تیرانوسوروس

تیرانوسوروس (نام علمی: Tyrannosaurus) تیرانوسوروس رکس که یک واژه ترکیبی در زبان یونانی به معنای «ستمگر» و «مارمولک» و واژه لاتین «پادشاه» است بین ۶۸ تا ۶۶ میلیون سال پیش در اواخر دوره کرتاسه زندگی می‌کرد تا اینکه در اثر تغییراتی در کره زمین که بسیاری آن‌ها را ناشی از برخورد شهاب سنگ‌ها با کره زمین می‌نامند به زندگی آن‌ها و دیگر دایناسور‌ها پایان داده شد. [1] یک سرده از دایناسورهای گوشت‌خوار ددپا از دوره‌ کرتاسه[2] می‌باشد. گونه شاخص این سرده با نام تیرانوسوروس رکس شناخته می‌شود که به‌صورت عامیانه به تی‌رکس[3] مختصر می‌شود و در فرهنگ عامه دنیا ماندنی شده‌است. تیرانوسوروس رکس در سرزمین‌های غرب آمریکای شمالی امروزی زندگی می‌کرد و نسبت به بقیه‌ی بیدادگرخزندگان از پراکندگی بیشتری برخوردار بود.

تیرانوسوروس
محدودهٔ زمانی: کرتاسه پسین، ۶۸ تا ۶۶ میلیون سال پیش
C
↓
اسکلت گونه‌نام از تیرانوسوروس پادشاه در موزه پیتسبرگ
وضعیت بقا
آرایه‌شناسی
فرمانرو: جانوران
شاخه: طنابداران
رده: خزندگان
بالاراسته: دایناسورها
راسته: خزنده‌کفلان
زیرراسته: ددپایان
تیره: †تیرانوسورسانان
زیرخانواده: †تیرانوسوریان
سرده: †تیرانوسور
آزبورن، ۱۹۰۵
گونه

Tyrannosaurus rex†
(آزبورن، ۱۹۰۵)

مترادف
  • Manospondylus gigas
    (کوپه، ۱۸۹۲)
  • Dynamosaurus imperiosus
    (آزبورن، ۱۹۰۵)
  • Stygivenator molnari
    (پال، ۱۹۸۸)
  • Dinotyrannus megagracilis
    (اُلشِوسک و فورد، ۱۹۹۵)

سنگواره‌های موجود از تی‌رکس مربوط به دو میلیون سال آخر دوره‌ی کرتاسه یعنی تقریباً ۶۸ تا ۶۶ میلیون سال پیش است. این جانور در میان آخرین دایناسورهای غیر پرنده‌ای بود که پیش از وقوع رویداد انقراض کرتاسه-پالئوژن[4] می‌زیستند.

همانند بیدادگرخزندگان دیگر، تیرانوسوروس نیز یک گوشت‌خوار دوپا با یک جمجمه بزرگ بود که با دم بزرگش تعادلش را ایجاد می‌کرده‌است. نسبت به پاهای بزرگ و نیرومند عقب، دست‌های تیرانوسوروس کوچک و باریک بودند.

تی‌رکس یکی از بزرگ‌ترین درندگان زمین شناخته شده‌است که حدود ۱۲٫۳ تا ۱۳٫۲ متر طول، ۳٫۶ تا ۴٫۳ متر ارتفاع و حدود ۸٫۴ تا ۱۴ تن وزن داشته‌است. تیرانوسوروس دایناسورهای اردک‌منقار (هادروسور)[5] و شاخ‌چهره[6] را شکار می‌کرده و برخی متخصصان نیز تیرانوسوروس را یک لاشه‌خوار می‌دانند که این فقط در صورتی اتفاق می افتد که تیرانوسوروس نتوانسته باشد شکار کند. تاکنون بیش از ۵۰ قطعه فسیل از تی‌رکس پیدا شده و اکثر آن‌ها کامل‌اند. بیش از صد سال از کشف تیرانوسوروس رکس می‌گذرد و از آن زمان از این حیوان به عنوان یکی از درنده‌ترین، بزرگ‌ترین و قوی‌ترین حیوانات تاریخ یاد می‌شود.

اولین اسکلت تی رکس در سال ۱۹۰۲ توسط برنوم براون، از دیرین شناسان موزه تاریخ طبیعی آمریکا کشف شد.[7]

نمایی از سو بزرگ‌ترین تیرانوسوروس کشف‌شده

توصیف

اندازه
مقایسه جثه‌ی بزرگترین ددپایان تاریخ با یکدیگر؛ تیرانوسوروس با رنگ آبی مشخص شده‌است. مساحت هر خانه، یک مترمربع است. به‌ترتیب از چپ به راست اسپینوسور (جگری)، جیگانوتوسور (نارنجی)، کارکارودونتوسور (قهوه‌ای)، تیرانوسوروس (آبی)، ماپوسور (سبز)

تیرانوسوروس از بزرگ‌ترین گوشت‌خوارهای تمام ادوار تا کنون بوده‌است. تخمین زده می‌شود که بزرگ‌ترین تیرانوسورها می‌توانستند تا ۱۳٫۲ متر طول و ۴ متر ارتفاع تا کپل داشته باشند. در مورد وزن تیرانوسوروس‌ها در سال‌های مختلف تخمین‌های مختلفی زده شده‌است. از حداکثر ۹٫۸ تن تا حداقل ۶٫۹ تن و تحقیقات بعدی وزن را بین ۷ تا ۱۰٫۶ تن تخمین می‌زنند؛ ولی جدیدترین تحقیقات وزنش را بین ۱۶ تا ۲۰ تن تخمین زده‌اند با این وجود هنوز اندازه حقیقی وزن این حیوان به درستی مشخص نیست. در هر حال تیرانوسوروس بزرگ‌تر از معروف‌ترین ددپا دوره ژوراسیک یعنی آلوسور بوده‌است؛ و مقدار کمی از گوشت‌خوارهای غول‌پیکر دوره کرتاسه مثل اسپینوسور و جیگانوتوسور کوچک‌تر بوده‌است.

