آزادراه تهران - شمال

آزادراه ۳ ایران یا آزادراه تهران - شمال نام یک پروژهٔ راه‌سازی در ایران است که قرار است تهران را به چالوس و نوشهر پیوند دهد. هم‌اکنون قطعات ۱ و ۴ این آزادراه در دست بهره‌برداری و قطعات ۲ و ۳ در دست ساخت هستند.


آزادراه 3
آزادراه تهران - شمال
اطلاعات مسیر
طول:۱۲۱ کیلومتر
تقاطع‌های اصلی
از:چالوس، مازندران
جاده ۲۲ (کنارگذر بزرگراه چالوس-نوشهر)
  جاده ۵۹
به:تهران، استان تهران

بزرگراه آزادگان
موقعیت
استان‌ها:تهران، البرز، مازندران
شهرستان‌ها:تهران، استان تهران

کرج، استان البرز
نوشهر، استان مازندران

چالوس، استان مازندران
سیستم بزرگ‌راه
بزرگ‌راه‌های ایران
آزادراه‌ها

طرح نخست این پروژه در سال ۱۳۵۳ داده شد و پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران ساخت آن با جدیت دنبال شد. پس از گذشت دهه‌ها، این پروژه پیشرفت بسیاری کرده‌است اما هنوز گشایش نیافته‌است و در دست ساخت است. این پروژه تا سال ۱۳۹۴ در اختیار پیمانکاران چین بوده‌است و پس از چینی‌ها نیز بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی وارد کار شد. حوادثی نیز در آن رخ داده‌است، برای مثال در سال ۱۳۹۸، بخشی از این آزادراه به دلیل رانش زمین فرو ریخت.

ساخت پروژه، پیامدهایی نیز داشته‌است؛ مواردی چون خسارت و خطرات جانی برای مناطق مسکونی پیرامون آزادراه همچون رها شدن سنگ‌های چند تنی و تجمع آب‌های سطحی در این مناطق، اثرهای آزادراه بر جانوران کمیاب و در معرض انقراض ایران، خسارت به جنگل و کوه‌های پیرامون و اثرش بر محیط زیست و منابع طبیعی ایران باعث نگرانی شده‌است. طولانی‌شدن روند ساخت نیز باعث پرداختن رسانه‌ها به مشکلات مدیریتی و وجود نداشتن اراده‌ای کافی برای پایان پروژه، شده‌است. شرایط به‌گونه‌ای بوده‌است که رسانه‌های فارسی‌زبان از پروژه به‌عنوان «پروژهٔ پولخوار و بی‌پایان» یاد کرده‌اند. پرداخت‌نشدن حقوق کارگران و در مواردی دستگیری آنان، از دیگر مباحث این پروژه هستند.

مشخصات و پیش‌زمینه

پروژهٔ آزادراه تهران-شمال برای انجام پیوندی سریع و ارزان میان منطقهٔ شمالی و مرکزی ایران و آسانی ارتباط با کشورهای همسایهٔ شمالی ایران، برای اجرا پیشنهاد شد. طرح نخستین این پروژه در سال ۱۳۵۳ داده شد. این آزادراه، بخشی از «آزادراه سراسری شمال-جنوب» خواهد بود که کوتاه‌ترین راه ارتباطیِ دریای خزر (بندر نوشهر) با خلیج فارس بوده و در ترانزیت منطقه نقش بزرگی خواهد داشت.[1]

مسیر

مسیر آزادراه از تقاطع غیر همسطح با بزرگراه شهید همت و بزرگراه آزادگان شروع و در امتداد دره کن، پس از گذشتن از حاشیه روستای سولقان به تدریج از منطقه کوهستانی توچال عبور کرده سپس توسط تونل بلند تالون به طول ۴۸۵۰ متر این رشته کوه را قطع نموده و در دامنه‌های شمالی آن در منطقه دو آب شهرستانک قرار می‌گیرد. از آن پس مسیر به موازات جاده قدیم کرج - چالوس امتداد می‌یابد و در دره سرهنگ وارد تونل البرز به طول ۶۴۰۰ متر شده و در پل زنگوله خارج می‌شود سپس با عبور از ارتفاعات البرز به موازات جاده قدیم کرج - چالوس تا شهر چالوس ادامه یافته و در نهایت با یک تقاطع غیر همسطح به کمربندی چالوس وصل می‌شود.

