گرازماهی

گُرازماهی یا خوُک‌ماهی یا دُخَس یا پورپویز (Porpoise) گونه‌ای از آب‌بازسانان است اما همچون نهنگ‌ها، سنگین و درشت نیست و در نهایت به طولی معادل یک و نیم متر و وزنی بیش از ۴۰ کیلوگرم می‌رسد. گرازماهی‌ها از گونه‌های باهوش نهنگ‌ها مانند دلفین به‌شمار می‌آیند. معمولاً در رنگهای خاکستری روشن و تیره وجود دارند. ماهی‌های کوچک و سخت‌پوستان عمده غذای آنها را تشکیل می‌دهند. از دیدگاه پراکنش جهانی به تعداد کم در خلیج فارس یافت می‌شوند اما در کرانه‌های کره و پاکستان و اقیانوس هند به‌شمار بیشتری وجود دارند.

گرازماهی
محدودهٔ زمانی: میوسن میانه[1] تا امروزه
گرازماهی بندر[2] در دانمارک
آرایه‌شناسی
فرمانرو: جانوران
شاخه: طنابداران
رده: پستانداران
راسته: آب‌بازسانان[3]
زیرراسته: آب‌بازسانان دندان‌دار[4]
تیره: گرازماهیان[5]
گری، ۱۸۲۵
سرده‌ها

گرازماهی بی‌باله (Neophocaena)
گرازماهی بندر (Phocoena)
گرازماهی‌وارها (Phocoenoides)

درباره نام

نام درست این جانور در گذشته «خوک‌ماهی» یا «دخس» یا «خوک دریایی» یا «خوک آبی» بوده است[6]. این نام ترجمه‌ای از عربی «خِنزیرُالبَحْر» (واژگانی: خوک دریایی) بوده که در هندی بدان «سونس» (هندی: सूंस-sūns‎) می‌گویند چنانچه در فرهنگ منتهی الارب آن را «سوس» ضبط کرده است. واژه «دُخَس» یا «تُخَس» عربی بوده[7] و «دُخَّش» صورت تحریف یافته آن است[8]. واژه «دخس» یا «تخس» در عربی برگرفته از واژه عبری باستان «تَحَش» (به عبری: táḥash-תַּחַשׁ‎) به معنای «پستاندار دریایی» و «گاو دریایی» بوده که در عهد عتیق از آن یاد شده است[9].

در دیگر زبان‌های ایرانی، این جانور را «گراز» یا «خوک» دریایی می‌دانند. برای نمونه در پشتو آن را «څوڅ» (cuc) یا «دریابی خوګ» (daryābí xug) می‌گویند[10]. در کردی سورانی آن را «به رازی ده ریا(بَرازِ دَریا)» (barāz-ī daryā) می‌خوانند که ترجمه‌ای از فارسی است[11].

واژه انگلیسی porpoise برگرفته از porpeys یا purpeys از انگلیسی میانه که از آنگلو-نورمن porpeis یا purpeis است. این واژه وامواژه‌ای از فرانسوی کهن pourpois یا porpois یا pourpais یا porpeis بوده که از لاتین عامیانه فرضی porcopiscis* به معنای لغوی «خوک‌ماهی» است و از دو واژه porcus (خوک) و piscis (ماهی) ساخته شده است[12]. امروزه در زبان‌های لاتین‌تبار این واژه لاتین عامیانه فرضی به دیسه‌های pesce porco در ایتالیایی و peixe porco در پرتغالی بازتاب یافته است. در زبان لاتین ادبی، به این جانور، porcus marinus گفته می‌شده که مترادف لاتین عامیانه است. در گذشته و امروزه در بسیاری از زبان‌ها ترجمه گزاره «خوک‌ماهی» یا «خوک‌وال» یا «دریا خوک» روایی بالایی داشته و دارد؛ چنانچه در آلمانی بدان Schweinswal به معنای «خوک‌وال» [13]، در انگلیسی کهن بدان mereswin به معنای «دریاخوک»[14]، و در انگلیسی امروز (ندرتاً و ادبی) mereswine با همان معنا[15]؛ در آلمانی بالنده کهن meriswīn (> در آلمانی امروزی Meerschwein و Meerschweinchen )،در ساکسونی کهن فرضی meriswin* (> در ساکسونی نو Meerswien و Meerswientje) در نروژی کهن marsvín (> در دانمارکی marsvin ، سوئدی marsvin ، نروژی نو marsvin ، فاروئی marsvín ، ایسلندی marsvín) نمایان شده است[16].

گرازماهی بندر (فوسینا فوسینا).

پانویس
  1. Middle Miocene
  2. Phocoena phocoena
  3. Cetacea
  4. Odontoceti
  5. Phocoenidae
  6. علی اکبر دهخدا. «سرواژه «خوک‌ماهی»». پارسی ویکی.
  7. علی اکبر دهخدا. «سرواژه «دخس»». پارسی ویکی.
  8. علی اکبر دهخدا. «سرواژه «دخش»». پارسی ویکی.
  9. «سرواژه «دخس»». ویکی‌واژه انگلیسی.
  10. «سرواژه «څوڅ»». قاموسونه (فرهنگ برخط پشتو). بایگانی‌شده از اصلی در ۷ دسامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۷ دسامبر ۲۰۱۹.
  11. فرهنگ آزادی (انگلیسی- کردی سورانی) (به انگلیسی - کردی). به کوشش رشید کاراداقی.
  12. «سرواژه «porpoise»». ویکی‌واژه انگلیسی.
  13. «سرواژه «Schweinswal»». ویکی‌واژه انگلیسی.
  14. «سرواژه «mereswin»». ویکی‌واژه انگلیسی.
  15. «سرواژه «mereswine»». ویکی‌واژه انگلیسی.
  16. ویکی‌واژه انگلیسی. «سرواژه بازساخت: «mariswīną»».

منابع
  • "منبع جعبه‌زیست". ویکی‌پدیای انگلیسی. Retrieved 21 November 2008.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ گرازماهی موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.