شش (اندام)
ریه، شُش یا جگر سفید بخش اصلی دستگاه تنفس انسان و بسیاری از جانداران از جمله برخی از ماهی‌ها و گردش خون است همچنین جداسازی کربن دی اکسید از جریان خون و دادن آن به هوا در یک فرایند تبادل گاز، از جمله دیگر کارهای شُش‌ها است. در هر گونهٔ جانوری ممکن است تنفس با کمک دستگاه ماهیچه ای دیگری صورت گیرد؛ پستانداران، خزندگان و پرندگان از ماهیچه‌های متفاوتی برای دم و بازدم استفاده می‌کنند. در چهاراندامان اولیه فرایند تنفس به صورت تنفس دهانی بود و هوا به کمک ماهیچه‌های حلقی درون بدن رانده می‌شد. این نوع دم و بازدم همچنان در میان دوزیستان دیده می‌شود. در انسان‌ها، ماهیچهٔ اصلی راندن هوا درون بدن، دیافراگم است. همچنین شُش‌ها نیز جریان هوا را برقرار می‌کنند تا صحبت کردن و صدا درآوردن در انسان ممکن باشد.
| شُش | |
|---|---|
 نمودار ریه و مجاری تنفسی، هر لوب با رنگی متفاوت مشخص شده است. | |
| جزئیات | |
| دستگاه | دستگاه تنفس |
| شناسه‌ها | |
| لاتین | pulmo |
| یونانی | πνεύμων (pneumon) |
| MeSH | D008168 |
| TA98 | A06.5.01.001 |
| TA2 | 3265 |
انسان‌ها دو شُش دارند که در حفره سینه‌ای درون سینه جای دارند. شش سمت چپ به دلیل همسایگی با قلب و داشتن فضای کمتر، از شُش سمت راست قدری کوچکتر است. دو شُش با یکدیگر در مجموع ۱٫۳ کیلوگرم سنگینی دارند و البته شش راست سنگین تر است. ششها بخشی از راه هوایی پایینی اند که آغاز آن در نای است و به شاخه‌های نایژه و نایژک می‌رسد که هوا را با دَم و از مسیر راه هوایی به داخل می‌کشد. فرایند تبادل گاز در کیسه هوایی روی می‌دهد. دو شُش با هم، نزدیک به ۲۴۰۰ کیلومتر راه هوایی و ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیون کیسه هوایی دارند. هر شُش در یک پرده جنب جای گرفته که اجازه می‌دهد دیواره‌های بیرونی و درونی در هنگام تنفس روی هم لیز بخورند بدون آنکه اصطکاک زیادی پدید آید. پرده جنب دارای دو لایه می‌باشد که از جنس بافت پیوندی است فضای آن را مایعی می‌پوشاند که فشار آن از فشار جو کمتر است در نتیجه حتی در هنگام بازدم عمیق نیز باعث بازماندن ششها می‌شود. همچنین این پرده، ششها را به بخش‌هایی به نام لوب تقسیم می‌کند. شش راست، سه لوب و شش چپ، دو لوب دارد. خود لوب‌ها به بخش‌های کوچکتر تقسیم می‌شوند.
بافت ششها می‌تواند در اثر شماری از بیماری‌های تنفسی آسیب ببیند از آن جمله می‌توان به سینه‌پهلو و سرطان ریه اشاره کرد. بیماری‌های مزمن انسدادی ریه مانند برونشیت می‌توانند با عواملی مانند سیگار کشیدن یا قرارگیری در برابر مواد سمی مانند گرد زغال، پنبه نسوز و غبار بلور سیلیسیم دی‌اکسید مرتبط باشند. برونشیت می‌تواند به راه هوایی نیز آسیب بزند.
شش حالتی اسفنج گونه دارد به دلیل اینکه بیشتر آن را کیسه‌های هوایی فرا گرفته این کیسه‌ها به شش ساختاری اسفنج گونه می‌دهند. ششها قابلیت ارتجاعی دارند.
