حزب سوسیالیست (ایران)
حزب سوسیالیست یک حزب سیاسی در دوره پهلوی به رهبری محمدعلی خنجی، مسعود حجازی و غلامرضا تختی بود که بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ با انشعاب از حزب نیروی سوم تشکیل شده و در نهضت مقاومت ملی فعالیت می‌کرد. این حزب از اعضای تشکیل دهنده جبهه ملی ایران (دوم) بود ولی پس از مدتی این حزب خود را در سازمانهای جبهه ملی منحل کرد.
حزب سوسیالیست | |
|---|---|
| محمدعلی خنجی | دبیرکل |
| غلامرضا تختی | قائم مقام حزب |
| بنیان‌گذار | محمدعلی خنجی، مسعود حجازی، غلامرضا تختی |
| بنیان‌گذاری | ۱۳۳۲ |
| انحلال و برچینش | ۱۳۴۰ |
| ادغام از | جبهه ملی ایران |
| انشعاب از | حزب نیروی سوم |
| ستاد | تهران، ایران |
| مرام سیاسی | ملی‌گرایی، سوسیال-دموکرات، چپ میانه |
| وابستگی ملی | ایرانی |
| دربار | |
| نخست‌وزیران | |
|
احمد قوام | |
| چهره‌های مهم | |
|
محمد مصدق کاترین لمبتون | |
| احزاب و گروه‌ها | |
|
سیا | |
| وقایع مهم | |
|
صنعت نفت ایران | |
انشعاب از حزب نیروی سوم
پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، رهبران و فعالان سازمانهای سیاسی هوادار دولت مصدق در خطر دستگیری بوده یا دستگیر دشه بودند. در این میان خلیل ملکی رهبر حزب نیروی سوم در شهریور ۱۳۳۲ دستگیر و در خرم‌آباد زندانی شد.[1] اما پیش از آن در میان اعضای حزب نیروی شوم پرسش‌ها و انتقاداتی زا شیوه مدیریت او به میان آمد این پرسش‌ها در خصوص موضوعاتی مانند دریافت پول از شاه، ملاقات مخفی ملکی با شاه در چند ماه قبل از کودتا و اعلامیه ای مبنی بر تأیید کودتا در روز ۲۹ مرداد بود.[2]
در برابر این اعتراضات ملکی موارد یاد شده را به عنوان تشخیص خود در شیوه مدیریت حزب یاد کرده و بر راه نیروی سوم تأکید کرد. همین موضوع باعث شد که برخی از اعضای حزب مانند:محمدعلی خنجی، مسعود حجازی و غلامرضا تختی یوسف جلالی، غلامرضا تختی، حسن خرمشاهی، ترابعلی براتعلی، ایرج وامقی، عبدالله خنجی، حسین سکاکی، مهدی غضنفری، احمد سپهری و عباس سنگانی از این مجموعه جدا شوند.
تشکیل حزب سوسیالیست
با جدا شدن این اعضا و فعالان از نیروی سوم مجموعه انشعابیون به رهبری خنجی اقدام به ایجاد حزب سوسیالیست کرده و فعالیت سیاسی خود را در جهت مقابله با کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در نهضت مقاومت ملی ادامه دادند. در همان دوران تلاشی به رهبری آیت الله زنجانی از رهبران نهضت مقاومت ملی برای رفع اختلافات پیش آمده بین گروه ملکی و خنجی صورت می‌گیرد که در نهایت به جایی نرسیده و گروه خنجی در نهضت مقاومت ملی پذیرفته یم شود اگرچه در نهضت از نظرات و نوشتار ملکی برای مباحث مختلف استفاده می‌گردد.
در سال ۱۳۳۹ رهبران حزب سوسیالیست در تأسیس جبهه ملی ایران (دوم) شرکت داشتند و در برابر این نیروی سوم بود که برا دیگر از مجموعه کنار گذاشته شد. د[3] و خنجی به عنوان دبیرکل این حزب و غلامرضا تختی قائم مقام اوانتخاب شد.[4]
انحلال حزب و ادغام رد ساز مان‌های جبهه ملی ایران
اعضای حزب سوسیالیست در جلسه در منزل غلامرضا تختی جمع شده و با توجه به تحلیل حزبی به این نظر رسیدند که برای تقویت سازمانهای جبهه ملی نیاز است که این حزب با توجه به ضرورت‌های تاریخ برای تأمین وحدت سازمانی جبهه ملی «به صورت یکجانبه و بدون قید و شرط» به نفع تشکیلات جبهه ملی، منحل اعلام کند. با تصویب این نظر دکتر خنجی در تاریخ پنج شنبه ۲۴/۱/۱۳۴۰ طی نامه‌ای به اللهیار صالح از طرف حزب سوسیالیست، این سازمان سیاسی برای تأمین وحدت سازمانی جبهه ملی «به صورت یکجانبه و بدون قید و شرط» به نفع تشکیلات جبهه ملی، منحل اعلام کرد.[5]
منابع
- مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، خلیل ملکی به روایت اسناد ساواک تهران، وزارت اطلاعات، ۱۳۷۹، ص ۱۰.
- حجازی، مسعود - رویدادها و داوری - انتشارات نیلوفر-۱۳۷۵
- بخارا، دوماهنامه فرهنگی، هنری، سال چهاردهم، شماره 86، اردیبهشت 1391
- یادنامه دکتر محمد علی خنجی: بمناسبت هشتمین سالگرد فقدان/ فرشید افشار (خرمشاهی)، صفحهٔ ۱۰
- یادنامه دکتر محمد علی خنجی: بمناسبت هشتمین سالگرد فقدان/ فرشید افشار (خرمشاهی)، صفحهٔ ۱۰