زبیده‌خانم
زبیده خانم (۱۲۲۹–۱۳۱۳ قمری در شورین، همدان) شاهدخت قاجار و شاعر و ادیب و صوفی بود.
| شاهدخت زبیده خانم | |
|---|---|
| زادهٔ | ۱۲۲۹ هجری قمری |
| درگذشت | ۱۳۱۳ هجری قمری شورین، همدان |
| محل زندگی | همدان |
| شهروندی |  ایران |
| دین | اسلام |
| مذهب | شیعه |
| همسر(ها) |
|
| فرزندان | حسین خان حسام‌الملک |
| والدین | فتحعلی شاه و ماه‌آفرین‌خانم شیرازی |
| خویشاوندان |
|
زبیده خانم دختر فتحعلی‌شاه از بطن ماه‌آفرین‌خانم شیرازی در سال ۱۲۲۹ قمری متولد شد.[1] رستم خان قراگوزلو او را برای پسر خود، علینقی خان قراگوزلو (نصرت‌الملک)، خواستگاری کرد که از سوی شاه پذیرفته شد. زبیده خانم همراه همسرش به همدان رفت و از مریدان حاجی میرزا علینقی همدانی شد. یک بار به سفر حج و بارها به زیارت عتبات عالیات و مشهد رفت. سال‌ها در همدان زندگی کرد و هر سال بخشی از درآمد املاک خود را صرف انعام و اطعام فقرا و عمران و آبادی منطقه می‌کرد. او کاروانسرای مدور تاج‌آباد را برای اقامت زوار در روستای تاج‌آباد ساخت، دو دانگ از روستای لالجین را برای تعزیه داری و روشنایی حرم امام حسین در کربلا وقف کرد، و مبلغی برای متولی، روشنایی و قاری بقعه بابا طاهر عریان اختصاص داد. بقعه و صحن امامزاده یحیی در همدان نیز طبق خواهش او از فرزندش، حسام الملک، ساخته شده‌است.[2][3]
زبیده خانم پس از درگذشت نصرت‌الملک به روستای شورین رفت و تا پایان عمر در آنجا زندگی می‌کرد. وی احوالات عارفانه داشت و چنان‌که برادرش ملک ایرج میرزا توصیف می‌کند:
«زبیده خانم بسیار شاهزاده مقدسه عارفه عامله که شب و روز غیر از ورد و اذکار و تلاوت قرآن و تعزیه‌داری جناب سیدالشهداء علیه‌السلام کاری ندارند و گناهان ما را مگر به عبادات او عفو کنند.»[1]
زبیده خانم شاعری توانا بود و از اشعار او نمونه‌هایی در جنگ‌ها و سرگذشت‌نامه‌های عهد قاجار به جا مانده‌است. ابیات زیر نمونه‌ای از شعر اوست.
| درده به من ای ساقی زان می‌دو سه پیمانه | کز سوز درون گویم شعری دو سه مستانه | |
| خواهم که در این مستی خود نیز روم از یاد | غیر از تو نماند کس نه خویش و نه بیگانه | |
| از عشق رخ جانان گشته است جهان حیران | مستانه سخن گوید این عاشق دیوانه |
زبیده خانم از نصرت‌الملک صاحب یک پسر، حسین خان حسام‌الملک (درگذشته صفر ۱۳۰۷ قمری) و دو دختر شد.[1]
منابع
- ملک ایرج میرزا، تاریخ پسران خاقان
- http://www.qajarwomen.org/fa/people/510.html زبیده (جهان) خانم، دنیای زنان در عصر قاجار
- نواب صفا، اسماعیل. شرح حال فرهاد میرزا معتمدالدوله. تهران: زوار، ۱۳۶۶. ص۴۳۲.