منال شریف

منال الشریف (زادهٔ ۲۵ آوریل ۱۹۷۹) از فعالان حقوق زنان در عربستان سعودی است که در شروع کمپین رانندگی برای زنان نقش داشت. یکی دیگر از فعالان حقوق زنان، به نام وجیهه حویدر که پیش‌تر فیلمی از رانندگی خود منتشر کرده‌بود، در جریان کمپین مذکور از شریف در حال رانندگی فیلم گرفت.[3] و این ویدیو در یوتیوب و فیس‌بوک به اشتراک گذاشته شد.[4][5] منال شریف در ۲۱ مه ۲۰۱۱ بازداشت و آزاد شد و روز بعد مجدداً دستگیر شد،[6][7] سپس روز ۳۰ مه به آزادی مشروط دست یافت[8] و تضمین کرد با رسانه‌ها مصاحبه نمی‌کند و دوباره رانندگی نخواهد کرد و در صورت صدور احضاریه در مراجع حضور یابد.[9] نیویورک تایمز و آسوشیتد پرس کمپین رانندگی زنان را با اتفاقات بهار عربی مرتبط دانستند و مدت بازداشت طولانی منال شریف را نشانهٔ ترس مقامات سعودی عنوان کردند.[10][11]

منال شریف
منال شریف
زادهٔ۲۵ آوریل ۱۹۷۹ ‏(۴۲ سال)[1]
مکه، عربستان سعودی
محل زندگیاسترالیا[2]
ملیتعربستانی
نژادعرب
محل تحصیلدانشگاه ملک عبدالعزیز
دیناسلام

منال شریف پس از آن کمپین رانندگی، همچنان یک منتقد فعال دولت عربستان سعودی باقی ماند و در مورد مسائلی همچون زندانی کردن کارگران زن خارجی، نبود انتخابات برای مجلس شورا و قتل لمی الغامدی به توئیت کردن پرداخت. مجلات تایمز و فارن پالیسی و نیز انجمن آزادی اسلو از کارهای او تمجید کردند. منال شریف با مدرک کارشناسی در رشته علوم رایانه از دانشگاه ملک عبدالعزیز فارغ‌التحصیل شد. او تا می ۲۰۱۲ مشاور امنیت اینترنت در سعودی آرامکو، شرکت ملی نفت عربستان سعودی، بود.

پیش‌زمینه

منال الشریف فارغ‌التحصیل کارشناسی کامپیوتر از دانشگاه ملک عبدالعزیز و دارای گواهی‌نامه حرفه‌ای سیسکو است.[12] تا مه ۲۰۱۲، به عنوان مشاور امنیت اطلاعات[6] برای شرکت نفتی سعودی آرامکو، کار می‌کرد.[12] وی همچنین برای روزنامهٔ سعودی الحیات قلم می‌زد.[13] نخستین کتاب وی جرئت رانندگی کردن: بیدار شدن یک زن سعودی، در ژوئن ۲۰۱۷ توسط انتشارات سایمون و شوستر چاپ شد.[14]

کمپین حقوق زنان

منال شریف علاوه بر کارهای حرفه‌ای، به‌مدت چند سال کمپینی را برای حمایت از زنان عربستان سعودی رهبری می‌کرد.[6] بنابر گفتهٔ نیویورک تایمز، «شهرت منال شریف به‌خاطر جلب توجه به فقدان رعایت حقوق زنان در عربستان سعودی است.»[10] پس از کمپین رانندگی زنان در ۲۰۱۱، عفو بین‌الملل دربارهٔ وی نوشت: «منال شریف بنابر سنتِ دیرینهٔ فعالان حقوق زنان، خود را در خط مقدم مقابله با قوانین و سیاست‌های تبعیض‌آمیز قرار داده تا آن‌ها را افشا کند و به چالش بکشد.»[15]

