معماری پایا

معماری پایدار (به انگلیسی: Sustainable architecture) سبکی معماری است که به دنبال به حداقل رساندن تأثیرات منفی زیست‌محیطی ساختمان‌ها توسط افزایش بهره‌وری و اعتدال در استفاده از مواد، انرژی و فضای توسعه و اکوسیستم کلی است. معماری پایدار در طراحی محیط ساخته شده، از یک رویکرد آگاهانه در مورد انرژی و حفاظت از محیط زیست استفاده می‌کند.[1]


باغچه‌های معلق پارک مرکزی وان در سیدنی

ایدهٔ پایداری، یا طراحی اکولوژیکی، اطمینان از استفاده منابع به گونه‌ای است که تأثیرات زیان باری برای سلامت کلی انسان‌ها نداشته باشد یا باعث از دسترس خارج شدن سایر منابع در دراز مدت نشود.[2]

مقدمه

سیمای شهرهای اقصی نقاط جهان که تا چندی پیش هرکدام درون خود دنیایی متفاوت داشت، هر روز با سرعتی افزون تر در پی محو شدن آن چیزی است که به آن هویت مستقل می‌داد و این امر همسانی و یکنواختی را به بار آورده‌است. معماری و شهر برای انسان قبل مدرن، محصول خلاقه‌ای بود که نتیجه محدودیت‌های اقلیمی و سازه‌ایی از طرفی و باورهای جمعی افراد از طرف دیگر بود. آنچه که فضای مصنوع او را تشکیل می‌داد، برخاسته از بستر و هم‌پا و هم‌راستا با ویژگی‌های آن منطقه بود. این پیوند سبب گشته بود که محصول اندیشهٔ معمار در حدود ویژگی‌ها و بایدهایی که مصالح محلی و شرایط محیطی به اثر اجبار می‌کرد، امکان حرکت داشته باشد.

از جهت دیگر به علت باورهای متافیزیکی به طبیعت و پدیده‌های آن و لزوم حفظ این عرصه به عنوان موهبت، مدیریت پسماندها نیز به گونه‌ایی انجام می‌گردید که چرخه حیات مختل نشود. لازم است ذکر شود که سرعت تحول و تغییرات نیز به گونه‌ایی بود که فرصت آزمایش و خطا و سپس تصحیح به جهت حفظ هرچه بیشتر ساختارهای زیستی را ممکن می‌کرد. اما حریم باور متافیزیکی شکست و بشر تنها یک چیز را محور قرار داد و آن ذهن انسانی بود و دلیل بودن را در اندیشیدن و حتی به صورت افراطی در شک دائم یافت و چنان بر خود باور یافت و خود را از قید و بند رهایید که هر آنچه را انجام می‌داد، درست می‌پنداشت.

جالب اینجاست که سرعت این تغییرات نیز امکان سنجش بازخوردها را از بین برده بود. بشر به مدد بهره‌گیری از تکنولوژی جهت جبران ضعف‌هایش و قرار دادن آن به عنوان بهترین دستاویز برای پاسخ به نیازهایش، دست یابی افراطی به طبیعت را به عنوان منبع تأمین نیازها مجاز دانست. این امر تأثیرپذیری معماری از خصوصیات محیطی و محلی را کاسته بود، به گونه‌ای که برخی با طرح معماری بین‌المللی و منشور آتن، ادعای حل همهٔ مشکلات معماری و شهر را داشتند، اما طبیعت و شهر در حال از بین رفتن بود.

جنگ اعراب و اسرائیل و جلوگیری از صادرات نفت به غرب، اولین صدای زنگ خطر را به گوش رساند. منابع در حال پایان است چه می‌کنید؟ در واقع آنچه که امروز به عنوان توسعه پایدار یاد می‌شود، بازنگری اصلاح طلبانه‌ای است به مدرنیسم و سنت جهت یافتن راهی بینابینی. توسعه پایدار، توسعه ایی است که نیازهای اکنون را به گونه ایی برآورده نماید که توان نسل‌های بعدی را جهت تأمین نیاز، کاهش ندهد.

