زاون قوکاسیان

زاون قوکاسیان (ارمنی: Զաւէն Ղուկասյան‎ زاده ۷ اردیبهشت ۱۳۲۹ – درگذشته ۱ اسفند ۱۳۹۳) کارگردان، فیلم‌ساز، منتقد و مدرس ایرانی ارمنی‌تبار صاحب‌نظر سینمای ایران بود.

زاون قوکاسیان
قوکاسیان در دومین دورهٔ کتاب سال سینمای ایران
زادهٔ۷ اردیبهشت ۱۳۲۹
۱۹۵۰ میلادی[1]
اصفهان، ایران
درگذشت۱ اسفند ۱۳۹۳
۲۰ فوریهٔ ۲۰۱۵ (۶۵ سال)[2]
اصفهان
آرامگاهگورستان ارامنه اصفهان
ملیتایرانی
نژادارمنی‌تبار
تحصیلاتکارشناسی شیمی
پیشهکارگردان، فیلمساز، منتقد، مدرس سینما
سال‌های فعالیت۱۳۵۰ تا ۱۳۹۳[3]
شناخته‌شده براینگارش اولین کتاب درباره یک فیلم ایرانی تحت عنوان "دربارهٔ چشمه"
کارهای برجستهدبیر جشنواره فیلم کوتاه حسنات
عنوانپدر نقد سینمای اصفهان
همسر(ها)ازدواج نکرد
والدینپدر: یرواند قوکاسیان (۲۰۱۰–۱۹۲۵)
مادر: آدا آتایان (۲۰۱۳–۱۹۲۹)
صفحه در وبگاه IMDb
صفحه در وبگاه سوره

وی در اصفهان به دنیا آمد و از دانشگاه همین شهر، در رشته شیمی فارغ‌التحصیل شد، اما از همان جوانی سینما را برگزید. علاوه بر نگارش یادداشت و نقدهای سینمایی، چندین عنوان کتاب در حوزه سینما و سینماگران تألیف کرد و در چند دوره از جشنواره‌های سینمایی در ایران، اتریش و ارمنستان جزو هیئت داوران بود. آقای قوکاسیان، در سال ۱۳۵۰، فیلمسازی را با فیلم‌های کوتاه ۸ میلی‌متری در سینمای آزاد آغاز کرد و مدتی نیز سرپرست سینمای آزاد اصفهان بود. او به عنوان کارگردان چند فیلم کوتاه، مستند و داستانی ساخت از جمله: در فلق (کوتاه ۱۳۵۰)، عروس کهن (کوتاه ۱۳۵۲)، فصلی دیگر (کوتاه ۱۳۵۵)، نقش خیال (مستند ۱۳۶۶)، خاج شویان (مستند ۱۳۶۱) و همه فرزندان من (داستانی ۱۳۶۳). اولین کتاب زاون قوکاسیان در حوزه سینما در سال ۱۳۵۰ منتشر شد که دربارهٔ فیلم «چشمه» ساخته آربی آوانسیان نوشت. نوشتن کتابی دربارهٔ یک فیلم تا آن زمان در سینمای ایران سابقه نداشت.

سرگذشت

ابتدای زندگی و تحصیلات

زاون قوکاسیان در ۷ اردیبهشت ۱۳۲۹ در اصفهان به دنیا آمد.[4][5][6][7] در دبیرستان ادب تحصیل کرد.[8] تحصیلاتش را در رشتهٔ شیمی در دانشکدهٔ علوم اصفهان به پایان رساند.[9][10]

مادرش آدا آتایان، عضو گروه نمایش ارامنه اصفهان بود که در دهه ۱۳۳۰ خورشیدی هفته‌ای چهار شب به سینه‌کلوب تازه تأسیس‌شده‌ای در اصفهان می‌رفت و در همان زمان، زاون را به سینما و مجله‌های سینمایی علاقه‌مند کرد.[11][12][13]