قطعه‌های آزادراه
قطعه چهار آزادراه تهران-شمال

قطعهٔ یک آزادراه تهران-شمال

این منطقه از تقاطع بزرگراه آزادگان و بزرگراه شهید همت شروع و با عبور از مناطق کن، سولقان، امامزاده عقیل، تونل تالون و دره لانیز به سه‌راهی شهرستانک می‌رسد، این قسمت که طول آن تقریباً ۳۲ کیلومتر است، موجب می‌شود قسمتی از راه فعلی که از طریق کرج می‌گذرد حذف شده و مسیر حدود ۶۰ کیلومتر کوتاه‌تر شود و صرفه‌جویی قابل‌توجهی در مصرف سوخت، استهلاک و زمان مسافران را به دنبال دارد. مهم‌ترین قسمت این قطعه احداث تونل تالون به طول ۴۸۵۰ متر[2] بوده که حفاری آن توسط چینی‌ها (شرکت STA) صورت گرفت که بعداً به دلیل تاخیرهای مکرر در اجرای پروژه و اختلافات مالی، شرکت چینی از ادامه فعالیت منع و تنها قطعات مهم در دست این شرکت باقی ماند (احداث کامل تونل ۱۱، ادامه حفاری تونل‌های ۱۳، ۱۴، ۱۵ تکمیل عملیات لاینینگ تونل تالون و احداث پل شماره شش، ۳۲۰ متری) و ادامه عملیات به هفت شرکت ایرانی (پورنام، ارسا ساختمان، شرکت دی، ناودیس راه، شرکت آباد راهان پارس، اویول و ملی ساختمان) واگذار گردید. احداث این قطعه از سال ۱۳۷۵ آغاز شد و در اسفند ۱۳۹۸ رسماً به بهره‌برداری رسید.[3]

قطعهٔ دو آزادراه تهران-شمال

این منطقه حدفاصل دو آب شهرستانک - پل زنگوله به طول تقریبی ۲۲ کیلومتر است؛ تونل‌های بلند البرز هر یک به طول ۶۴۰۰ متر در این منطقه قرار دارد، با اجرای این قسمت، طول مسیر جاده فعلی کرج - چالوس حدود پنج کیلومتر کوتاه می‌شود، عملیات عمرانی این قطعه (به غیر از تونل‌های البرز) از سال ۱۳۹۶ آغاز شده و توسط چهار شرکت (بلند طبقه، مشارکت انصار، آباد راهان پارس و جنرال مکانیک) در حال اجرا می‌باشد.

قطعهٔ سه آزادراه تهران-شمال

این مسیر حدفاصل پل زنگوله - سه‌راهی دشت نظیر و مرزن آباد به طول تقریبی ۴۷ کیلومتر است. مسیر دارای دو خط رفت و دو خط برگشت است و در قسمت‌های فراز، یک خط کندرو به مسیر اضافه می‌گردد. در این منطقه هیچ‌گونه اقدامی در مورد عملیات اجرایی انجام نگرفته‌است.

قطعهٔ چهار آزادراه تهران-شمال

قطعهٔ چهار آزادراه تهران - شمال حدفاصل سه‌راهی دشت نظیر مرزن‌آباد - چالوس به طول حدود ۲۰ کیلومتر است. مسیر دارای دو خط رفت و دو خط برگشت است و در قسمت‌های فراز، یک خط کندرو به مسیر اضافه می‌گردد. اجرای این قطعه از سال ۱۳۷۵ آغاز شد و در سال ۱۳۹۱ به بهره‌برداری رسید.

ویژگی‌ها
  • طول آزادراه: ۱۲۱ کیلومتر[2]
  • تکمیل کریدور شمال-جنوب و اتصال نزدیکترین بندر کشور تا پایتخت (بندر نوشهر) به مسیر آزادراهی
  • جمعاً ۱۸رشته تونل در باند رفت و برگشت به طول تقریبی ۱۰۰ کیلومتر وجود دارد. (بلندترین آن‌ها تونل‌های تالون و البرز هستند)[2]
  • تعداد پل‌های بزرگ این مسیر در باند رفت و برگشت جمعاً ۱۶دستگاه به طول تقریبی ۱۳ کیلومتر می‌باشد.[2]
  • حداکثر شیب طولی مسیر: ۶٪
  • کاهش ۳۵ درصدی مصرف سوخت نسبت به جادهٔ موجود.
  • کوتاه شدن مسیر به میزان ۶۵ کیلومتر[4]
  • کاهش زمان سفر از ۴ به ۱/۵ ساعت[4]
  • افزایش ظرفیت عبور و حجم ترافیکی نسبت به جاده کنونی[4]
  • کاهش استهلاک وسایل نقلیه[4]

