زمان خورشیدی

زمان خورشیدی (به انگلیسی: Solar time) زمانی است که به وسیلهٔ حرکت ظاهری خورشید اندازه‌گیری می‌شود. یکای این اندازه‌گیری شبانه‌روز است که درحقیقت بر پایه تناوب حرکت وضعی زمین با توجه به خورشید و کهن‌ترین روش اندازه‌گیری برای بشر بوده‌است. زمان خورشیدی دوگونه ظاهری (حقیقی یا متغیر) و متوسط (میانگین یا استاندارد یا رسمی) است.

در سیاراتی مانند زمین که حرکتی پسرونده دارند، روز نجومی کوتاه‌تر از روز خورشیدی است. در زمان ۱، خورشید و ستارگان هر دو در بالای سر قرار می‌گیرند. در زمان ۲، سیاره ۳۶۰ درجه چرخیده و دوباره ستارگان در بالای سر قرار گرفته‌اند (از ۱ به ۲ = یک روز نجومی). اما تا مدت کمی بعد یعنی تا زمان ۳ خورشید دوباره در بالای سر قرار نمی‌گیرد (از ۱ به ۳ = یک روز خورشیدی). به زبان ساده‌تر از زمان ۱ تا زمان ۲ زمین یک دور کامل می‌چرخد. اما بخاطر زاویه مورد نیاز برای بازگشت به حالت ۱ از زمان ۱ تا زمان ۳ طول می‌کشد که دوباره به زمان ظهر بازگردیم.

این زمان را به روش‌های گوناگونی می‌توان اندازه گرفت. برای نمونه موقعیت ظاهری خورشید در کره آسمان (کره‌ای فرضی است که با زمین هم‌مرکز است و شعاع بسیار زیادی دارد). زمان‌های محلی را نیز می‌توان با طول جغرافیایی بدست آورد.

زمان خورشیدی متوسط

زمانی است که بر اساس سرعت متوسط جابه‌جایی خورشید در آسمان سنجیده می‌شود، به‌طوری‌که به جای خورشید، جابه‌جایی خورشید متوسط در نظر گرفته می‌شود که سرعتی ثابت دارد و بر خلاف زمان خورشیدی ظاهری، نسبت به ساعت اتمی بین‌المللی ثابت می‌ماند.[1] زمان خورشیدی متوسط یا استاندارد، میانگینی را بر پایه کره آسمان از طول یک روز نشان می‌دهد که در همه فصل‌های سال ثابت است.

بدلیل شتاب جزر و مدی بین زمین و ماه این مقدار میانگین، در هر سده یک چهارم هزارم ثانیه افزایش می‌یابد. (ماه شتاب زمین را کندتر و زمین شتاب ماه را زیادتر می‌کند) اختلاف بین زمان خورشیدی ظاهری و زمان خورشیدی متوسط را معادله زمان می‌گویند.

زمان خورشیدی ظاهری

زمانی است که بر اساس جابه‌جایی خورشید در روز سنجیده می‌شود؛ ازآنجاکه سرعت جابه‌جایی ظاهری خورشید در آسمان به دلیل انحراف محور چرخش زمین و بیضوی بودن دور زمین ثابت نیست، این زمان با زمان خورشیدی متوسط کمی اختلاف دارد.[1] زمان خورشیدی ظاهری یا حقیقی را می‌توان با حرکت خورشید اندازه گرفت. پایه این اندازه‌گیری، فاصله زمانی‌ست که خورشید در یک روز دارد. این فاصله زمانی را می‌توان با ساعت خورشیدی یا فاصله بین دو نیم روز بدست آورد.

طول روز در زمان خورشیدی ظاهری ثابت نیست و حداکثر ممکنست تا نیم دقیقه با ۲۴ ساعت متفاوت شود و حداکثر ممکنست تا ۱۶ و نیم دقیقه نسبت به زمان میانگین در فصل‌های مختلف تفاضل پیدا کند (برای نمونه تفاضل روزانه زمان نیمروز حقیقی (ظهر) با نیمروز استاندارد یعنی ساعت ۱۲). این اختلاف به دو دلیل رخ می‌دهد:

  1. از آنجا که مسیر گردش زمین بدور خورشید بیضی است نه دایره، در فصل‌های مختلف طول روز متفاوت است و هنگامی که زمین به خورشید نزدیکتر است (حضیض) تندتر و زمانی که از آن دور است (اوج) کندتر حرکت می‌کند.
  2. به دلیل انحراف محور زمین نسبت به استوا، سرعت حرکت ظاهری سالانه خورشید روی دائرةالبروج یکنواخت نخواهد بود. از این رو در هنگام اعتدال بهاری (اول نوروز) و اعتدال پائیزی (آغاز مهرگان)، به دلیل موازی بودن مدار ظاهری خورشید با استوا، کندتر از سرعت میانگین حرکت می‌کند و در روز نخست زمستان و تابستان، به دلیل حداکثر تفاوت مداری خورشید با استوا سرعتش بیشتر از میانگین خواهد بود.