علاقه زاون به سینما ادامه داشت تا این‌که در سال ۱۳۴۸ آربی آوانسیان، از فیلمسازان مؤلف ایران، برای فیلمبرداری فیلم چشمه به اصفهان سفر کرد و زاون نیز به سر صحنه فیلمبرداری او رفت.[14][15] قوکاسیان در همین سال نقد فیلم و تئاتر را در مجله نگین آغاز کرد.[16]

دهه ۱۳۵۰

نخستین آشنایی او با آوانسیان بر او تأثیر گذاشت و همین موجب شد تا کار تحقیق و تألیف کتاب‌های سینمایی خود را از سال ۱۳۵۰، با نگارش کتابی دربارهٔ فیلم چشمه آغاز کند.[17][18]

قوکاسیان از ۱۳۵۰ با روزنامه‌ها و مجلات مختلف در زمینهٔ نقد فیلم و تئاتر همکاری داشت.[19]

زاون فیلمسازی تجربی را از سال ۱۳۵۰ با سینمای هشت و تشکیل سینمای آزاد اصفهان که خود مسئولیت آن تا سال را ۱۳۵۷ برعهده داشت، آغاز کرد و نویسندگی و کارگردانی بیش از ۴۰ فیلم کوتاه، بلند و مجموعه داستانی و مستند را برعهده داشت.[20][21][22][23][24] سینمای آزاد پس از انقلاب به انجمن سینمای جوان تغییر نام داد[25]

فیلم‌های هشت میلیمتری در فلق (۱۳۵۱)، عروس کهنه (۱۳۵۲)، عزای آینه (۱۳۵۳)، فصلی دیگر حاصل کار او در سینمای آزاد است.[26]

نقش خیال، در فلق، فصلی دیگر و خاج شویان نام شماری از مهم‌ترین فیلم‌های مستند قوکاسیان است.[27][28][29]

دهه ۱۳۶۰

قوکاسیان در ادامه دوران فیلمسازی خود در سال‌های پس از انقلاب اسلامی ایران به عنوان یکی از برجسته‌ترین مستندسازان مطرح شد. از سال ۱۳۶۰ همکاری با شبکه اول سیمای جمهوری اسلامی ایران را آغاز کرد و فیلم‌ها و مجموعه‌های مستند باارزشی را به ویژه در حوزه آشنایی با ارمنیان ایران تولید کرد.[30][31] در سال ۱۳۶۰ فیلم مستند مردم نگارانه خاج شویان یا اپیفانی و غسل تعمید، برای تلویزیون تولید کرد.[32] در ۱۳۶۱ آرمن و میلاد مسیح و سال ۱۳۶۲ فیلم بلند همه، فرزندان من دربارهٔ جنگ ایران و عراق و ۱۳۶۳ عیسی مسیح، آموزگار حقیقت را ساخت.[33]

در کارنامه او در برخی از این فیلم‌ها یا هنرمندان ارمنی یا آیین و مراسم ارمنی‌های ساکن ایران را معرفی کرده‌است.[34]

در سال ۱۳۶۹ فیلم نقش خیال دربارهٔ یسایی شاهیجانیان، نقاش آبرنگ ارمنی با حضور لوریک میناسیان دختر آرمان هوسپیان را به سفارش شبکهٔ دو تولید کرد.[35][36] این فیلم به غیر از چند نمایش محدود، تنها در جشنوارهٔ فیلم‌های ارمنی سراسر جهان، در مرکز فرهنگی ژرژ پمپیدویِ پاریس، در تابستان سال ۱۹۹۳، به همراه دو فیلم دیگر از ایران به نمایش درآمد.[37] نقش خیال تنها فیلمی است که در آن لوریک میناسیان رل اصلی را دارد و در نقش مکمل بازی نمی‌کند.[38]

در کارنامه فیلمسازی قوکاسیان همچنین فیلم بلند داستانی همه فرزندان من که در سال ۱۳۶۳ با بازی محبوبه بیات، یدالله شیراندامی، علی غلامی و چند تن دیگر، ساخته شده‌است نیز به چشم می‌خورد.[39][40][41]