با توجه به این نکات مطرح شده، سعی داریم به تبیین مفهوم توسعه و طراحی پایدار بپردازیم و با طرح راهکارهایی، زمینهٔ تحقق این باور را ایجاد نماییم. معماران نیز همسو با سایر دست‌اندرکاران در پی یافتن راهکارهای جدیدی برای تأمین زندگی مطلوب انسان هستند. بدیهی است که زندگی، کار، تفریح، استراحت و… همه و همه فعالیت‌هایی می‌باشند که در فضاهای طراحی شده توسط معماران صورت پذیرفته و از آنجا که نقاط ضعف و قوت یک ساختمان بر زیست‌بوم جهان تأثیر مستقیم خواهد داشت، وظیفه‌ای بس حساس در این خصوص بر عهده معماران می‌باشد.[3]

مهم‌ترین سرفصل‌ها

مهم‌ترین سرفصل‌های معماری پایدار را عناوین زیر تشکیل می‌دهند:

معماری پایدار که در واقع زیرمجموعه طراحی پایدار است را شاید بتوان یکی از جریان‌های مهم معاصر به حساب آورد که عکس‌العملی منطقی در برابر مسایل و مشکلات عصر صنعت به‌شمار می‌رود. برای مثال، ۴۰ درصد از ذخایر سوختی در ساختمان‌ها مصرف می‌شود که این به نوبه خود منجر به بحران‌های زیست‌محیطی شده و خواهد شد؛ بنابراین، ضرورت ایجاد و توسعه هرچه بیشتر مقوله پایایی در معماری به خوبی قابل مشاهده است.

اصول معماری پایدار

معماری پایدار مانند سایر مقولات معماری، دارای اصول و قواعد خاص خود است و این سه مرحله را در برمی‌گیرد:

  • صرفه جویی در منابع
  • طراحی برای بازگشت به چرخه زندگی
  • طراحی برای انسان

که هرکدام آن‌ها استراتژی‌های ویژه خود را دارند. شناخت و مطالعه این تدابیر، معمار را به درک بیشتر از محیطی که باید طراحی آن را انجام دهد، می‌رساند.

صرفه جویی در منابع

اصل صرفه جویی در منابع (Economy of Resources) از یک سو به بهره‌برداری مناسب از منابع و انرژی‌های تجدیدناپذیر مانند سوخت‌های فسیلی، در جهت کاهش مصرف می‌پردازد و از سوی دیگر به کنترل و به‌کارگیری هرچه بهتر منابع طبیعی به عنوان ذخایری تجدید پذیر و ماندگار توجه جدی دارد.

به عنوان مثال، یکی از منابع سرشار و نامیرا، انرژی حاصل از نور خورشید است که امروزه توسط تکنولوژی فتوولتاییک برای فراهم کردن آب و برق مصرفی در ساختمان، از آن استفاده می‌شود.

برای کنترل منابع، سه نوع استراتژی می‌تواند مورد توجه قرار گیرد که شامل حفظ انرژی، حفظ آب و حفظ مواد است. همان گونه که مشاهده می‌شود، تمرکز بر این سه منبع، به دلیل اهمیت آن‌ها در ساخت و اداره ساختمان است.

طراحی برای بازگشت به چرخه زندگی

اصل طراحی برای بازگشت به چرخه زندگی (Life Cycle Design) دومین اصل از معماری پایدار است و بر این فکر یا نظریه استوار شده‌است که ماده از یک شکل قابل استفاده تبدیل به شکل دیگری می‌شود، بدون اینکه به مفید بودن آن آسیبی رسیده باشد.

از سوی دیگر به واسطه این اصل، یکی از وظایف طراح، جلوگیری از آلودگی محیط است.

این نظریه برای رسیدن به این منظور در سه مرحله، ساختمان را مورد بررسی قرار می‌دهد. این مراحل به ترتیب عبارتند از:

مرحله پیش از ساخت، مرحله در حال ساخت و مرحله پس از ساخت.

باید توجه داشت که این مراحل به یکدیگر مرتبط بوده و مرز مشخصی بین آن‌ها وجود ندارد. برای مثال، می‌توان از مواد بازیافتی در مرحله پس از ساخت یک ساختمان به عنوان مصالح اولیه در مرحله ساخت ساختمانی دیگر استفاده کرد.

طراحی برای انسان

اصل طراحی برای انسان (Humane Design)، آخرین و شاید مهم‌ترین اصل از معماری پایدار است. این اصل ریشه در نیازهایی دارد که برای حفظ و نگهداری عناصر زنجیره‌ای اکوسیستم لازم است که آن‌ها نیز به نوبه خود بقای انسان را تضمین می‌کنند.

