مواد رنگزای طبیعی
مواد رنگزای طبیعی دسته‌ای از رنگینه‌هایی با ثبات عالی و متوسط هستند که ریشه گیاهی و حیوانی دارند و بیشتر در رنگرزی سنتی نقش مؤثری دارند.[1] روناس، اسپرک، نیل، گل بابونه، برگ انگور عسگری، چغندر، پوست پیاز، برگ درخت توت، وسمه، گل رنگ، گل جعفری، برگ انجیر، پوست انار، بلوط، پوست گردو، هلیله، سماق، زعفران، جا شیر و غیره از گیاهانی هستند که در ایران یافت شده و از مواد رنگزای آن‌ها در رنگرزی استفاده می‌شده‌است.[2][3][4]
- وسمه: کشت این گیاه توسط انسان دارای قدمت زیادی‌است. به دلیل داشتن زندگانه‌ای آبی و بنفش از عصاره گیاهی آن برای رنگرزی استفاده می‌کنند.[5]
- روناس: ماده رنگزای روناس ترکیبی‌است به نام آلیزارین که در ریشه آن قرار گرفته‌است. با کم و زیاد کردن درصد دندانه و نوع آن، از این ماده شیدهای قرمز به دست می‌آید.[6]
- تمشک: این گیاه بیشتر در مناطق مرطوب و شمال ایران می‌روید و مصرف خوراکی دارد و جوانه‌های گیاه قسمت رنگ زای آن محسوب می‌شوند و در فصل بهار جمع‌آوری می‌گردد و از آن رنگ خاکستری تیره حاصل می‌گردد.[7]
- اسپرک (ورث): گیاهی‌است که در تمام نقاط ایران یافت می‌شود. با رنگینه آن انواع رنگهای زرد به دست می‌آید مثل طلایی، زرد، زرد طلایی، زرد کدر و شفاف.[8]
- نیل: ایندیگو یا نیل، برای تهیه شیدهای آبی تا سرمه‌ای استفاده می‌شود. گاهی نیل را در جاشیر، همراه با دندانه می‌جوشانند و رنگ سبز می‌گیرند و با افزودن روناس به آ ن رنگ بنفش می‌سازند. از وسمه نیز رنگ آبی به دست می‌آید.[9]
- مازو: از مازو در صنعت چرم‌سازی، مرکب سازی، رنگرزی و نیز پزشکی برای درمان سوختگی‌ها بهره می‌برند. مازوها انواع و رنگهای گوناگونی دارند. بهترین مازوها از برخی گونه‌های بلوط (مانند Pedunculate Oak) به دست می‌آید.[10]
- سرخس وحشی: این گیاه بیشتر در مناطق مرطوب و شمال ایران می‌روید و ماده رنگ زایی آن در سر شاخه‌های گیاه یافت می‌شود و از آن رنگ سبز متمایل به زرد و خاکستری به دست می‌آید (رنگ سبز مایل به زرد با رعایت نسبت مواد دندانه بستگی خواهد داشت).[11]
- پیاز: گیاهی یک ساله که مصرف خوراکی دارد و قسمت رنگ زای آن در پوست نازک یافت می‌شود و از آن رنگهای مسی، نارنجی و پوست پیازی حاصل می‌گردد.[12][13]
- پوست انار: مانند اسپرک رنگ زرد تولید می‌کند ولی ثبات آن را ندارد. از گل زعفران، برگ مو (در اراک و مناطق مرکزی ایران)، جاشیر (در فارس) و گندل (در لرستان و کردستان و دیگر مناطق غربی ایران) نیز رنگ زرد و نارنجی به دست می‌آید.[14][15][16]
- پوست گردو: ماده رنگزای موجود در پوست گردو ترکیبی‌است به نام جاگلون که با آن انواع شیدهای قهوه‌ای روشن تا مشکی و خاکستری را می‌توان ایجاد نمود. تنوع این رنگ‌ها بستگی به استفاده از دندانه‌ها و مواد کمکی افزوده شده دارد. از گیاه سماق نیز برای تهیه رنگهای قهوه‌ای استفاده زیادی می‌شود.[17][18]
- جفت: جفت پوسته بین مغز و پوست میوه بلوط است که از آن رنگ بژ به دست می‌آ ید.[19]
- توت: درخت توت در مناطق معتدل و گرم می‌روید که میوه آن مصرف خوراکی دارد و برگ‌های آن ماده رنگ زایی دارد و میزان رنگ دهی آن کم است و از آن رنگ سبز مغز پسته‌ای حاصل می‌گردد.[20]
- قرمز دانه: بهترین ماده رنگزایی که از حشره‌ای به همین نام تهیه می‌شود. این حشره اغلب بر روی درختان بلوط، سرو، کاج و کاکتوس زندگی می‌کنند. در آسیا، اروپا، آفریقا و آمریکای جنوبی فراوان است. قرمز دانه را خشک کرده و به صورت پودر در آب و اسیدهای معدنی حل می‌کنند. حاصل، رنگ قرمز خوبی‌است که اگر به جای اسید از ماده‌ای قلیایی استفاده شود رنگ بنفش به دست می‌آید و از ترکیب با رنگهای گیاهی، انواع شیدهای رنگی تولید می‌کند. معروفترین قرمز دانه‌ها؛ قرمز دانه نپال و کاسیل (مکزیک) است. نام علمی این رنگ اسید کار منیک است. انواع قرمز دانه عباتند از: قرمز دانه هندی، لهستانی، مکزیکی، ارمنی، کرم ورمیلو. برای دندانه قرمز دانه از آب زرشک، قارا و آب انگور استفاده می‌کنند.[2][21][22][23]