دهه ۱۳۷۰

در سال ۱۳۷۵ فیلم بلند موزه من جلفا را با حضور مادرش آدا آتایان ساخت.[42] طی سال‌های ۷۷–۱۳۷۶ کارگردانی مجموعه ۲۶ قسمتی سرزمین مهر را دربارهٔ هنرمندان ارمنی به تهیه‌کنندگی سیدمحسن طباطبایی برعهده داشت[43] و طی سال‌های ۷۹–۱۳۷۸ سه قسمت از مجموعه نقش عشق دربارهٔ لوون میناسیان، یرواند ناهاپتیان و سمبات در-کیورغیان کارگردانی نمود[44] و نیز فیلمی به اسم رضا نور بختیار را دربارهٔ آثار این هنرمند عکاس به سفارش شبکه دو سیما ساخت.[45] در همین سال ۱۳۷۹، انسان، اسب، ماهی را در کارنامه خود دارد.[46] از آثار زاون مجموعه‌های مستند نفس صبح و فیلم مستند آسمان وانک و طیران و من.[47]

کیانوش عیاری، حسن بنی هاشمی، زاون قوکاسیان و ابراهیم حقیقی برگزیدگان جشنواره سینمای آزاد

فیلم‌های مستند من رضا نورکیا عکاس، زیر آسمان وانک، طیران و انسان، اسب و ماهی بخش دیگری از کارنامهٔ فیلم‌سازی این کارگردان و نویسندهی سینمایی است.[48]

تألیف کتاب «دربارهٔ چشمه» که بهمن ماه ۱۳۵۱ منتشر شد، نخستین کوشش جدی در زمینهٔ تک نگاری فیلم در ایران محسوب می‌شود.[49]

زاون قوکاسیان با نشریه سینمای آزاد به عنوان نویسنده مقاله و با نشریات سینمایی به عنوان منتقد همکاری داشت.[50][51]

قوکاسیان در ادامه دوران فیلمسازی خود در سال‌های پس از انقلاب اسلامی ایران به عنوان یکی از برجسته‌ترین مستندسازان مطرح شد.[52]

قوکاسیان در تاریخ هنر معاصر ایران، نخستین کسی است که برای یک فیلم سینمایی، کتاب معرفی و نقد و بررسی تهیه و منتشر کرد.[53] از این منظر نام او در تاریخ سینمای ایران جاودانه خواهد بود.[54]

او همچنین در دانشگاه‌های سپهر اصفهان و سوره تهران سینما تدریس کرده‌است.[55][56][57][58]

قوکاسیان در جشنواره‌های سینمایی در ایران، اتریش، ایتالیا و ارمنستان به عنوان داور حضور داشت.[59][60]

زاون قوکاسیان در چهار عرصه پژوهش در تاریخ شفاهی، مستندسازی، گردآوری یا تألیف کتاب و آموزش فعالیت کرد و ۴۳ سال به‌عنوان منتقد فیلم قلم زد.[61][62][63]

دهه ۱۳۹۰
مراسم درگذشت زاون قوکاسیان روبروی خانه هنرمندان اصفهان

زاون قوکاسیان به دلیل عوارض ناشی از سرطان معده به مدت چهار ماه در «بیمارستان آ.کا. ها» در وین، اتریش بستری بود.[64][65][66] و در همین شهر در شهریورماه گذشته تحت عمل جراحی معده قرار گرفت[67] در مدتی که قوکاسیان در اتریش بستری بود، گروهی از سینماگران و هنرمندان ایرانی، از جمله عباس کیارستمی، اصغر فرهادی، بهروز حشمت، آرش ریاحی، فرهاد ورهرام و فاطمه معتمدآریا با او دیدار کردند.[68] وی ۷ بهمن ماه به ایران بازگشت.[69][70] قوکاسیان بلافاصله پس از بازگشت به ایران به بیمارستان الزهرای اصفهان منتقل شد و تحت آزمایش‌های عمومی قرار گرفت.[71][72] اما معالجات پزشکی نتوانست بیماری وی را مهار کند.[73] او از حدود ۱۰ روز پیش از مرگش به خانه‌اش منتقل شده بود.[74][75] قوکاسیان سرانجام در ساعت دو بعد از ظهر ۱ اسفند ۱۳۹۳ در سن ۶۵ سالگی در منزلش در اصفهان درگذشت.[76][77][78][79][80] پیکر زاون قوکاسیان، روز دوشنبه چهارم اسفندماه، از خانه هنرمندان اصفهان تشییع و سپس در گورستان ارامنه، در کنار پدر و مادرش به خاک سپرده شد.[81][82][83]

تندیس زاون قوکاسیان روز دوشنبه ۱۲ شهریور در حاشیه سی و یکمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان در میدان جلفای اصفهان رونمایی شد.