از آنجا که مدار انتقالی زمین بیضی است و خورشید در یکی از کانون‌های آن قرار دارد، متأثر از تقاطع دو قطر و انحنای کمان ها؛ به‌طور فصلی چهار نقطه برابری بین دو زمان ظاهری (حقیقی) با متوسط (رسمی)؛ و چهار نقطه تفاضل فصلی (ناهماهنگی) بین آندو ایجاد می‌شود.

تفاضل ساعت حقیقی با رسمی در چهار روز ۲۶ فروردین، ۲۳ خرداد، ۱۰ شهریور و ۴ دی ماه در یک لحظه صفر می‌شود؛ و حداکثر تفاضل فصلی ساعت حقیقی در ۲۴ اردیبهشت ۳دقیقه و ۴۲ثانیه مثبت، در ۴ مرداد ۶دقیقه و ۳۰ثانیه منفی، در ۱۲ آبان ۱۶دقیقه و ۲۵ثانیه مثبت و در ۲۲ بهمن ۱۴دقیقه و ۱۶ثانیه منفی است.[2]

در چهار روز اول ساعت حقیقی با رسمی در یک لحظه کاملاً منطبق می‌شوند در عین حال شبانه‌روز حقیقی حداکثر نیم دقیقه با شبانه‌روز رسمی (۲۴ساعت) تفاوت دارد. در چهار روز دوم حداکثر تفاضل فصلی دارند در عین حال در خلال روز حرکت ظاهری خورشید سرعت متوسط پیدا می‌کند و شبانه‌روز حقیقی (با تقریب ۱ ثانیه) حدود ۲۴ساعت می‌باشد.

روز حقیقی نسبت به ۲۴ساعت روز رسمی (در آغاز هر فصل) در اول فروردین ۱۸ثانیه و اول مهر ۲۱ثانیه کمتر و در اول تیر ۱۳ثانیه و اول دی ۳۰ثانیه بیشتر است.