این اصل دارای سه استراتژی نگهداری از منابع طبیعی، طراحی شهری، طراحی سایت و راحتی انسان است که تمرکزشان بر افزایش همزیستی بین ساختمان و محیط بیرون از آن و بین ساختمان و افراد استفاده‌کننده از آنهاست. در واقع می‌توان گفت که برای رسیدن به معماری پایدار، طراح باید این مراحل و اصول را که تعریف‌کننده یک چارچوب اصلی برای طرحی پایدار است را در طرح خود لحاظ و برحسب مورد ترکیب و متعادل کند.

اصول معماری پایدار

اصولی که باید رعایت شود تا یک ساختمان در زمره بناهای پایدار طبقه‌بندی شود به شرح زیر است:

  • اصل اول:حفظ انرژی

بنا باید طوری ساخته شود که نیاز ساختمان به سوخت‌های فسیلی را به حداقل برساند.

  • اصل دوم: هماهنگی با اقلیم

بنا باید طوری طراحی شود که با اقلیم و منابع انرژی موجود در محل احداث هماهنگی داشته و کار کند.

  • اصل سوم:کاهش استفاده از منابع جدید

ساختمان‌ها بایستی به گونه‌ای طراحی شوند که میزان استفاده از منابع جدید را تا حد ممکن کاهش داده و در پایان عمر مفید خود برای ساختن بنای جدید، خود به عنوان منبع جدید به کار روند.

  • اصل چهارم:برآوردن نیازهای ساکنان

در معماری پایدار برآورده شدن نیازهای روحی و جسمی ساکنان از اهمیت خاصی برخوردار است.

  • اصل پنچم:هماهنگی با سایت

بنا باید با ملایمت در زمین سایت خود قرار گیرد و با محیط اطراف سنخیت داشته باشد.

  • اصل ششم:کل گرایی

تمام اصل معماری پایدار باید در یک پروسه کامل که منجر به ساخته شدن محیط زیست سالم می‌شود، تجسم یابد.[4]

طراحی پایدار

همان‌طور که می‌دانید دل مشغولی عده اندکی در ایران طراحی بر اساس اصول پایایی است. متأسفانه همان عده اندک نیز در جایگاه طراح به دلیل عدم هماهنگی بخش‌های مختلف تولید یک محصول و سازه، امکان استفاده از خلاقیت و نبوغ خود در ارائه طراحی مطابق با اصول پایایی را ندارند. به همین جهت با توجه به نیاز شدید جامعه مهندسی و شرایط خاص کنونی مرکزی جهت مدیریت طراحی تأسیس گردید. مرکز مدیریت طراحی پایدار با محوریت مدیریت طراحی تأسیس شد.

مرکز مدیریت طراحی پایدار با هدف محور قرار گرفتن در حوزه طراحی و مدیریت صحیح و هماهنگی در بخش‌های مختلف تشکیل دهنده یک محصول یا سازه نهایی ایجاد شد تا بتواند شرایط بی‌ثبات و ناهماهنگ نهادها، شرکت‌ها، طراحان و مهندسان فعال در زمینه طراحی پایدار را بهبود بخشد. امیدواریم این مرکز با اهداف رسیدن به طراحی و توسعه پایدار در سطح طراحی شهری، طراحی صنعتی و معماری بتواند به موفقیت رسیده و ذره‌ای از اصول طراحی پایدار را در ایران پیاده‌سازی کند.

یکی از راه حل‌های دسترسی به توسعه پایدار که در ارتباط با الگوهای ساخت و طراحی در زمینه‌های گوناگون زندگی بشری، شامل طراحی‌های صنعتی، ساختمانی، شهری و… است، کاهش آسیب آن بر روی محیط و منابع انرژی و طبیعت است، که شامل قوانین زیر می‌باشد:

  1. کاهش مصرف منابع غیرقابل تجدید
  2. توسعه محیط طبیعی
  3. حذف یا کاهش مصرف مواد سمی یا آسیب‌رسان بر طبیعت در صنعت ساختمان ساز بنابراین ساختمانی که کمترین ناسازگاری و مغایرت را با محیط طبیعی پیرامون خود و در پهنه وسیع تر با منطقه و جهان دارد طراحی سبز، طراحی بر اساس حساسیت‌های محیطی، طراحی اکولوژیکی، طراحی با طبیعت و … است. عناوینی که امروزه در نتیجه تجدید نظر در ارتباط با الگوهای ساخت رایج به وجود آمده‌است. به‌طور مثال می‌توان طراحی سبز را در درون مثلثی در نظر گرفت که در سه رأس آن انرژی، اقلیم و اکولوژی قرار دارد که در جایی که عامل انرژی غالب می‌شود، پیدا خواهد کرد. این‌گونه است که یک خانه شهری با یک خانه روستایی متفاوت می‌شود؛ بنابراین طرح نهایی منطقه‌ای در داخل این مثلث است که با توجه به غالب بودن یکی از رئوس به آن سو گرایش پیدا می‌کند.[5]