تحقیق و تألیف

قوکاسیان، کار تحقیق و تألیف کتاب‌های سینمایی خود را از سال ۱۳۵۰ با انتشار کتابی دربارهٔ فیلم چشمه از ساخته‌های آربی آوانسیان، فیلمساز ایرانی، شروع کرد.[84] انتشار این کتاب باعث شد تا نام زاون قوکاسیان به‌عنوان نخستین محققی که دربارهٔ یک فیلم کتابی نوشته و منتشر کرده، در تاریخ هنر و تاریخ سینمای معاصر ایران ثبت شود.[85][86]

دو کتاب زاون قوکاسیان، یکی دربارهٔ زندگی و آثار ارحام صدر، بازیگر و فیلمساز قدیمی ایران و همشهری او، و دیگری به نام «بردی از یادم» دربارهٔ لرتا، بازیگر تئاتر و همسر عبدالحسین نوشین از بنیانگذاران تئاتر نوین ایران، در مدتی که وی در اتریش بستری بود آماده چاپ شدند.[87]

جلد کتاب دربارهٔ چشمه

در ۱۳۹۳ کتابی با عنوان بردی از یادم از زاون قوکاسیان به چاپ اول رسید که ضمن روایت زندگی لُرتا، خواننده را با فراز و فرود بیش از صد سال تاریخ هنرهای نمایشی در ایران آشنا می‌سازد.[88] این کتاب شامل مجموعه ای از چند مصاحبه و همچنین گفتگوهای ارزشمند زاون با لُرتا است.[89]

«قوکاسیان» سردبیر فصلنامه‌ها و ویژه‌نامه‌های مختلف ادبی و فرهنگی و نیز مدیر گروه سینمای مؤسسه آموزش عالی سوره، مدیر اجرایی و همچنین داور جشنواره‌های بین‌المللی زردآلوی طلایی ارمنستان و فیلم توربین ایتالیا و داور جشنواره ملی فیلم ایران بوده‌است.[90]

حضور در جشنواره‌ها
در کنار جمشید ارجمند

فیلم‌های کوتاه در فلق (۱۳۵۱، برندهٔ جایزهٔ سوم از سومین جشنوارهٔ سینمای آزاد تهران)، عروسک کهنه (۱۳۵۲، برندهٔ جایزهٔ ویژهٔ هیئت داوران از چهارمین جشنوارهٔ سینمای آزاد ایران و برنده جایزه از جشنوارهٔ هیروشیمیایِ ژاپن) و فصلی دیگر (۱۳۵۵، برندهٔ جایزهٔ دانشگاه آزاد و جایزه ویژهٔ هیئت داوران دومین جشنواره جهان سوپر ۸) از فعالیت‌های این دوره است.[91][92]

آثار

نوشته‌ها
نوشتار اصلی: کتاب‌شناسی زاون قوکاسیان
زاون قوکاسیان و مصطفی رزاق کریمی درحاشیه نمایش مستند خاطراتی برای تمام فصول - دانشگاه سپهر

فیلم‌ها
نوشتار اصلی: فیلم‌شناسی زاون قوکاسیان

بزرگداشت

در «دومین جشن کتاب سال سینمای ایران» نکوداشت «زاون قوکاسیان» در روز ۱۰ اردیبهشت ۱۳۸۸ برگزار شد.[93]

در جشنواره سینما حقیقت بزرگداشتی برای زاون قوکاسیان برگزار شد.[94][95]

