حکیم سمرقندی

اسحاق بن محمد بن اسماعیل بن ابراهیم بن زید، مشهور به حکیم سمرقندی و ابوالقاسم حکیم سمرقندی حکیم، متکلم، قاضی و عالم حنفی ماوراءالنهر در اواخر سده‌ی سه و نیمه‌ی نخست سده‌ی چهار هجری قمری بود. او از پیروان و شاگردان ابومنصور ماتریدی بود و در بخارا به فرمان امیراسماعیل سامانی رسالهٔ السوادالاعظم (قاهره، ۱۲۵۳ق) را در اصول عقاید و کلام به عربی نوشت. به خواست امیر اسماعیل سامانی این کتاب به فارسی نیز ترجمه می‌شود. ترجمه‌ی این اثر از کهن‌ترین متون کلامی و نثر فارسی به‌شمار می‌رود. [1] حکیم سمرقندی در شکل‌گیری عقاید و تعالیم زاهدانه‌ی حنفیان نقطه‌ی عطفی به شمار می‌آید و اعتقادنامه‌ی او با عنوان السواد الاعظم تا مدتها تبیین کننده‌ی اعتقادات بسیاری از حنفیان بود. با وجود این از زندگینامه‌ی او مطالب بسیار کمی در دسترس است. او احتمالاً در سمرقند تولد و رشد یافت. در جوانی به بلخ رفت و به شاگردی ابوبکر وراق ترمذی درآمد و علوم متداول نقلی، عقلی، کلام و طریقت و تصوف را که از عرفای برجسته‌ی زمان خود از وی آموخت و در آنها چیره‌دست شد. حکیم سمرقندی به حدیث و روایت نیز تسلط داشت. او در نیمه‌ی دوم عمر خود به سمرقند بازگشت و شاگردانی را در کلام و طریقت تربیت کرد. او به عنوان حکیمی اهل طریقت و در عین حال متکلم و فقیهی صاحبنظر در دیار خود شناخته می‌شد. از مواردی که می‌توان به عنوان اختلاف نظر میان باورهای حکیم سمرقندی و استادش ماتریدی برشمرد، مسئله‌ی مخلوق بودن یا نبودن ایمان است. ماتریدی به مخلوق بودن ایمان نظر داشته است درصورتی حکیم سمرقندی ایمان را غیر مخلوق می‌دانست و به صراحت مخالفان این عقیده را اهل بدعت می‌شمرد[1].

از او تألیفاتی بر جای مانده است از جمله کتاب السوادالاعظم و رساله فی الایمان جزء من العمل ام‌لا که رساله‌ای در تأیید نظریه‌ی ارجاء حنفی است و به حکیم سمرقندی نسبت داده شده است.

پانویس
  1. دانشنامه‌ی بزرگ اسلامی، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد ۶، ص ۲۴۷۷.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.