اصول طراحی پایدار

طراحی پایدار همکاری متفکرانه معماری با مهندسی سازه، برق و مکانیک است. علاوه بر فاکتورهای متداول طراحی مانند زیبایی، تناسب، بافت، سایه، نور و امکاناتی که باید مد نظر قرار گیرند، گروه طراحی باید به عوامل طولانی مدت محیطی، اقتصادی و انسانی توجه نموده و اصول اولیه آن را که به قرار زیر است، مد نظر قرار دهد؛ الف) گوناگونی و تنوع ب) اقلیم و آب و هوا ج) پوشش ساختمان‌ها د) احیا هویت فرهنگی و منطقه‌ای ه) حجم ساختمان‌ها و جانمایی فضاهای داخلی ساختمان و) مصالح ساختمانی ز) برآورد نیازهای انسان ح) هماهنگی با بستر ط) توجه هم‌زمان به همه اصول

الف) گوناگونی و تنوع از عواملی است باعث تساوی و عدالت بیشتر در هر سیستمی می‌شود که از اساسی‌ترین اهداف توسعه پایدار نیز هست. یک اصل معروف در میان زیست شناسان و محیط شناسان وجود دارد که در آن‌ها حیات وجود دارد اگر دارای تنوع و گوناگونی بیشتری باشند در مقایسه با مناطقی که یکنواخت هستند سلامت ترند. در ارتباط با مسائل شهری نیز این امر صادق است محله‌های شهری که در آن همسایگی‌ها دارای کاربری یکسان هستند باعث بالا رفتن نیاز ساکنین به اتومبیل بیشتر شده و مصرف بیشتر انرژی و کاهش کیفیت هوا را در پی دارد در حالیکه با طراحی کاربری‌های متفاوت در همسایگی‌ها در یک بافت مشخص تا ۴۴ درصد از هزینه‌های مصرف‌کنندگان و شهرداری‌ها کاسته خواهد شد و همچنین آلودگی هوا نیز تا ۴۵ درصد کاهش می‌یابد.

ب) اقلیم و آب و هوا معماری هر عصر و هر منطقه‌ای، دانستن چگونگی مطابقت ساختمان با اقلیم خاص آن منطقه، و از مباحث مهم در معماری می‌باشد. در واقع طراحی اقلیمی، روشی است برای کاهش همه‌جانبه هزینه انرژی یک ساختمان و عوامل اقلیمی مؤثر بر یک بنا شامل تابش آفتاب، دما، رطوبت، باد و بارندگی می‌باشد که شناخت هر یک و کنترل آن در طراحی، اولین قدم محسوب می‌گردد. در این راستا توجه و رجوع به راهکارهای بومی در معماری گذشته هر منطقه بسیار کارساز خواهد بود. این اصل بیشترین تأثیر را در جهت‌گیری ساختمان دارد که شامل توجه به سه عنصر اصلی طبیعت است:

  • خورشید:که تأثیر روی جهت‌گیری ساختمان دارد. کشیدگی ساختمان در راستای محور شرقی_غربی حرارت اکتسابی از خورشید را به حداکثر می‌رساند. همچنین توجه به گردش سالیانه، ارتفاع خورشید در هنگام طراحی سطوح دیوارهای خارجی و جانمایی پنجره‌ها و سایه بان‌ها و… مؤثر است.
  • باد:شکل حجمی ساختمان‌ها باید به گونه‌ای باشد که در اقلیم‌های سرد جریان باد سرد را هدایت کند و در اقلیم‌های گرم باد خنک را به داخل خانه هدایت نماید.
  • المان‌های سبز مانند درختان و گیاهان:می‌توانند ساختمان را از حرارت‌های مازاد خورشید و بادهای مزاحم حفاظت نماید و در تهویه هوای داخلی نیز مؤثر باشند.