حق رانندگی زنان در عربستان

در حال حاضر (۲۰۱۳) زنان برای رفت‌وآمد در عربستان با محدودیت مواجه هستند و عملاً اجازهٔ رانندگی ندارند.[16] در سال ۱۹۹۰، ده‌ها زن در ریاض به نشانهٔ اعتراض پشت فرمان خودرو نشستند؛ در نتیجه یک روز را در بازداشتگاه به سر بردند، گذرنامه‌هایشان ضبط شد و برخی کارشان را از دست دادند.[17] در سپتامبر ۲۰۰۷، انجمن حمایت و دفاع از حقوق زنان در عربستان سعودی، که توسط وجیهه حویدر[18] و فوزیه العیونی تأسیس شده، طوماری با ۱۱۰۰ امضا تقدیم عبدالله بن عبدالعزیز کرد که در آن خواستار اعطای اجازهٔ رانندگی به زنان شده بود.[19] در روز بین‌المللی زنان سال ۲۰۰۸، وجیهه حویدر فیلمی از خود در حال رانندگی ضبط کرد و با بارگذاری آن در یوتیوب، مورد توجه رسانه‌های بین‌المللی قرار گرفت.[17][18][20] زنی اهل جده به نام نجلا حریری با الهام گرفتن از بهار عربی، در هفته دوم ماه مه ۲۰۱۱، از رانندگی خود فیلم گرفته و گفت: «پیش از این در عربستان سعودی هیچ‌وقت خبری از اعتراضات نمی‌شنیدید؛ ولی پس از آنچه در خاورمیانه رخ داد، بیرون آمدن مردم از خانه‌هایشان و فریاد زدن خواسته‌هایشان را کم‌کم پذیرفتیم، و این به حال من تأثیر گذاشته‌است.»[21]

کمپین رانندگی زنان سال ۲۰۱۱
یک کارتون سیاسی از کارلوس لاتوف درمورد رانندگی زنان در عربستان، با عنوان «علامت جدید راهنمایی و رانندگی در عربستان»

در سال ۲۰۱۱، گروهی از زنان، شامل منال شریف، کمپینی را در فیس‌بوک با نام «به من یاد بده چطور رانندگی کنم تا از خودم محافظت کنم» یا «Women2Drive» را آغاز کردند.[5][6] خواستهٔ این کمپین این بود که زنان باید اجازه رانندگی کردن داشته باشند. کمپین فوق، زنان را به آغاز رانندگی از تاریخ ۱۷ ژوئن ۲۰۱۱ فرا می‌خواند.[5] تا ۲۱ مه ۲۰۱۱، حدود ۱۲٬۰۰۰ نفر در فیس‌بوک پشتیبانی خود از این کمپین را اعلام کردند.[4] شریف این اقدام را احقاق حقوق زنان می‌داند؛ نه اعتراض.[6] وجیهه نیز با دیدن کمپین علاقه‌مند شد تا به آن کمک کند.[3]

در اواخر ماه مه، شریف همراه با وجیهه حویدر در شهر خُبر پشت فرمان ماشینش نشست و حویدر از او فیلم گرفت.[3] این ویدیو در فیس‌بوک و یوتیوب به اشتراک گذاشته شد. در این ویدیو شریف می‌گوید: «این، کمپینی داوطلبانه برای کمک به دختران این کشور [برای یادگیری رانندگی] حداقل در موارد اضطراری است؛ اگر خدایی نکرده کسی که ماشین را برایشان می‌راند ایست قلبی کرد چه کار کنند؟» او توسط کمیته امر به معروف و نهی از منکر عربستان سعودی در ۲۱ مه دستگیر و شش ساعت بعد آزاد شد.[4][7] تا ۲۳ مه ۲۰۱۱، نزدیک به ۶۰۰٬۰۰۰ نفر این ویدئو را تماشا کردند.[7]

ویدئوی یوتیوبِ منال شریف در صفحه‌اش غیرقابل دسترسی، و صفحهٔ فیس‌بوکِ کمپین حذف شد و در حساب توییتر شریف نوشته شده‌بود: «کپی و تغییر داده شده‌است.» حامیان نسخهٔ اصلی ویدیو را بازنشر کردند و صفحهٔ فیس‌بوک دوباره راه افتاد و خلاصه‌ای از پنج دستورالعمل توصیه‌شده برای کمپین، در تاریخ ۱۷ ژوئن در وبلاگ نیویورک تایمز منتشر شد.[22][23]

ویدئوهای بیرونی
پرسش‌وپاسخ با شریف راجع به کتابش، جرئت رانندگی کردن: بیدار شدن زن سعودی، ۱۶ ژوئیهٔ ۲۰۱۷ , C-SPAN

در ۲۲ مه، شریف مجدداً بازداشت شد[5][7] و روزنامه‌نگاران از مدیرکل ترافیک، سرلشکر سلیمان الاجلان، دربارهٔ قوانین ترافیکی مربوط به رانندگی زنان سؤال کردند. الاجلان گفت که روزنامه‌نگاران باید «سؤالِ» خود را برای اعضای مجلس مشورتی عربستان سعودی مطرح کنند.[24] تلویزیون فرانسوی بلژیک (RTBF) احتمال داد منال شریف به مدت پنج روز حبس گردد.[6]

