قزل‌اوزن

قِزِل‌اوزَن یکی از بلند‌ترین رودخانه‌های ایران است که از کوه‌های چهل چشمه میان سقز و دیواندره در استان کردستان و استان آذربایجان شرقی سرچشمه گرفته و پس از پیوستن هیرو رود، زنجان‌ رود و شاهرود به آن به دریای کاسپین [1] می‌ریزد. قزل‌اوزن در جنوب استان گیلان در درون آب دریاچه سد سپیدرود به رودخانه بزرگ شاه‌رود پیوسته و تشکیل رودخانه‌ای به نام سپید رود می‌دهد.

مختصات: ۳۷٫۳۲۰۷°شمالی ۴۸٫۲۵۳۶۷°شرقی / 37.3207; 48.25367
قزل اوزن(به [[زبان فارسی طلای شناور)
نام محلیقزل اوزن
ویژگی‌های ظاهری
دهانهدریای کاسپین[1]
طول۶۷۰ کیلومتر

رود قزل اوزن از مسیر غرب، شمال غرب و شمال استان زنجان می‌گذرد، که در بخش‌هایی با استانهای گیلان، اردبیل، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و کردستان حدود مرزی پدید آورده است که حاشیه این رود یادآور تمدن باستانی آندیا است که یکی از تمدن‌های آغاز هزارهٔ اول پیش از میلاد می باشد.[2]

نام
قزل‌اوزن-خورشرستم-خلخال

قزل اوزن نامی است ترکی و از دو جزء قزل و اوزن تشکیل شده‌است.

قزل به معنای طلا و طلایی می‌باشد. به‌طور کلی در زبان ترکی چهار کلمه آق، قرا، گوی و قزل صفت مطلق رنگهای سفید و سیاه و آبی و سرخ می‌باشند ولی معنی اصطلاحی آن‌ها متفاوت است. در زبان ترکی صفت بر موصوف مقدم است و هرگاه هر یک از صفت‌های آغ، قرا، گوی و قزل با اسماء عام و عادی بکار روند رنگ آن اسم را بیان می‌کند؛ ولی هرگاه هر یک از صفت‌های مذکور مفهوم اسم عام را تغییر داده و از آن اسم خاص و اعلام درک شود آنگاه صفت مزبور به معانی بزرگ، عظیم، ارزشمند، شکوهمند، نیرومند، شریف، مقدس و پر شمار بوده و اسم مزبور را متمایز می‌نماید.[3]

اوزن به معنای دره است. برابر تحقیقات مستشرق لهستانی، (Tadeusz Jan Kowalski) تادئوش یان کوالسکی،[4] کلمه اوز در ترکی قدیم بمعنی آب فراوان یا رود بکار می‌رفته‌است.[5]

بنابر توضیحات فوق کلمه قزل اوزن به معنی رودخانه بزرگ و شکوهمند می‌باشد.

خانم ژان دیولافوا در صفحه ۷۲ از کتاب خود به نام (فرانسوی: La Perse, la Chaldée et la Susiane 1881-1882, Paris, 1887‎) نام دره‌ای که این رودخانه از رشته کوه قافلانکوه عبور می‌کند[6]

بخشی از این رود که از منجیل تا دریای کاسپی قرار دارد سفیدرود نامیده می‌شود. فرهنگستان ایران نام سفیدرود را برای تمام این رود مقرر کرد ولی هنوز از سرچشمه تا منجیل به قزل اوزن نامیده می‌شود. سفیدرود توسط مورخ رومی Ammianus Marcellinus[7]به نام آماردوس ذکر شده‌است که با نام قوم آمارد ارتباط دارد و در منابع اسلامی آن را نهرالابیض خوانده‌اند.

مسیر

این رودخانه از ارتفاعات چهل‌چشمه استان کردستان (شهرهای سقز و دیواندره) سرچشمه گرفته و پس از عبور از منطقه گروس (بیجار)ومنطقه افشار استان زنجان و جذب رودخانه‌های متعدد وارد جلگه زنگان شده و رودخانه‌های زنجان‌رود و ابهررود را ضمیمه خود ساخته و به مسیر خود ادامه داده و در حدود پلدختر وارد تنگه کوهستانی قافلانکوه شده و از کنار این کوهستان گذشته و نرسیده به شهر میانه رودخانه‌های قرانقو، آیدوغموش و هشترود را که بالاخره به میانه‌رود می‌پیوندند و از غرب به شرق جریان دارند ضمیمه خود ساخته و در محل در عرض جغرافیائی ۳۷ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۸ درجه و ۰۵ دقیقه طول شرقی بعد از روستای کوهبنان در شهرستان میانه، وارد شهرستان خلخال می‌شود. در حوزهٔ خلخال عمدهٔ رودهایی که جاری هستند پس ار پیوستن به رودخانهٔ هیرو رود در محل دربند مشکول که حد شهرستان خلخال و کوثر می‌باشد؛ به رودخانهٔ قزل اوزن می‌پیوندند. از مهم‌ترین رودخانه‌هایی که جزء شعبات هیرو رود محسوب می‌گردند، رودخانه‌های نورعلی رود، دختر بین رود، کالار رود، چلنبر رود و آرپارود و همچنین رودخانهٔ مهم شاهرود است که پس از طی مسیر در بخش شاهرود شهرستان خلخال و خروج از حوزهٔ شهرستان خلخال در محل روستای سرخ‌آباد واقع در شهرستان طارم استان زنجان به قزل اوزن می‌پیوندد. آب دریافتی رودخانهٔ قزل اوزن از حوزهٔ شهرستان خلخال در حدود ۵۰۰ میلیون متر مکعب در سال تخمین زده شده‌است . پس از خروج از شهرستان خلخال مسیر قزل اوزن در دلتای طارم استان زنجان پس از سیراب نمودن باغات زیتون و شالیزارهای برنج در محل شهرستان منجیل در استان گیلان با رودخانهٔ شاهرود قزوین تلاقی یافته و سپیدرود را شکل می‌دهند.

شهرهای مسیر قزل‌اوزن

منابع
  2. مسعود محمدی. «آندیا». http://www.iauz.ac.ir/subcontent/details/120. پیوند خارجی در |وبگاه= وجود دارد (کمک)
  3. مقدمه کتاب تاریخ مغول نوشته عباس آشتیانی چاپ 1363 تحت عنوان پژوهشی دربارهٔ اصطلاحات آق - قرا - گوی - قزل نوشته فیروز منصوری
  4. https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Jan_Kowalski
  5. http://www.worldcat.org/title/ze-studjow-nad-forma-poezji-ludow-tureckich-i-etudes-sur-la-forme-de-la-poesie-des-peuples-turcs-i-avec-resume-francais/oclc/42842578
  6. https://ia801902.us.archive.org/28/items/ldpd_6885554_000/ldpd_6885554_000.pdf
  7. https://en.wikipedia.org/wiki/Ammianus_Marcellinus
  • مصاحب، غلامحسین، دائرةالمعارف فارسی
  • برخی اطلاعات برپایه: چهره ایران، راهنمای سیاحتی و مسافرتی، سازمان جغرافیائی و کارتوگرافی گیتاشناسی، تهران ۱۳۷۴خ.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.