ج) پوشش ساختمان‌ها جرم حرارتی مصالح ساختمانی:جرم حرارتی بالاتر در مورد دیوارها و سقف‌ها باعث بالا رفتن زمان انتقال حرارت بین فضای داخلی و خارجی می‌شود. استفاده از پوشش‌های دو جداره می‌تواند باعث شود که بیشترین حرارت خورشید در روز بدست آمده و در شب مصرف شود.

رنگ:رنگ سطوح خارجی بر حرارت اکتسابی از خورشید مؤثر است. رنگ‌های روشن برای اقلیم‌های گرم و رنگ‌های تیره و مواد جذب‌کننده برای اقلیم‌های سرد ترجیح داده می‌شوند.

پنچره:نوع، جنس و ابعاد و مکان‌یابی پنچره تأثیر بسزایی در حرارت اکتسابی خورشید دارد. همچنین نوع شیشه و پرفیل انتخابی که امروزه دارای تکنولوژی پیشرفته‌ای هست هر چند نیازمند سرمایه اولیه بیشتری است اما در درازمدت باعث کاهش هزینه‌های انرژی مصرفی ساختمان می‌شود.

ابزار سایه اندازی:برآمدگی‌ها و برون زدگی‌های بام ساختمان، سایه بان‌ها، ساباط‌ها و پرده‌ها از ابزاری است که به این منظور و برای جلوگیری از دریافت حرارت غیرضروری خورشید می‌تواند جانمایی و استفاده شود.

د) احیا هویت فرهنگی و بومی ایجاد فرهنگ پایدار، نیازمند زنده کردن احساس اجتماعی، ارتباط و آمیزش با دنیای طبیعی است. در معماری پایدار، باید به مردم مجال بروز قابلیت‌های کامل خود را داد تا خودشان را دریابند و در ارتباط با دیگران به درکی عالی از بشریت برسند و به این ترتیب، ارتباط خود با گذشته و آینده را بازیابند. در این رابطه توجه به شیوه‌های معماری بومی موجود راهگشا هستند چرا که اغلب آن‌ها جوابگوی اقلیم و فرهنگ منطقه می‌باشند. ضمناً توجه به این مسئله در طراحی، در بالا بردن احساس مکانی که هر شخص که در آن واقع شود مؤثر بوده و نقش دارد.

  • استفاده از مصالح بوم آورد تا حد امکان
  • استفاده از کارگران و تکنیک‌های محلی
  • استفاده از المان‌ها و نمادهای بومی- متأثر از روح محلی - که جوابگوی ویژگی‌های اقلیمی منطقه نیز می‌باشند.

ه) حجم ساختمان‌ها و جانمایی فضاهای داخلی ساختمان

  • نسبت کمترین سطح بیرونی به حجم(VSR):نسبتی است معادل حجم کلی ساختمان تقسیم بر مساحت کلی دیوارهای خارجی ساختمان. به‌طور کلی یک VSR بالا نشان دهنده یک هندسه ساختمانی با راندمان خوب است؛ یعنی هندسه ساختمان به گونه‌ای باشد که سطوح خارجی حداقل مقدار ممکنه باشد و حجم فضای داخلی ساختمان حداکثر مقدار ممکنه باشد. از لحاظ ریاضیاتی بهینه‌ترین حالت VSR برای شکل هندسی کره است؛ بنابراین می‌توان نشان داد که هر ساختمانی با ارتفاع بلندتر از نصف اضلاع سطح زیر بنایش پرهزینه تر وکم راندمان تر از ساختمان خواهد بود که ارتفاع آن مساوی یا کوچکتر از نصف اضلاع زیربنایش است.
  • نسبت سطح به محیط (APR):عبارت است از مساحت یک طبقه تقسیم بر محیط آن طبقه یا به عبارت دیگر مساحت طبقه بر واحد طول دیوارهای محیطی هر چه این مقدار بزرگتر باشد راندمان انرژی ساختمان بیشتر خواهد بود. یک ساختمان مدور یا چهارگوش بهترین APR را خواهد داشت.
  • طرح بندی فضای داخلی برای بهره‌گیری از فواید سرمایش طبیعی: این گزینه شامل تطبیق ساختمان با شرایطی است که بتواند بیشترین نسیم ملایم تابستانی را بدست آورد. در این میان جانمایی مناسب پنچره‌ها این بادها را به گردش درمی‌آورد. مشروط بر اینکه محورهای هدایت‌کننده هوا به عمودی یعنی سقف‌ها و گنبدها و… در هدایت هوای مصرف شده و تهویه آن به صورت مؤثر عمل کرده و طراحی شوند.
  • طرح بندی فضاهای داخلی برای بهره‌گیری از حرارت خورشید:استفاده از مصالحی با ظرفیت حرارتی بالا برای جذب و نگهداری حرارت در پوشش دیوارها یا استفاده از سطوح بزرگ با پنچره‌های بزرگ در ضلع جنوبی برای دریافت بیشترین حرارت خورشید مؤثر است. نماهای شرقی با پنچره‌های بزرگ باعث بالا رفتن حرارت اکتسابی ساختمان در طول ساعات صبح می‌شود و سایه اندازی و پنچره‌های کم در جبهه‌های غربی مانع می‌شود که حرارت مازاد در ساعات بعدازظهر بدست آید.
  • طرح بندی فضاها برای بهره‌گیری از بیشترین نور طبیعی:این گزینه عبارت از استفاده از یک نور طبیعی به جای استفاده از نورهای الکتریکی است که موجب کاهش انرژی مصرفی ساختمان می‌گردد. پنچره‌های سقفی و کفی و روزنه‌ها و پنچره‌های دیواری می‌توانند ابزاری در جهت هدایت نور طبیعی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به داخل ساختمان باشند که بستگی به کیفیت مطلوب نور و همچنین عملکرد فضای مورد نظر دارد. برای مثال نور شمال و جنوب دارای بهترین کیفیت‌ها بوده و نورگیری از سمت غرب خسته‌کننده می‌باشد.