نیویورک تایمز مبارزات الشریف را به عنوان یک «جنبش اعتراض تازه» معرفی کرد که «دولت عربستان سعی در خاموشی سریع آن داشت».[10] اسوشیتد پرس نیز نوشت مقامات سعودی جنبش شریف را شدیدتر از معمول سرکوب کردند، چون دیدند که مورد او به فریاد حمایت‌طلبی جوانان آرزومند تغییر مبدل شده‌است.[11] هر دو خبرگزاری مذکور حبس نسبتاً طولانی شریف را مرتبط با ترس مقامات سعودی از جنبش اعتراضی در عربستان سعودی دانستند.[10][11] سازمان عفو ​​بین‌الملل الشریف را زندانی وجدان نامید و خواستار آزادی فوری و بدون قید و شرط او شد.[15]

روز بعد از دستگیری الشریف، زن دیگری به دلیل رانندگی دستگیر شد. او با دو مسافر زن در الرأس هنجارشکنی کرده و در حضور کمیته امر به معروف و نهی از منکر توسط پلیس راهنمایی و رانندگی بازداشت شد. او سپس بیانیه‌ای امضا و منتشر کرد که مجدداً رانندگی نخواهد کرد.[25] در واکنش به دستگیری الشریف، چندین زن سعودی در روزهای بعد فیلم‌هایی از خودشان در حین رانندگی منتشر کردند.[11] در ۲۶ مه، به اذعان ولید ابوالخیر، ازسوی مقامات اعلام شد که الشریف، تا روز ۵ ژوئن ۲۰۱۱، در بازداشت باقی خواهد ماند.[11] وی در ۳۰ مه به صورت مشروط آزاد شد. وکیل او، عدنان صالح، گفت که وی به اتهام «تحریک زنان به رانندگی» و «تشویش افکار عمومی» محکوم شده‌است.[9] آزادی شریف مشروط به بندهایی بود،[8] من‌جمله ممنوعیت رانندگی مجدد و مصاحبه با رسانه‌ها.[9] روزنامه نشنال یکی از دلایل احتمالی زندانی شدن الشریف را، امضای طوماری آنلاین خطاب به پادشاه عربستان ازسوی ۴۵۰۰ نفر عنوان می‌کند و از اعلان خشم هم‌زمان مردم عربستان و منتقدان خارجی نسبت به حبس یک نفر با اتهامی غیراخلاقی و غیرجنایی سخن می‌گوید.[9]

درخواست گواهی‌نامه رانندگی منال شریف توسط اداره ترافیک عمومی عربستان رد شد، و او در ۱۵ نوامبر ۲۰۱۱ از این بابت شکایت کرد.[26][27] سمر بدوی در ۴ فوریه ۲۰۱۲ دعوی مشابهی را مطرح کرد.[28][29][30]

کمپین حمایت از زنان زندانی

پس از آزادی از زندان در ۳۰ مه، شریف کمپین توییتری جدیدی با نام «فرج» را، در حمایت از زنان محبوس در زندان شهر دمام با تابعیت‌های فیلیپینی و اندونزیایی آغاز کرد. وی مدعی بود که این افراد فقط به این دلیل که توانایی پرداخت مبلغ کوچکی بدهی را ندارند، در محبس مانده‌اند.[31] منال شریف همچنین گفت اکثر این افراد خدمتکاران خانگی بوده‌اند که پس از اتمام دورهٔ زندان خود، در زندان باقی ماندند زیرا نمی‌توانند بدهی خود را پرداخت کنند و کارفرمایان سعودی نیز برای آزادی یا بازگشت به وطن، به آن‌ها کمکی نمی‌کنند. او به ۲۲ زن اندونزیایی اشاره کرد و از چهار زن که نیاز به کمک داشتند نام برد و مبلغ بدهی‌هایشان را علنی کرد. شریف درخواست کرد که کمک‌های مالی مردمی مستقیماً به مدیریت زندان زنان دمام اهدا شود تا بدهی‌های زنان تسویه و آن‌ها آزاد شوند.[32]