پیشینه

پادشاهی پهلوی

آزادراه تهران-شمال یکی از پروژه‌های کشوری ایران است که طرح آن به دوران پادشاهی پهلوی و سال ۱۳۵۳ بازمی‌گردد و پیش از انقلاب ۵۷ نیز کلنگ خورد.[4] چنین آزادراهی، بخشی از آزادراه سراسری شمال-جنوب ایران در نظر گرفته شده‌است و به‌عنوان کوتاه‌ترین راهی که دریای خزر را به خلیج فارس پیوند می‌دهد، در ترانزیت و ترابری منطقه برایش نقش بزرگی در نظر گرفته شد.[5]

جمهوری اسلامی
آزادراه در دست ساخت، سال ۱۳۹۸
بخشی از آزادراه در دست ساخت

پس از انقلاب ۱۳۵۷، وزارت راه ایران، «مطالعات مسیر آزادراه» را برای مسابقه گذاشت و هیئتی از افراد وزارت راه و ترابری ایران و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی این کشور یک طرح را برگزید. در سال ۱۳۷۵، شرکت احداث و بهره‌برداری آزادراه تهران -شمال، ثبت شد و پروژه را در پایان، در دست گرفت.[6][7]

به شکل کلی، این پروژه تا سال ۱۳۹۴ در اختیار پیمانکاران چین بوده‌است. پس از چینی‌ها نیز در دستان بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی و با عنوان «پیمانکاران ایرانی» بوده‌است؛ به گزارش بی‌بی‌سی فارسی، بنیاد مستضعفان، سرمایه‌گذار نیمی از آزادراه بوده‌است و نیم دیگر را نیز دولت ایران، با وزارت راه تأمین اعتباری کرده‌است. همچنین بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی، قرار شد برای بیست سال نیز عوارض این بزرگراه را در اختیار بگیرد. پس از این ۲۰ سال نیز اعلام شد که عوارض برای دولت ایران خواهد بود. اینها در حالی است که حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران، گفته بود که «مردم بدانند که هر مقداری در اینجا پرداخت می‌کنند ما برای قطعه دوم صرف می‌کنیم».[6]

در سپتامبر ۲۰۱۶ (۱۳۹۵) دو کارگر معترض آزاد راه تهران-شمال با شکایت کارفرمای پروژه، بازداشت شدند؛ این خبر پس از این بود که نزدیک ۷۰ تن از کارگران آزاد راه تهران-شمال، در اعتراض به پرداخت‌نشدن حقوقشان از نخستین دوره سال تا ماه شهریور، برای یک هفته، از کار کردن خودداری کردند.[8]

رئیس‌جمهوری ایران، حسن روحانی در مراسم ۲۲ بهمن سال ۱۳۹۸ دستور بهره‌برداری آزمایشی از قطعه یک آزادراه تهران شمال را از تاریخ ۲۳ بهمن ۱۳۹۸ داد. چند روز بعد، در روز ۶ اسفند ۱۳۹۸، قطعه ۱ آزادراه تهران شمال رسماً گشایش یافت.[3]

در ۱ خرداد ۱۴۰۰، هلال احمر از کشته‌شدن دو تن پس از ریزش تونلی در این آزادراه، در نزدیکی روستای کوشک شهرستانک گزارش داد.[9]

ریزش بخشی از آزادراه در سال ۱۳۹۸
ریزش کوه در آزاد راه تهران - شمال، ۸ روز پس از افتتاح قطعه اول

در ۱۸ اسفند ۱۳۹۸ بخشی از آزادراه تهران-شمال فرو ریخت. معاون وزیر راه و شهرسازی ایران در گفت‌وگو با اقتصادآنلاین گفت: «در پی ریزش قسمتی از دیواره حافظ باند شمال به جنوب قطعه چهار آزادراه تهران-شمال در محدوده ازارک شهرستان چالوس، این محور مسدود شد». بر اساس گفته‌های او، حجم این ریزش‌ها بالا بوده و یک تیم برای بررسی به محل ریزش‌ها ارسال شده‌است. همچنین وی اعلام کرد که این ریزش‌ها به دلیل رانش زمین رخ داده‌است.[10]