و) مصالح ساختمانی مصالح ساختمانی استفاده شده در ساختمان از عوامل اساسی در پایایی به‌شمار می‌روند. البته نحوه انتخاب این مصالح نیاز به سبک و سنگین کردن مواد زیادی از سوی طراح دارد. به عنوان مثال بین انتخاب چوب یا ورق استیل برای پوشش یک سطح انتخاب و تهیه چوب، هزینه و همچنین آلودگی‌های محیطی کمتری دارد و این در حالی است که دوام ورق استیل بیشتر بوده و قابل بازیافت است ولی هزینه‌های زیست‌محیطی دارد.

  • مصالح بازیافت:در این مورد با تخمین عمر مفید ساختمان می‌توان از مصالح استفاده شده بعد از عمر مفید ساختمان نیز استفاده کرد.
  • توجه به منشأ مصالح ساختمانی: آیا مصالح مورد نظر از یک منبع تجدیدنشدنی بدست می‌آید یا خیر؟ به عنوان مثال اگر ماده چوب باشد آیا استفاده از آن به پایایی منبعی که تهیه شده‌است (جنگل) آسیب وارد می‌کند؟ در حالی که امروزه چوب‌های مهندسی ساز زیادی وجود دارد که از درختان با کیفیت پایین‌تر و همچنین از ضایعات آن‌ها ساخته می‌شود. همچنین نزدیکی محل منشأ مصالح و مصرف آن‌ها یک نکته مهم است.
  • توجه به ظرفیت حرارتی مصالح: این فاکتور همان مدت زمان دربرداشتن انرژی در یک ماده ساختمانی است. امروزه ضرایبی برای این فاکتور در مورد مصالح ارائه شده‌است.
  • توجه به روش تولید مصالح: اگرچه این عامل به خاطر پنهان ماندن در ساختمان چندان به نظر نمی‌آید لکن فرایند تولید مصالح باشد که آیا فرایند تولید مصالح ساختمانی دارای ضایعات خطرناک محیطی هستند؟ شرکت‌های سازنده چگونه در کاهش این آسیب‌ها اقدام می‌نمایند؟
  • توجه به سمی بودن مصالح ساختمانی: امروزه ثابت شده‌است که بسیاری از مصالح ساختمانی از خود بخارهای سمی ساطع می‌نمایند و باعث بروز بیماری‌هایی در ساکنین می‌گردند. چسب‌های فرمالدهید، رزین‌ها، رنگ‌های روغنی و ترکیبات آلی بخار شدنی و فلوروکربن ها(VOCs) که در چسب‌ها و رنگ‌ها هستند از موجبات بروز این‌گونه مشکلات هستند.
  • انتخاب مواد طبیعی تا حد امکان: که انرژی کمتری در جهت تهیه آن‌ها مصرف شده آلودگی‌های کمتری دارند. البته توجه به این که استخراج بی‌رویه سبب ناپایایی منشأ مصالح می‌شود نیز مهم است.
  • توجه به طول عمر و دوام مصالح: مصالح پایدار نیاز به مرمت زیاد و جایگزینی دائمی در چرخه زندگی ساختمان ندارد.