در ششها گلبول‌های قرمز خون اکسیژن را دریافت می‌کنند و به سایر سلول‌های بدن می‌رسانند. ریه‌ها به شکل نیمه مخروطی هستند و قسمت‌های طرفی حفره سینه را پر می‌کنند. هرکدام از آن‌ها در داخل یکی از کیسه‌های جنب جای گرفته‌اند. قاعده ریه‌ها روی پرده دیافراگم (عضله‌ای که حفره سینه و حفره شکم را از هم جدا می‌کند) قرار گرفته و قله ریه‌ها مجاور دنده اول است. ریه کودکان صورتی رنگ است ولی ریه بزرگسالان به علت ذرات خارجی مثل دود و غبار وارد شده از راهِ تنفس خاکستری رنگ می‌باشد.ریه راست از ۳ قطعه (لوب) و ریه چپ از ۲ قطعه (لوب) تشکیل شده‌است. ریه راست کوتاه و قطور، و ریه چپ باریک و بلند است. نایژک‌ها در ریه‌ها به گویچه‌های هوایی کوچکی به نام آلوئول ختم می‌شوند. آلوئول‌ها دارای مویرگ‌های فراوانی هستند و تعویض اکسیژن هوا با دی‌اکسید کربن خون داخل این حفره‌ها انجام می‌شود. به نام‌های ریه راست و چپ که هر ریه از دو یا سه لوب تشکیل شده‌است. هوا از طریق نای و نایژه وارد ریه می‌شود. خون از طریق شریانهای ریوی وارد شش شده و از طریق ورید ریوی خون اکسیژن دار خارج می‌شود. شش دارای ماهیچه نمی‌باشد بلکه این ماهیچه‌های قفسه سینه است که شش را می‌پوشاند. پرده دیافراید در کارکرد آن مؤثر است.
ساختار
آناتومی
ششها در حفره سینه و در دو سوی قلب درون قفسه سینه جای دارند. ششها مخروطی شکل اند و در بخش بالایی باریک می‌شوند. بخش پایینی آن مقعر و گسترده‌است و بر روی سطح محدب دیافراگم جای گرفته‌است.[1] بخش بالایی ششها باریک می‌شود و در بالا ادامه می‌یابد تا به ریشهٔ گردن می‌رسد اندکی بالاتر از انتهای جناغی دندهٔ نخست. بازهٔ گسترش ششها داخل قفسهٔ سینه از نزدیکی ستون مهره‌ها تا جلوی سینه است از بالا هم از بخش پایینی نای تا دیافراگم است.[1] شش چپ فضای مشترک با قلب دارد از این رو یک بخش دندانه مانند بر روی مرز آن تشکیل شده‌است که شکاف قلبی شش چپ نام دارد و فضای لازم برای قلب را تأمین می‌کند.[2][3] بخش پیشین و بیرونی ششها رو به دنده‌ها است و دندانه‌های ملایم تری بر روی آن تشکیل شده‌است. سطح میانی ششها رو به مرکز سینه است و روبروی قلب، عروق بزرگ و کارینا قرار دارد؛ جایی که نای دو شاخه می‌شود.[3]
جگر سفید احشام
جگر سفید، ریه دام و مسئول تنفس او است. پروتئین و چربی آن کمتر از جگر سیاه و گوشت قرمز است، ولی کلسترول آن تقریباً برابر جگر سیاه و بیشتر از گوشت گاو کم چرب است. این فراورده در مقایسه با جگر سیاه از نظر ویتامین A فقیر است و آهن کمتری دارد. در۱۰۰ گرم جگر سفید۱۶۰ کالری انرژی نهفته‌است و معمولاً از آن به دلیل پروتئین مطلوب در فراورده‌های گوشتی صنعتی استفاده می‌شود.[4]
ساختار شُش انسان
شش ها نوعی بافت پیوندی هستند که به‌طور کلی ساختار نرمی دارند حال لایه خارجی شش ها توسط بافت پیوندی احاطه شده است که خاصیت تغییر حجم و وضعیت دارد در دم و باز دم.
بیماری‌های شش
بیماری COVID19در اواخر سال ۱۳۹۸ سال ۲۰۱۹ میلادی اولین بار در چین پیدا شد که از نوعی از کرونا ویروس ها سرچشمه می‌گیرد. و به تدریج اکثر کشورهای جهان را درگیر کرد،کرونا ویروس درحال حاضر هیچگونه دارویی ندارد و تنها راه پیشگیری از آن شست‌وشوی مداوم دست و زدن ماسک و رعایت فاصله حداقل ۲ متر و رعایت دیگر نکات ایمنی است. ولی در حال حاضر واکسن هایی مانند آسترازنکا و فایزر در حال واکسیناسیون عمومی می باشند
جستارهای وابسته
۱آبشش ۲شش داران ۳ تنفس دهانی
منابع
- Drake, Richard L.; Vogl, Wayne; Mitchell, Adam W.M. (2014). Gray's anatomy for students (3rd ed.). Edinburgh: Churchill Livingstone/Elsevier. pp. 167–174. ISBN 978-0-7020-5131-9.
- Betts, J. Gordon (2013). Anatomy & physiology. pp. 787–846. ISBN 978-1-938168-13-0. Retrieved 11 August 2014.
- روزنامه اطلاعات. ضمیمه خانواده. دانستنی‌های دل و جگر. شنبه ۲۱ دی ۱۳۹۸.