انگور». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۶ ژانویه ۲۰۱۶.
  4. مقدمه کتاب «دستور زبان گویش‌های تاتی جنوبی»، پروفسور احسان یارشاطر، لاهه - پاریس ١٩٦٩
  5. گونه‌های زبان تاتی، دونالد استیلو، ۱۹۸۱
  6. شهر تاکستان
  7. یارشاطر siādohon ضبط کرده: نک. Yar-shater, Ehsan, A Grammar of Southern Tati dialects, The Hague-Paris, 1969, p. 29, fn.32

منابع

آمار از: اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران ۱۳۸۳، ص ۱۴۵. سایت اطلاع‌رسانی استان قزوین

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.