پانویس
  1. Զավեն Ղուկասյան.
  2. Զավեն Ղուկասյան.
  3. زاون قوکاسیان به دیار باقی شتافت.
  4. ارامنه و سینمای ایران، ۱۲۸.
  5. زندگینامه: زاون قوکاسیان (۱۳۲۹–۱۳۹۳).
  6. زاون قوکاسیان درگذشت.
  7. کتابشناسی «قوکاسیان» مؤلف و تدوین کننده تاریخ شفاهی سینمای ایران.
  8. زادهوش و ۱۳۹۴، ۳.
  9. ارامنه و سینمای ایران، ۱۲۸.
  10. کتابشناسی «قوکاسیان» مؤلف و تدوین کننده تاریخ شفاهی سینمای ایران.
  11. زاون قوکاسیان، منتقد سینما درگذشت.
  12. تهامی‌نژاد، ۱۳۹۰ و انسان‌شناسی و فرهنگ، زاون قوکاسیان: کارهایی بیش از یک عمر.
  13. زادهوش و ۱۳۹۴، ۳.
  14. زاون قوکاسیان، منتقد سینما درگذشت.
  15. زاون قوکاسیان: کارهایی بیش از یک عمر.
  16. زادهوش و ۱۳۹۴، ۳.
  17. زاون قوکاسیان، منتقد سینما درگذشت.
  18. زاون قوکاسیان: کارهایی بیش از یک عمر.
  19. ارامنه و سینمای ایران، ۱۲۸.
  20. دهقان، سکانس آخر «قوکاسیان».
  21. زندگینامه: زاون قوکاسیان (۱۳۲۹–۱۳۹۳).
  22. کتابشناسی «قوکاسیان» مؤلف و تدوین کننده تاریخ شفاهی سینمای ایران.
  23. ارامنه و سینمای ایران، ۱۲۸.
  24. زادهوش و ۱۳۹۴، ۴–۳.
  25. کتابشناسی «قوکاسیان» مؤلف و تدوین کننده تاریخ شفاهی سینمای ایران.
  26. دهقان، سکانس آخر «قوکاسیان».
  27. کتابشناسی «قوکاسیان» مؤلف و تدوین کننده تاریخ شفاهی سینمای ایران.
  28. زندگینامه: زاون قوکاسیان (۱۳۲۹–۱۳۹۳).
  29. زاون قوکاسیان درگذشت.
  30. دهقان، سکانس آخر «قوکاسیان».
  31. ارامنه و سینمای ایران، ۱۲۸.
  32. دهقان، سکانس آخر «قوکاسیان».
  33. دهقان، سکانس آخر «قوکاسیان».
  34. زاون قوکاسیان، منتقد سینما درگذشت.
  35. قوکاسیان، نقش خیال با لوریکِ نازنین و عزیزم نقش خیال شد.
  36. دهقان، سکانس آخر «قوکاسیان».
  37. قوکاسیان، نقش خیال با لوریکِ نازنین و عزیزم نقش خیال شد.
  38. قوکاسیان، نقش خیال با لوریکِ نازنین و عزیزم نقش خیال شد.
  39. کتابشناسی «قوکاسیان» مؤلف و تدوین کننده تاریخ شفاهی سینمای ایران.
  40. زندگینامه: زاون قوکاسیان (۱۳۲۹–۱۳۹۳).
  41. زاون قوکاسیان درگذشت.
  42. دهقان، سکانس آخر «قوکاسیان».
  43. دهقان، سکانس آخر «قوکاسیان».
  44. دهقان، سکانس آخر «قوکاسیان».
  45. دهقان، سکانس آخر «قوکاسیان».
  46. دهقان، سکانس آخر «قوکاسیان».
  47. دهقان، سکانس آخر «قوکاسیان».
  48. ارامنه و سینمای ایران، ۱۲۸.
  49. ارامنه و سینمای ایران، ۱۲۸.
  50. زندگینامه: زاون قوکاسیان (۱۳۲۹–۱۳۹۳).
  51. زاون قوکاسیان درگذشت.
  52. کتابشناسی «قوکاسیان» مؤلف و تدوین کننده تاریخ شفاهی سینمای ایران.
  53. کتابشناسی «قوکاسیان» مؤلف و تدوین کننده تاریخ شفاهی سینمای ایران.