ح) هماهنگی با بستر

  • توجه به موقعیت شهری و دسترسی‌ها
  • در نظر گرفتن خطوط تراز سایت در طراحی بنا
  • توجه به تأثیر بنا بر بافت اطراف مثل سایه اندازی، ممانعت از جریان باد، اشراف[5]

اهداف معماری پایدار

اهمیت دادن به زندگی انسان‌ها و حفظ و نگهداری از آن در حال و آینده، کاربرد مصالحی که چه در هنگام تولید یا کاربری و حتی تخریب با محیط خود همگن و پایدار باشند، حداقل استفاده از انرژی‌های سوختی و حداکثر بکارگیری انرژی‌های طبیعی، حداقل تخریب محیط زیست، بهبود فیزیکی و روانی زندگی انسان‌ها و کلیهٔ موجودات زنده. هماهنگی با محیط طبیعی. هدف از طراحی این ساختمان‌ها کاهش آسیب بر روی محیط، منابع انرژی و طبیعت است و شامل قوانین زیر می‌باشد.

  • کاهش مصرف منابع غیرقابل تجدید
  • توسعه محیط طبیعی
  • حذف یا کاهش مصرف مواد سمی یا آسیب‌رسان بر طبیعت، در صنعت ساختمان سازی

تکنیک‌های ساختمان‌سازی تلاشی در جهت تأمین کیفیت یکپارچه، از نظر اقتصادی، اجتماعی و محیطی است. استفاده معقول از منابع طبیعی و مدیریت مناسب ساختمان‌سازی به حفظ منابع طبیعی محدود و کاهش مصرف انرژی کمک نموده (محافظت از انرژی) و باعث بهبود کیفیت محیطی می‌شود. کیفیت اساس طراحی پایدار می‌باشد. کیفیت مطلوب بدون توجه به طبیعت فراهم نمی‌شود و همچنین استفاده از مصالح با قابلیت ماندگاری طولانی نیز باید در نظر گرفته شود. رسیدن به استانداردهای بالای کیفیت، امنیت و آسایش که در واقع سلامت انسان‌ها را تأمین می‌کند از مهم‌ترین اهداف معماری پایدار است که رسیدن به چنین شرایطی با استفاده از مدیریت کارآمد و به‌کارگیری آخرین تکنولوژی‌ها صورت می‌گیرد.

بر این اساس اصولی که باید در این معماری به کار بست شامل موارد زیر است.

  • ادراک حس مکان، فضای هستی و عدم مزاحمت در آن
  • استفاده از انرژی‌های طبیعی، مانند انرژی خورشیدی و باد
  • کاربرد مصالح طبیعی و بومی، قابل بازیافت و با دوام.
  • جمع‌آوری و استفاده از آب به ویژه آب باران و بهره‌گیری از آب دریاچه، دریا
  • عایق بندی حرارتی، صوتی و ایزوله مناسب ساختمان.
  • قابلیت تهویه طبیعی به کمک سقف
  • نورگیری صحیح و طراحی صحیح بازشوها.[6]

رویکردهای معماری پایدار

در عصر مدرن تأمین رفاه جامعه سرلوحه توسعه بود، امّا با مطرح شدن مباحث مربوط به رابطه میان انسان، محیط زیست و توسعه در دهه ۱۹۷۰، مفهوم توسعه پایدار مورد توجه جدّی قرار گرفت. با فعّالیت‌های علمی دانشگاه‌ها و متخصصّان علوم انسانی در کنار کمیسیونِ جهانیِ «محیط زیست و توسعه» سازمان ملل در سال ۱۹۸۷، اصولی برای توسعه پایدار تعیین گردید.

امّا ورود رسمیِ مفاهیم توسعه پایدار به مسائل روز جهان در سال ۱۹۹۲ در کنفرانس محیط زیست و توسعه ریو دو ژانیرو اتفاق افتاد. شهرنشینی به عنوان یکی از چهار رکن اصلیِ دنیای کنونی، باعث شده تا مباحث میان رشته ایِ مختلفی در شهرسازی برای نیل به توسعه پایدار مد نظر قرار گیرد (امروزه شهرها به عنوان متن مناسبی جهت تحقق سیاست‌های توسعه پایدار در نظر گرفته می‌شود)، که مهم‌ترین آن‌ها اقتصاد، محیط زیست و جامعه است.