پس از کمپین

در ۲۳ ژانویه ۲۰۱۲ شایعه‌ای دربارهٔ خبر مرگ منال شریف در تصادفی در جادهٔ جده منتشر شد.[33] در ۲۵ ژانویه، روزنامه گاردین زنده بودن منال شریف را تصدیق کرد و گفت که قربانی واقعی این حادثه «عضوی بی‌نام از جامعه بیابان» بوده‌است که با کمپین رانندگی زنان مرتبط نیست.[34]

به دنبال دستگیری منال شریف، او گزارش داد که کارفرمایانش در شرکت آرامکو به‌طور فزاینده‌ای او را به حاشیه رانده‌اند. وی پس از اختلافات پیش‌آمده سر رفتن به نروژ و دریافت جایزه وکلایو هاول برای خلاقیت در اعتراض، استعفا کرد.[35]

در دسامبر ۲۰۱۲، الشریف از اقدام جدید دولت عربستان سعودی مبنی بر اطلاع‌رسانی به شوهران از طریق پیامک در مواقعی که زنان یا وابستگان آن‌ها کشور را ترک می‌کنند — با توجه به قوانینی که مردان را قانوناً قیم زن خود می‌داند — انتقاد کرد. وی در توییتر خود نوشت: «واقعیت خُرد داستان پیامک‌ها، مشکل کلان سیستم مراقبتی را به شما نشان می‌دهد.»[36] هنگامی که ملک عبدالله برای نخستین بار در ژانویه ۲۰۱۳، زنان را در مجلس مشورتی منصوب کرد، شریف گفت که این اصلاحات به‌غایت کوچک است و به انتخابی نبودن این مجلس و ناتوانی آن در تصویب قانون اشاره کرد.[37] در فوریه همان سال، او توجه رسانه‌ها را به پروندهٔ کودکی پنج‌ساله به نام لاما الغامدی جلب کرد که توسط پدرش، فحیان الغامدی، مورد تجاوز و ضرب‌وشتم قرار گرفته و سوزانده شده‌بود. متهم پس از حبس چهار ماه و پرداخت یک میلیون ریال سعودی به عنوان خون‌بها آزاد شد.[38][39] در ۷ اکتبر ۲۰۱۳، اعلام شد که الغامدی به ۸ سال حبس و ۸۰۰ ضربه شلاق محکوم شده‌است.[39][40]

در راستای اصلاحات اقتصادی-اجتماعی شاهزاده محمد بن سلمان، از ژوئن ۲۰۱۸ دولت عربستان سعودی رسماً رانندگی زنان در این کشور را مجاز شمرد. پس از اعلام این خبر، منال شریف در حساب توئیتر خود نوشت: «عربستان سعودی هرگز مثل قبل نخواهد شد. باران با یک قطره آغاز می‌شود.»[41] او همچنین در پیام دیگری نوشت: «امروز، آخرین کشور روی کرهٔ زمین اجازه داد زنان رانندگی کنند #Women2Drive# Daring2Drive ما این کار را کردیم 💪🏼❤️☺️» و در پیامی هم از پایان کار هشتگ Women2Drive# و آغاز کمپین دیگری، برای رفع تبعیض در قوانین مربوط به حق حضانت، با هشتگ #IamMyOwnGuardian خبر داد.[42]

زندگی شخصی

شریف نخست در عربستان ازدواج کرد و در سال ۲۰۰۵ پسر اولش را به دنیا آورد.[5] این ازدواج به طلاق ختم شد و طبق قوانین عربستان سعودی، حق حضانت کودک به‌طور کامل به پدرش سپرده شد.[43] شریف پس از طلاق به دبی رفت ولی همسر سابقش اجازه نداد کودک برای دیدن مادرش به خارج از کشور برود، لذا منال ناچار شد برای دیدن او به عربستان بازگردد. شریف برای مقابله با محدودیت‌های مسافرتی به دادگاه رفت، اما دادگاه با استناد به یک متن اسلامی متعلق به قرن دهم میلادی، دربارهٔ خطر مرگ کودک در مسیر مسافرت، این درخواست را رد کرد.[43]

شریف بار دیگر در کانادا ازدواج کرد و در سال ۲۰۱۴ پسر دیگری به دنیا آورد. پسر اولش، عبودی، در عربستان سعودی با مادربزرگش زندگی می‌کند و دیگری، دانیال حمزه، با شریف است. این دو پسر هیچ‌گاه با هم ملاقات نکرده‌اند و فرزند دوم طبق قوانین عربستان، که ازدواج اتباع خود در دیگر کشورها را به رسمیت نمی‌شناسد، نمی‌تواند ویزای این کشور را دریافت کند.[43] در حال حاضر منال شریف در استرالیا زندگی می‌کند.[41]