روز خورشیدی حقیقی
تاریخ تفاوت با ۲۴ساعت تفاضل با ساعت متوسط نیمروز
اول فروردین۱۸- ثانیه۱۲:۰۷:۱۵
۲۶ فروردین‎۳۰- ثانیهصفر (پس از نیمروز)۱۲:۰۰:۰۵
۲۴ اردیبهشت۱ثانیه ± صفر۳ دقیقه و ۴۲ ثانیه مثبتII۱۱:۵۶:۱۸
۲۳ خرداد‎۳۰+ ثانیهصفر (کمی پس از نیمروز)۱۱:۵۹:۵۹
اول تیر۱۳+ ثانیه۱۲:۰۱:۵۵
۴ مرداد۱ثانیه ± صفر۶ دقیقه و ۳۰ ثانیه منفیII۱۲:۰۶:۳۰
۱۰ شهریور‎۳۰- ثانیهصفر (پس از نیمروز)۱۲:۰۰:۰۲
اول مهر۲۱- ثانیه۱۱:۵۲:۲۶
۱۲ آبان۱ثانیه ± صفر۱۶ دقیقه و ۲۵ ثانیه مثبتI۱۱:۴۳:۳۵
اول دی۲۹+ ثانیه۱۱:۵۸:۳۱
۴ دی‎۳۰+ ثانیهصفر (در نیمروز)۱۲:۰۰:۰۰
۲۲ بهمن۱ثانیه ± صفر۱۴ دقیقه و ۱۶ ثانیه منفیI۱۲:۱۴:۱۶
روز خورشیدیروز میلادیظهر روز خورشیدیروز میلادیظهر روز خورشیدیروز میلادیظهر
۱ فروردین۲۱ مارس۱۲:۰۷ ۷ شهریور۲۹ اوت۱۲:۰۱ ۲۰ آذر۱۱ دسامبر۱۱:۵۳
۵ فروردین۲۵ مارس۱۲:۰۶ ۱۰ شهریور۱ سپتامبر۱۲:۰۰ ۲۲ آذر۱۳ دسامبر۱۱:۵۴
۸ فروردین۲۸ مارس۱۲:۰۵ ۱۳ شهریور۴ سپتامبر۱۱:۵۹ ۲۴ آذر۱۵ دسامبر۱۱:۵۵
۱۲ فروردین۱ آوریل۱۲:۰۴ ۱۶ شهریور۷ سپتامبر۱۱:۵۸ ۲۶ آذر۱۷ دسامبر۱۱:۵۶
۱۵ فروردین۴ آوریل۱۲:۰۳ ۱۹ شهریور۱۰ سپتامبر۱۱:۵۷ ۲۸ آذر۱۹ دسامبر۱۱:۵۷
۱۹ فروردین۸ آوریل۱۲:۰۲ ۲۲ شهریور۱۳ سپتامبر۱۱:۵۶ ۳۰ آذر۲۱ دسامبر۱۱:۵۸
۲۲ فروردین۱۱ آوریل۱۲:۰۱ ۲۵ شهریور۱۶ سپتامبر۱۱:۵۵ ۲ دی۲۳ دسامبر۱۱:۵۹
۲۶ فروردین۱۵ آوریل۱۲:۰۰ ۲۸ شهریور۱۹ سپتامبر۱۱:۵۴ ۴ دی۲۵ دسامبر۱۲:۰۰
۳۱ فروردین۲۰ آوریل۱۱:۵۹ ۳۰ شهریور۲۱ سپتامبر۱۱:۵۳ ۶ دی۲۷ دسامبر۱۲:۰۱
۵ اردیبهشت۲۵ آوریل۱۱:۵۸ ۲ مهر۲۴ سپتامبر۱۱:۵۲ ۸ دی۲۹ دسامبر۱۲:۰۲
۱۲ اردیبهشت۲ مه۱۱:۵۷ ۵ مهر۲۷ سپتامبر۱۱:۵۱ ۱۰ دی۳۱ دسامبر۱۲:۰۳
۲۴ اردیبهشت۱۴ مه۱۱:۵۶ ۸ مهر۳۰ سپتامبر۱۱:۵۰ ۱۲ دی۲ ژانویه۱۲:۰۴
۵ خرداد۲۶ مه۱۱:۵۷ ۱۱ مهر۳ اکتبر۱۱:۴۹ ۱۴ دی۴ ژانویه۱۲:۰۵
۱۳ خرداد۳ ژوئن۱۱:۵۸ ۱۵ مهر۷ اکتبر۱۱:۴۸ ۱۷ دی۷ ژانویه۱۲:۰۶
۱۸ خرداد۸ ژوئن۱۱:۵۹ ۱۸ مهر۱۰ اکتبر۱۱:۴۷ ۱۹ دی۹ ژانویه۱۲:۰۷
۲۳ خرداد۱۳ ژوئن۱۲:۰۰ ۲۲ مهر۱۴ اکتبر۱۱:۴۶ ۲۲ دی۱۲ ژانویه۱۲:۰۸
۲۸ خرداد۱۸ ژوئن۱۲:۰۱ ۲۷ مهر۱۹ اکتبر۱۱:۴۵ ۲۴ دی۱۴ ژانویه۱۲:۰۹
۱ تیر۲۲ ژوئن۱۲:۰۲ ۴ آبان۲۶ اکتبر۱۱:۴۴ ۲۷ دی۱۷ ژانویه۱۲:۱۰
۶ تیر۲۷ ژوئن۱۲:۰۳ ۱۲ آبان۳ نوامبر۱۱:۴۳ ۳۰ دی۲۰ ژانویه۱۲:۱۱
۱۱ تیر۲ ژوئیه۱۲:۰۴ ۲۰ آبان۱۱ نوامبر۱۱:۴۴ ۴ بهمن۲۴ ژانویه۱۲:۱۲
۱۷ تیر۸ ژوئیه۱۲:۰۵ ۲۶ آبان۱۷ نوامبر۱۱:۴۵ ۹ بهمن۲۹ ژانویه۱۲:۱۳
۲۵ تیر۱۶ ژوئیه۱۲:۰۶ ۱ آذر۲۲ نوامبر۱۱:۴۶ ۲۲ بهمن۱۱ فوریه۱۲:۱۴
۴ مرداد۲۶ ژوئیه۱۲:۰۷ ۴ آذر۲۵ نوامبر۱۱:۴۷ ۷ اسفند۲۶ فوریه۱۲:۱۳
۱۴ مرداد۵ اوت۱۲:۰۶ ۷ آذر۲۸ نوامبر۱۱:۴۸ ۱۲ اسفند۳ مارس۱۲:۱۲
۲۱ مرداد۱۲ اوت۱۲:۰۵ ۱۰ آذر۱ دسامبر۱۱:۴۹ ۱۷ اسفند۸ مارس۱۲:۱۱
۲۶ مردادا۱۷ وت۱۲:۰۴ ۱۳ آذر۴ دسامبر۱۱:۵۰ ۲۱ اسفند۱۲ مارس۱۲:۱۰
۳۱ مرداد۲۲ اوت۱۲:۰۳ ۱۵ آذر۶ دسامبر۱۱:۵۱ ۲۴ اسفند۱۸ مارس۱۲:۰۹
۳ شهریور۲۵ اوت۱۲:۰۲ ۱۷ آذر۸ دسامبر۱۱:۵۲ ۲۸ اسفند۱۹ مارس۱۲:۰۸
جدول فوق ظهر نصف‌النهاری با مبدأ زمان جهانی است. تعیین ظهر محلی از تفاضل نصف‌النهار محلی با نصف‌النهار ساعتی بدست می‌آید (هر درجه ۴دقیقه ساعتیست). برای نمونه نصف‌النهار ساعتی ایران طول ۵۲٫۵ درجه شرقی است و تهران ۵۱٫۴ شرقی؛ ظهر تهران ۴ دقیقه و ۲۴ ثانیه از جدول فوق دیرتر می‌باشد.

جستارهای وابسته

منابع
  1. مجموعهٔ واژه‌های مصوّب فرهنگستان زبان فارسی تا پایان سال ۱۳۸۹.
  2. گاهشماری ایران، موسی اکرمی (۱۳۸۰)، ص ۲۷ (با کمی تعدیل).
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.