پیشینهٔ عوارض

بر اساس گزارش‌هایی از خبرگزاری‌های داخلی ایران، قطعه نخست این آزادراه به طول ۳۲ کیلومتر، در ۶ اسفند ۱۳۹۸ باز شد و عوارض این قطعه برای خودروهای سواری در روزهای عادی ۲۰ هزارتومان و در روزهای پیک و آخر هفته، ۳۰ هزار تومان تعیین شد و در حال حاضر این عوارض در روزهای عادی به ۳۰ هزار تومان و روزهای پیک و آخر هفته به ۴۰ هزار تومان افزایش یافته‌است. همچنین نرخ عوارض عبور برای وانت ۳۵ هزار تومان، مینی‌بوس ۴۰ هزار تومان و اتوبوس ۴۵ هزار تومان تعیین بود.[11]

محیط زیست

فعالان محیط زیست دربارهٔ ساخت این آزادراه، دارای دغدغه‌هایی جدی بوده‌اند؛ جای اجرای این پروژه با توجه به گفتهٔ ناصر محرم‌نژاد معاون سازمان حفاظت محیط زیست ایران (در دورهٔ دولت پنجم و ششم) نزدیک به ۴۰۰ هزار هکتار در مناطق حفاظت شدهٔ ایران را دربر گرفته‌است.[6] از سوی دیگر، اثرهای این آزادراه بر جانوران کمیاب و در معرض انقراض ایران که در جنگل‌هایی در بلندی‌های البرز وجود دارند نیز از دیگر نگرانی‌های فعالان محیط زیست بود. برای ساخت این آزادراه همچنین بخشی از جنگل‌ها و کوه‌های پیرامون در جادهٔ چالوس، برش داده شد.[6]

در خرداد ۱۳۹۲ اعلام شد که «خساراتی که احداث آزادراه تهران–شمال به جنگل‌ها به ویژه در منطقه چالوس وارد کرد، بالغ بر ده‌ها میلیارد است که شرکت پیمانکار هنوز آن را پرداخت نکرده‌است». همچنین در همین اعلامیه گفته شد که شرکت‌های ایران، نمی‌توانند پروژه را با تخریب کم محیط زیست، اجرا کنند.[12] در سال ۱۳۹۶، قائم مقام سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری ایران نیز ساخت آزادراه تهران-شمال را برای محیط زیست و منابع طبیعی ایران، خسارت‌زا برشمرد و اعلام کرد که این پروژه، هرگونه ارزیابی زیست‌محیطی ندارد.[13]

نقدها و دیدگاه‌های پیرامون

طولانی‌شدن پروژه

با توجه به تأخیر طولانی ساخت این آزادراه، نقدهای بسیاری نیز به دولت‌های دوران مختلف، انجام شده‌است و هر کدام نیز، چرایی‌هایی چون مشکل آب‌وهوای منطقه، مشکل در خرید زمین در مسیر آزادراه، نبود سرمایه‌گذار خارجی و در پایان، کارشکنی شرکای چینی اعلام کرده‌اند؛ مواردی که نشانی از مشکلات مدیریتی و وجود نداشتن اراده‌ای کافی برای پایان پروژه دانسته شده‌اند.[4]

مزاحمت برای مناطق مسکونی

در برخی از نقاط مسیر، میان آزادراه و منطقه‌های مسکونی، فاصله‌ای کم گذاشته شده‌است که آلودگی صوتی را برای چنین مناطقی، به همراه داشته‌است. در مسیر آزادراه تهران–شمال، گروهی از روستاهای کوهستانی و کوهپایه‌ای ایرانی نیز قرار گرفته‌اند که احتمال افتادن خودروها با توجه به نبود نشانه‌گذاری، وسایل ایمنی و حفاظتی در این مناطق آزادراه، باعث نگرانی اعلام شده‌است.[14] به‌ویژه از نخستین دورهٔ دههٔ ۱۳۹۰، مردم روستاهایی از جمله «سنگان»، «سولقان»، «طالون» و «شهرستانک» که در کنار این پروژه خانه و سکونت داشته‌اند، با مسائل فراوانی روبرو شده‌اند. در گزارشی وابسته، اشاره شد که «رها شدن سنگ‌های چند تنی در بالادست یک روستا درست در بخش‌هایی که آزادراه از آن عبور می‌کند اهالی را نگران کرده‌است». در ادامه، همچنین توسط یک دهیار محلی اعلام شد که: «از مشکلات پیش از بهره‌برداری بگویم یا پس از آن. از بین رفتن میوه و محصولات باغداران یا خسارت‌هایی که به خانه‌های اهالی در زمان ساخت آزادراه وارد شد و همچنین آلودگی‌های صوتی و تجمع آب‌های سطحی که اکنون گریبانمان را گرفته‌است. ۶ کیلومتر از آزادراه تهران-شمال، از بالای روستای سنگان می‌گذرد… به سبب مهارنشدن اصولی آب‌های سطحی در این آزادراه، پس از بارش باران، آب، معابر اصلی و فرعی روستا را به رودخانه تبدیل می‌کند».[14]