تقدیر

فارن پالیسی از شریف به عنوان یکی از ۱۰۰ شخصیت متفکر جهان در سال ۲۰۱۱ نام برد،[44] همچنین مجله فوربز نام وی را در زمرهٔ فهرست زنانی که دنیا را تکان دادند درج کرد.[45] در سال ۲۰۱۲، نام منال شریف به عنوان یکی از زنان شجاع مجله دیلی بیست مطرح شد،[46] و مجله تایم نام او را در فهرست ۱۰۰ نفر از مؤثرترین افراد سال ۲۰۱۲ قرار داد.[47] او یکی از سه فردی است که نخستین جایزه وکلایو هاول برای خلاقیت در اعتراض را در انجمن آزادی اسلو کسب کردند.[35]

منابع
  1. Manal al-Sharif. "Manal Alsharif منال الشریف | Facebook". Retrieved 19 August 2011.
  2. Ben Hubbard (26 Sep 2017). "Saudi Arabia Agrees to Let Women Drive". New York Times.
  3. al-Huwaider, Wajeha (23 May 2011). "The Saudi woman who took to the driver's seat". France 24. Archived from the original on 23 May 2011. Retrieved 23 May 2011.
  4. Al-Shihri, Abdullah (21 May 2011). "Manal al-Sherif, Saudi Woman, Detained For Defying Driving Ban". Huffington Post/AP. Archived from the original on 23 May 2011. Retrieved 23 May 2011.
  5. Saudi woman claims she was detained for driving on CNN.com, 22 May 2011
  6. "Histoire du monde: le droit de conduire" (به French). RTBF. 23 May 2011. Archived from the original on 23 May 2011. Retrieved 23 May 2011.
  7. Stewart, Catrina (23 May 2011). "Saudi woman arrested after defying driving ban". London: The Independent. Archived from the original on 23 May 2011. Retrieved 23 May 2011.
  8. "Detained Saudi woman driver to be freed on bail". France 24/AFP. 31 May 2011. Archived from the original on 31 May 2011. Retrieved 31 May 2011.
  9. Murphy, Caryle (31 May 2011). "Saudi woman driver released from jail after nine days". The National. Archived from the original on 31 May 2011. Retrieved 31 May 2011.
  10. MacFarquhar, Neil (23 May 2011). "Saudis Arrest Woman Leading Right-to-Drive Campaign". The New York Times. Archived from the original on 25 May 2011. Retrieved 24 May 2011.
  11. Michael, Maggie (26 May 2011). "Saudi authorities extend detention of woman who defied ban on female drivers". Winnipeg Free Press/AP. Archived from the original on 26 May 2011. Retrieved 26 May 2011.
  12. "Manal Al-Sharif - Computer Security Consultant II". LinkedIn. 2011. Archived from the original on 26 May 2011. Retrieved 26 May 2011.
  13. منال مسعود شریف (١ اکتبر ٢٠١٣). «تمنیت لو تعلمت من «أمی»» (به عربی). الحیاة. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ اکتبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۷.
  14. http://www.simonandschuster.com/books/Daring-to-Drive/Manal-al-Sharif/9781476793023
  15. "Saudi Arabia urged to release woman arrested following driving campaign". Amnesty International. 24 May 2011. Archived from the original on 25 May 2011. Retrieved 25 May 2011.
  16. Vivian Salama (11 May 2013). "Baby Steps Toward Women's Rights in Saudi Arabia". The Daily Beast. Archived from the original on 18 July 2013. Retrieved 19 July 2013.
  17. Saudi women make video protest BBC. Tuesday 11 March 2008. Retrieved on 23 May 2010.
  18. "Women Deliver 100: 26 - 50". Women deliver. 2011. Archived from the original on 23 May 2011. Retrieved 23 May 2011.
  19. "2008 Human Rights Report: Saudi Arabia". United States State Department. 25 February 2009. Archived from the original on 23 May 2011. Retrieved 23 May 2011.
  20. Setrakian, Lara. "Saudi Woman Drives on YouTube." ABC News. 10 March 2008. Retrieved on 23 May 2010.
  21. Buchanan, Michael (18 May 2011). "Saudi woman seeks to put women in the driving seat". BBC. Archived from the original on 29 May 2011. Retrieved 29 May 2011.
  22. Mackey, Robert (24 May 2011). "Saudi Woman's Driving Video Preserved Online". The New York Times. Archived from the original on 25 May 2011. Retrieved 24 May 2011.