| رنگرزی | ||||||||
| ||||||||
| مواد رنگزا مواد رنگزای طبیعی مواد رنگزای مصنوعی رنگدانه مواد کمکی در رنگرزی
| ||||||||
استفاده از مواد رنگزای طبیعی در صنایع دستی مردم بومی آمریکا
جستارهای وابسته
منابع
- پوراندخت نیرومند (۱۳۸۹)، آموزش هنر قالیبافی، تهران: نشر بازتاب، شابک ۹۶۴-۶۳۹۴-۰۲-۷
- "رنگرزی با مواد رنگزای طبیعی". باشگاه مهندسان ایران. Archived from the original on ۳۱ مارس ۲۰۱۴. Retrieved ۱۴ سپتامبر. Check date values in:
|تاریخ بازدید=(help) - داود امیری (فروردین ۱۳۸۷)، رنگرزی طبیعی و استخراج رنگدانه از گیاه اسپرک، شباهنگ، شابک ۹۷۸-۹۶۴-۲۷۳۲-۵۳-۱
- روفیا توفیقی، گیاهان رنگزا
- «woad». merriam-webster. دریافت‌شده در ۲۱ تیر ۱۳۹۰.
- ناصر اوکتایی (۱۳۶۳)، هنر رنگرزی با گیاهان، به کوشش دفتر نشر خودکفایی.، تهران: دفتر نر خودکفایی
- kate/bob (30 November 2010). "dyeing with raspberry leaves". www.livinghistory.co.uk. Archived from the original on 9 March 2016. Retrieved 14 July 2011.
- "Färberwau" (به آلمانی). www.dyeplants.de. Retrieved 14 July 2011.
- "Indigo". Planet Culture. Archived from the original on 5 August 2011. Retrieved 14 July 2011.
- "Biotic and abiotic factors affecting the dying back of pedunculate oak Quercus robur L." www.oxfordjournals.org. Retrieved 14 July 2011.
- شمس‌الله قبادی. «دنیای رنگ‌ها». روزنامه رسالت. دریافت‌شده در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۱.
- Joan Moshimer. "ONION SKIN DYEING". www.wcushing.com. Archived from the original on 13 April 2012. Retrieved 16 July 2011.
- By an eHow Contributor. "How to Extract Dye From Onion Skins". www.ehow.com. Retrieved 16 July 2011.
- "Natural Dye Extract Pomegranate". www.paradisefibers.net. Retrieved 16 July 2011.
- "Pomegranate Dye: Gold, Khaki, Greys". www.internationalfleeces.com. Archived from the original on 18 July 2011. Retrieved 16 July 2011.
- "Pomegranate". /www.amaherbal.com. Archived from the original on 19 July 2011. Retrieved 16 July 2011.
- "Dyeing with Walnuts". www.graftedwalnuts.co.uk. Archived from the original on 25 June 2011. Retrieved 16 July 2011.
- Stephanie. "Walnut Dyeing Project". www.blacktaildesign.com. Retrieved 16 July 2011.
- jennyhoople (1 November 2010). "Urban Homesteading - Make Black and Brown Natural Dye from Acorns". Archived from the original on 7 May 2012. Retrieved 16 July 2011.
- "Mulberry Natural Dye Extract". www.renaissancedyeing.com. Retrieved 16 July 2011.
- شیرین صوراسرافیل (۱۳۷۸)، رنگهای ایرانی، مؤسسه تحقیقات فرش دستباف، شابک ۹۶۴-۳۵۰-۰۸۲-۹
- محمد جواد نصیری (۱۳۷۲)، سیری در هنر قالیبافی ایران، تهران: مؤلف
- «Kimbulian Oriental Rugs». www.usrug.net. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ ژوئن ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۸ تیر ۱۳۹۰.
| تکنیک |  | |
|---|---|---|
| انواع رنگ | ||
| رنگ نساجی سنتی | ||
| تاریخچه | ||
| ارجاع | ||
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.