کیهان لندن: «سفرهٔ دیگر جمهوری اسلامی برای چین»

کیهان لندن در گزارشی در سال ۲۰۲۱ با عنوان «سفرهٔ دیگر جمهوری اسلامی برای جمهوری خلق چین: پروژهٔ پولخوار و بی‌پایان آزادراه تهران- شمال» به این آزادراه پرداخت.[4] این رسانه با چند اشاره به طولانی‌شدن پروژه، اعلام کرد که در دوران جمهوری اسلامی، ساخت آزادراه به «پروژه‌ای بی‌پایان برای پولخواری» تبدیل شد. این رسانه در بخشی دیگر، نوشت که در چنین شرایطی که در این دوره بوده‌است، چشم‌اندازی روشن برای پروژه وجود ندارد و در این مورد، اشاره داشت به اینکه مسائل محیط زیستی منطقه، در این آزادراه، از معادلات (توجه) حذف شده‌اند.[4]

پانویس
  1. 756 (۲۰۲۰-۰۲-۱۲). «ترافیک خودروها برای ورود به آزادراه تهران - شمال». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۲-۱۶.
  2. «افتتاح قطعه یک آزادراه تهران – شمال تا ۲ سال دیگر». ایسنا. ۱۶ دی ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۲۰ تیر ۱۳۹۵.
  3. «با حضور رئیس‌جمهوری: آزادراه تهران- شمال به‌طور رسمی افتتاح شد». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۵ فوریه ۲۰۲۰.
  4. لندن، کیهان (۲۰۲۱-۰۴-۲۹). «سفره دیگر جمهوری اسلامی برای جمهوری خلق چین: پروژه پولخوار و بی‌پایان آزادراه تهران- شمال». KayhanLondon کیهان لندن. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۰۶.
  5. «آشنایی با آزاد راه تهران - شمال». همشهری آنلاین. ۲۰۱۱-۰۷-۲۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ آوریل ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۰۶.
  6. «۲۴ سال بعد از کلنگ‌زنی؛ بخشی از آزادراه تهران-شمال افتتاح شد». BBC News فارسی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۱-۰۵-۰۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۰۶.
  7. «آشنایی با آزاد راه تهران - شمال». همشهری آنلاین. ۲۰۱۱-۰۷-۲۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۰۶.
  8. «دو کارگر معترض آزاد راه تهران- شمال 'بازداشت شدند'». BBC News فارسی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ فوریه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۰۶.
  9. «ریزش مرگبار تونل در آزادراه تهران - شمال». ایسنا. ۲۰۲۱-۰۵-۲۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۱-۰۵-۲۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۲۳.
  10. «ریزش بخشی از آزادراه تهران-شمال کمتر از دو هفته پس از افتتاح». ایران اینترنشنال. ۲۰۲۰-۰۳-۰۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۳-۰۸.
  11. «عوارض 20 تا 45 هزار تومانی قطعه یک آزادراه تهران-شمال- اخبار اقتصادی - اخبار تسنیم - Tasnim». خبرگزاری تسنیم - Tasnim. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۲-۲۵.
  12. «ناگفته‌هایی از خسارات آزادراه تهران – شمال به محیط زیست». ایسنا. ۲۰۱۳-۰۶-۱۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۱-۰۵-۰۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۰۶.
  13. 10 (۲۰۱۷-۱۰-۲۹). «قائم مقام سازمان جنگلها:آزادراه تهران-شمال فاقد ارزیابی زیست‌محیطی است». ایرنا. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۰۶.
  14. «آوار آزادراه تهران-شمال بر سر روستایی‌ها». همشهری آنلاین. ۲۰۲۰-۰۶-۱۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۶ مه ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۰۶.

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.