جمجمه
جمجمه تیرانوسوروس در موزه تاریخ طبیعی آمریکا

جمجمه تیرانوسوروس در مقایسه با اندازه بدنش بزرگ بود و گردن آن مانند دیگر ددپایان به‌شکل طبیعی به صورت S شکل منحنی یافته بود. این گونه آرواره‌ای مجهز به ۶۰ دندان تیز به طول ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر داشت و قدرت تخمینی آرواره آن سه‌برابر قوی‌تر از آرواره شیر امروزی بوده‌است. بررسی جای دندان‌های تیرانوسوروس بر روی استخوان دایناسورهای تریسراتوپس و ادمونتوسور نشان می‌دهد که آرواره آن قادر به شکستن استخوان بوده‌است. همچنین اسکن حفره مغز تیرانوسوروس نشان می‌دهند که پیاز بویایی در این گونه نسبتاً بزرگ بود و این موضوع به جانور در ردیابی طعمه‌های زنده و مردار کمک می‌کرد.[8] تیرانوسوروس پس از مگالودون (گونه‌ای کوسه منقرض‌شده) دارای قوی‌ترین آرواره در بین تمام جانوران تاریخ بوده‌است.[9]

اندام حرکتی
یک نگاره قدیمی از تیرانوسوروس اثر چارلز نایت، تا نیمه‌های قرن بیستم تصور می‌شد که تی‌رکس و سایر دایناسورهای دوپا مانند کانگروها به صورت عمود می‌ایستاند و بر روی دم خود تکیه داده و آن را روی زمین می‌کشیدند.

دستان تی‌رکس کوتاه بودند و فقط دو انگشت داشتند. اما یک گزارش چاپ نشده تا سه انگشت را در یک اثر باقی‌مانده از پنجه جانور ذکر می‌کند. با وجود دستان کوتاه پاها در مقایسه با سایر ددپایان نسبت به بدن در بلندترین اندازه بودند. دم تی‌رکس بلند و سنگین بود و گاهی شامل ۴۰ مهره می‌شد، و برای حفظ توازن بدن و سر سنگین استفاده می‌شده‌است. برای جبران بدن بسیار بزرگ جانور بسیاری از استخوان‌های سراسر اسکلت تیرانوسوروس توخالی بودند؛ که این باعث کاهش وزن حیوان می‌شده‌است.

طول عمر

پیدا شدن چند نمونه‌ی جوان از تیرانوسوروس این اجازه را به دانشمندان داد که بتوانند سرعت رشد این جانوران را بفهمند. کوچک‌ترین نمونه یافت شده وزنش ۲۹٫۹ کیلوگرم تخمین زده می‌شود، در حالی که نمونه‌های بزرگ و بالغ وزنی بیش از ۸٫۴ تن داشته‌اند. بررسی‌های بافت‌شناسی نشان می‌دهد که یک تیرانوسوروس استخوان‌هایش فقط دو سال قبل از مرگش پیر و فرسوده شده بودند. این دایناسور ۲۸ سال عمر داشته‌است که حداکثر عمر تخمین زده شده برای تیرانوسوروس است.

طبقه‌بندی
تیرانوسارید
 
 

گورگوسور

 
 

آلبرتوسور

 
 
تیرانوسارید
 

Dinosaur Park tyrannosaurid

 
 
 

داسپلتوسور

 
 
 

Two Medicine tyrannosaurid

 
 
 

تراتوفونئوس

 
 
 

بیستاهیورسور

 
 
 

لیتروناکس

 
 
 

تیرانوسوروس

 
 
 

تاربوسور

 
 

ژوکنگتیرانوس

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

نگارخانه
  • نگاره‌ای از تیرانوسوروس
  • دست تیرانوسوروس
  • اسکلت یافت‌شده از یک تیرانوسوروس جوان که در یازده‌سالگی مُرده است. موزه ایلینوی آمریکا
  • سری رشد تیرانوسوروس شامل نوزاد، جوان و بزرگسال. موزهٔ لس آنجلس آمریکا
  • اسکلت در موزه منچستر
  • در حالت جفت‌گیری
  • مدل بازسازی‌شده تخمینی در ورشو لهستان
  • اسکلت در موزه بلژیک
  • تیرانوسوروس در حالت استراحت
  • پای تیرانوسوروس
  • تی‌رکس و سه‌شاخ‌چهره
  • بازسازی هنری از تخم تیرانوسوروس بهمراه نوزاد متولد نشده‌اش بر اساس تخم‌های یافت‌شده در موزه ریودوژانیرو برزیل
  • مقایسهٔ تیرانوسوروس و انسان در ابعاد یک متر در یک

پانویس
  1. Tyrannosaurus Rex, National Geographic
  2. Cretaceous
  3. T. rex
  4. Cretaceous–Tertiary extinction event.
  5. hadrosaurs
  6. ceratopsians
  7. Black, Riley. "Barnum Brown: The Man Who Discovered Tyrannosaurus Rex". Smithsonian Magazine. Retrieved 2021-03-31.
  8. «Tyrannosaurus». natural history museum. ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۹. دریافت‌شده در ۱۷ مه ۲۰۲۰.
  9. «The Tyrannosaurus Rex's Dangerous and Deadly Bite».

منابع
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ تیرانوسوروس موجود است.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ تیرانوسوروس موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.