  23. al-Nafjan, Eman Fahad (21 May 2011). "Manal Al Sherif". Archived from the original on 25 May 2011. Retrieved 24 May 2011.
  24. "Lawmakers hold key to women's driving: Al-Ajlan". Arab News. 23 May 2011. Archived from the original on 23 May 2011. Retrieved 23 May 2011.
  25. "Saudi woman caught driving in Qassim". Arab News. 24 May 2011. Archived from the original on 25 May 2011. Retrieved 24 May 2011.
  26. Abu-Nasr, Donna (4 February 2012). "Saudi Woman Sues Traffic Agency for Refusing Driver's License". Bloomberg L.P. Archived from the original on 7 February 2012. Retrieved 6 February 2012.
  27. "Saudi women defy driving ban". CNN. 17 June 2011. Archived from the original on 10 February 2012. Retrieved 28 September 2017.
  28. "Saudi women launch legal fight against driving ban". London: Daily Telegraph/AFP. 6 February 2012. Archived from the original on 7 February 2012. Retrieved 13 January 2012.
  29. "Saudi women file lawsuit against govt". Press TV. 5 February 2012. Archived from the original on 8 February 2012. Retrieved 11 February 2012.
  30. al-Nafjan, Eman (7 February 2012). "It's back on!". Archived from the original on 11 February 2012. Retrieved 7 February 2012.
  31. "Manal...from driving activist to prison activist". Emirates 24/7. 4 June 2011. Archived from the original on 4 June 2011. Retrieved 5 June 2011.
  32. "Manal moved by plight of detained housemaids". Arab News. 3 June 2011. Archived from the original on 5 June 2011. Retrieved 5 June 2011.
  33. "Saudi female driver defies ban, has fatal accident". AFP. 23 January 2012. Retrieved 25 January 2012.
  34. Martin Chulov (25 January 2012). "Saudi woman driver reported killed in car crash is alive". London: The Guardian. Retrieved 25 January 2012.
  35. Jamie Weinstein (14 May 2012). "Saudi woman driver: I was pressured out of my job for my activism". The Daily Caller. Retrieved 16 May 2012.
  36. Minky Worden (25 December 2012). "Text-message tattling". The Washington Post.  – via HighBeam Research (نیازمند آبونمان) . Archived from the original on 8 March 2016. Retrieved 12 April 2013.
  37. Christine Hauser (12 January 2013). "Saudi king appoints women to advisory council for first time". International Herald Tribune.  – via HighBeam Research (نیازمند آبونمان) . Archived from the original on 25 March 2016. Retrieved 12 April 2013.
  38. "Saudis keep lid on rape scandals". Winnipeg Free Press.  – via HighBeam Research (نیازمند آبونمان) . 20 February 2013. Archived from the original on 19 March 2016. Retrieved 12 April 2013.
  39. «Saudi Arabian preacher gets 8 years in jail for raping and killing five-year-old daughter». daily news. ۸ اکتبر ۲۰۱۳.
  40. Sebastian Usher (۷ اکتبر ۲۰۱۳). «Saudi preacher jailed over daughter's death». BBC.
  41. BEN HUBBARD (September 27, 2017). "Reversal of Saudi ban on women driving praised". gulfnews.
  42. BEN HUBBARD (September 27, 2017). "Saudi Arabia Agrees to Let Women Drive". New York Times.
  43. Al-Sharif, Manal (June 9, 2017). "I Left My Son in a Kingdom of Men". New York Times.
  44. "The FP Top 100 Global Thinkers". Foreign Policy. 28 November 2011. Retrieved 6 May 2012.
  45. "Fifteen Minutes of Power: Women Who (Briefly) Rocked 2011". Forbes. 25 August 2011. Retrieved 6 May 2012.
  46. "Women in the World: 150 Women Fearless Women (Photos)". The Daily Beast. 8 March 2012. Archived from the original on 6 May 2012. Retrieved 6 May 2012.
  47. "Manal al-Sharif - 2012 TIME 100: The Most Influential People in the World". Time. 18 April 2012. Retrieved 6 May 2012.

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ منال شریف موجود است.
رسانه خارج از ویکی‌پدیا
ویدیوی رانندگی منال شریف در یوتیوب
مصاحبه با تلویزیون اردنی ۲۰۰۸ در یوتیوب
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.