رقص کردی
رقص کردی (به کردی: ههڵپهڕکی، ههڵپهڕین، چۆپی، چووپی، دیلان، بازی، شایی، سه‌ما، گۆڤه‌ند،اه لپه رکی،هەڵپەرگە)[1] بخشی از آیین‌های نمایشی کردها است که به صورت گروهی و به شکل حلقه‌ای نا کامل مرکب از رقصندگان زن و مرد (گه‌نم و جۆ = گندم و جو) درحالی‌که پنجهٔ دست‌هایشان به هم گره خورده است و از چپ به راست در حرکت هستند اجرا می‌شود. اولین نفر سمت راست گروه که با دستمالی در دست وظیفهٔ هدایت و هماهنگ کردن حرکت بقیه رقصندگان را به عهده دارد و سرعت و ریتم و شور رقصندگان بستگی به هدایت او دارد را در زبان بومی سَرچُوپی‌کِش (به کردی: سه‌رچۆپی‌کێش) و آخرین نفر گروه را که در منتهی‌الیه سمت چپ حلقه قرار دارد و او نیز مسئولیت مشابهی دارد«بن چوپی» یا «گاوانی » می‌نامند.
نخستین جشنوارهٔ استانیِ هه‌لپه‌رکی در شهریور ۱۳۹۰ در شهرستان بانه برگزار شد.
تاریخچه
تاریخ دقیقی برای پیدایش و شکل‌گیری این رقص نمی‌توان تعیین کرد اما در کاوش‌های باستانی که در مناطق کردنشین انجام شده‌است می‌توان نمونه‌هایی از این رقص را بر روی سفالینه‌های پیش از تاریخ مشاهده کرد.[2]
رقص‌های کردی اشکال متنوعی دارند ولی به‌طورکلی از دو دسته رقص‌های غنایی و رقص‌های رزمی تشکیل شده‌است. گونه‌ای دیگر از رقص‌های عرفانی نیز در برخی مناطق کردستان رایج بوده که مشخصاً نمی‌توان ریشهٔ آن را کردی دانست؛ که اجرای آن به دو صورت فردی (سَما/ سه‌ما = سماع) و گروهی ذِکر انجام می‌شود.[3]
نحوه رقصیدن
معمولاً بهترین رقصنده (زن یا مرد) نقش رهبری گروه سرچوپی‌کِش (سه‌چۆپی‌کێش) را به عهده می‌گیرد و اولین نفر حلقه رقصندگان است. او با انجام ماهرانه حرکات نمایشی توسط دستمالی که در دست راست خود دارد و نیز به کمک اصواتی هیجان انگیز و گاهی با کلام ضمن افزودن بر هیجان رقصندگان مسئولیت تنظیم سرعت و ریتم حرکت گروه را بر عهده می‌گیرد. قرار گرفتن در این نقش جذابیت فراوانی دارد و رقصنده را در موقعیت بهتری نسبت به مابقی گروه قرار می‌دهد. سرچوپی‌کش گاهی برای ایجاد نشاط بیشتر می‌تواند از حلقه رقص جدا شده و با توجه به تبحر خویش حرکات نمایشی فردی نیز انجام دهد. بقیه گروه در حالیکه دست هایشان رو به زمین و در امتداد دو پهلویشان قرار دارد پنجه در پنجه رقصندگان مجاور ایجاد حلقه‌ای پیوسته می‌کنند.
مطلوب‌ترین حالت قرار گرفتن رقصندگان به صورت (گندم و جو) یا به عبارتی یک زن و یک مرد به صورت یک در میان است. بن چوپی یا گاوانی آخرین رقصنده گروه است که هرچند نقش زیادی در ایجاد ریتم و نشاط رقص دارد اما کمتر کسی راغب به قرار گرفتن در این نقش است.نحوه رقصیدن بدین شکل است که افراد سه قدم به سمت چپ میروند و سپس پای راستشان را محکم جلوی پای چپشان بر زمین میزنند و به میزان یک نیم دایره میچرخند.
رقص دو دستماله
در شکل غنایی رقص و برای افزودن بر شور رقصندگان و ناظران معمولاً رقصنده اول سَرچُوپی با دو دستمال رنگی به انجام حرکات نمایشی فردی می‌پردازد و توانایی و تبحر خود رادر رقص به نمایش می‌گذارد. به این نوع رقص «دودستماله» می‌گویند که بیشتر در مناطق کردستان به خصوص سنندج یا (سنه) و کرمانشاه وایلام رواج دارد
انواع رقص کردی(هه‌لپه‌رکی)
1.شادی و ستایش 2.سوگواری و ماتم 3.جنگ و ستیز و شکار الف:رقصهایی که در مراسمات شادی اجرا می شود: 1.گه‌ریان 2.سهپایی 3.شی خانه 4.پشت پا 5.قهلا 6.خانانه 7.ههلگرتن 8.گه‌ران 9.روینه 10.راستا 11.دو دستماله 12.سهپای روینه 13.فهتاح پاشایی 14.کرمانشاهی 15.شلیره 16.خان و میری 17.سه پلی 18.مریوانی 19.سقزی 20.حریره 21.سه پای سقزی 22.سه پای حریره 23.چهپی 24.له بلان 25.مهابادی 26.مکر بگی 27.داغه ی خان و میری ب:رقصهایی که مراسمات جنگ و شکار اجرا می شود: 1.سه‌جار 2.دوجار 3.شلایی(شیلان) 4.زهنگی 5.مقاومت 6.یاران یاران 7.خهرمان 8.قره پی ره ژن 9.سموری 10.هوشار 11.برزی برزی پ:رقصهایی که در مراسم سوگواری و ماتم اجرا می شود: 1.چمری 2.کلاء و........
پی‌نوشت‌ها و منابع
- «بانه، میزبان نخستین جشنوارۀ استانیِ هه‌لپه‌رکی». فارس نیوز.
- (ذکاء، یحیی: تاریخ رقص در ایران، هنر و مردم، شماره‌های ۱۸۹–۱۸۸، خرداد ۲۵۳۷)
- (پژوهشی در آیین دینداری و دین‌ورزی طریقت قادریه در مناطق کردستان "نامۀ انسان‌شناسی، پاییز و زمستان ۱۳۸۴، شماره ۸")