  54. کتابشناسی «قوکاسیان» مؤلف و تدوین کننده تاریخ شفاهی سینمای ایران.
  55. کتابشناسی «قوکاسیان» مؤلف و تدوین کننده تاریخ شفاهی سینمای ایران.
  56. زاون قوکاسیان، منتقد سینما درگذشت.
  57. زندگینامه: زاون قوکاسیان (۱۳۲۹–۱۳۹۳).
  58. زاون قوکاسیان، منتقد و مدرس سینما درگذشت.
  59. کتابشناسی «قوکاسیان» مؤلف و تدوین کننده تاریخ شفاهی سینمای ایران.
  60. زاون قوکاسیان، منتقد سینما درگذشت.
  61. زاون قوکاسیان، منتقد سینما درگذشت.
  62. زاون قوکاسیان، منتقد سینما درگذشت.
  63. زاون قوکاسیان، منتقد سینما درگذشت.
  64. زندگینامه: زاون قوکاسیان (۱۳۲۹–۱۳۹۳).
  65. زاون قوکاسیان درگذشت.
  66. زاون قوکاسیان، منتقد سینما درگذشت.
  67. زاون قوکاسیان، منتقد سینما درگذشت.
  68. زاون قوکاسیان، منتقد سینما درگذشت.
  69. زندگینامه: زاون قوکاسیان (۱۳۲۹–۱۳۹۳).
  70. زاون قوکاسیان، منتقد سینما درگذشت.
  71. زاون قوکاسیان، منتقد سینما درگذشت.
  72. زاون قوکاسیان به دیار باقی شتافت.
  73. زاون قوکاسیان، منتقد و مدرس سینما درگذشت.
  74. زاون قوکاسیان، منتقد سینما درگذشت.
  75. زاون قوکاسیان درگذشت.
  76. زاون قوکاسیان به دیار باقی شتافت.
  77. زاون قوکاسیان درگذشت.
  78. زندگینامه: زاون قوکاسیان (۱۳۲۹–۱۳۹۳).
  79. کتابشناسی «قوکاسیان» مؤلف و تدوین کننده تاریخ شفاهی سینمای ایران.
  80. زاون قوکاسیان، منتقد سینما درگذشت.
  81. زاون قوکاسیان، منتقد و مدرس سینما درگذشت.
  82. زاون قوکاسیان، منتقد سینما درگذشت.
  83. زاون قوکاسیان درگذشت.
  84. کتابشناسی «قوکاسیان» مؤلف و تدوین کننده تاریخ شفاهی سینمای ایران.
  85. کتابشناسی «قوکاسیان» مؤلف و تدوین کننده تاریخ شفاهی سینمای ایران.
  86. زاون قوکاسیان، منتقد و مدرس سینما درگذشت.
  87. زاون قوکاسیان، منتقد سینما درگذشت.
  88. ساجدی، لُرِتا و شهد نمایش.
  89. ساجدی، لُرِتا و شهد نمایش.
  90. نکوداشت «زاون قوکاسیان» در دومین جشن کتاب سال سینما.
  91. ارامنه و سینمای ایران، ۱۲۸.
  92. زادهوش و ۱۳۹۴، ۴.
  93. نکوداشت «زاون قوکاسیان» در دومین جشن کتاب سال سینما.
  94. زندگینامه: زاون قوکاسیان (۱۳۲۹–۱۳۹۳).
  95. زاون قوکاسیان درگذشت.

منابع
به فارسی
به ارمنی
  • "Զավեն Ղուկասյան". 26 February 2015.

پیوند به بیرون
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به زاون قوکاسیان در ویکی‌گفتاورد موجود است.
رسانه‌های بیرونی
تصاویر
(تصاویر) تشییع و خاکسپاری زاون قوکاسیان
ویدئو
زاون قوکاسیان
برنامه هفت درباره زاون قوکاسیان


This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.