البته معماری با رویکرد پایایی نیز از مؤلّفه‌های پایایی شهر است که در متن آن از مفاهیم مشترکی تبعیت می‌نماید. محیط زیست، اقلیمِ زیستی و تغییرات آن، کاهش مصرف انرژی، ساختمان سبز و مسائل بوم شناختی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار در شکل‌گیری رویکردهای معماری پایدار در لایه‌های گوناگون فرایند طراحی، فرایند ساخت و تولید مصالح می‌باشند.

مفهوم معماری پایدار در ادامه گزارش گرُوهالم برانتلَند در سال ۱۹۸۷ بروز می‌کند و عمدتاً بر دو اصل تکیه دارد؛ گروهی که به طراحی ساختمان بر اساس ارتباط و تأثیر آن بر محیط زیست توجه داشته و گروه دیگری که به کاهش مصرف انرژی در ساختمان اشاره دارد.

بررسی جریان‌های گوناگون طراحی پایدار معماری و معماریِ پایدار جهت دستیابی به دستورالعمل‌های راهبردیِ اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی پایدار، نیازمند شناخت مفاهیم پایایی و مطالعه تجربیات اجرائی چهار دههٔ اخیر است. آنچه در مورد اصول و روش‌های معماری پایدار می‌توان مطالعه کرد عمدتاً در نشریات علمی و قوانین ساختمانی کشورهای پیشرو (آلمان، آمریکا، کانادا، دانمارک ،...)در این زمینه و تجربه‌های عملی آن‌ها قابل بررسی است.[7]

بعد از کشاورزی ساختمان، دومین صنعت بزرگ در دنیا است. آلودگی ناشی از سرمایش و گرمایش ساختمان‌ها و ساخت مصالح ساختمانی از آلودگی ماشین‌ها فراتر می‌رود و سر چشمه‌های تمام شونده را به سرعت مصرف می‌کنند. سخن از پایایی در معماری را می‌توان به تصور طراحی ساخت و سازهای آینده تعبیر کرد. آن هم نه تنها بر پایایی فیزیکی ساختمان بلکه با پایایی و حفظ این سیاره و منابع آن.

بر این اساس می‌توان پایایی را بر پایه الگویی تصور کرد که در آن مواد و مصالح و منابع در دسترس بیش از هدر دادن یا نادیده گرفته شدن با کارایی بیشتر به کار گرفته شوند و به عبارتی بر قابلیت ساختمان برای تلفیق عوامل محیطی و جوی و تبدیل آن‌ها به صورت کیفیت‌های فضایی و آسایش و فرم تمرکز کرد.

معماری پایدار و فناوری پیشرفته بیان و ابراز دستاوردهای علمی و فنی همواره از وظایف توسعه معماری مدرن بوده‌است و مدرنیست‌های اولیه به فناوری به مثابه نیرویی که تغییر را موجب می‌شوند توجه می‌کردند که در گذر زمان دارای جنبه‌ای انتقادی گردیده و در مواردی منجر به خلق فضاهای خنثی انعطاف‌پذیر و بی‌مصرف شده‌است.

معماری پایدار و اکولوژیکال و مفاهیم پایایی

بزرگترین آفت معماری، عدم آگاهی و شناسایی مفاهیم ارزشی آن است. عدم آگاهی از مفاهیم صحیح بعضی تعاریف، عدم استفاده درست از آن‌ها را منجر می‌شود. پایایی و معماری پایدار نیز یکی از این موارد است که به دلیل ارتباط مستقیم فرهنگ و معماری ایران با تکنولوژی و دنیای غرب، آن هم به صورت ابتدایی و ناقص، باعث شده علی‌رغم وجود رده پای آشکار اصول پایدار و پایایی در این مرز و بوم، با ورود و قبول تعاریف سطحی، مقطعی و غیر بومی در پرداختن علمی و ملی به موضوع پایایی اکولوژیکال(ECOLOGICAL SUSTAIABILITY) سهل انگاری شود.

در این مقاله سعی شده با پرداختن به مفاهیم و اصول پایایی و معماری اکولوژیکال از نگاه بین‌المللی در کنار اشاره به اصول پایدار معماری ایران، به نوعی همترازی و جهت‌یابی مرتبط فی ما بین این موضوعات دست یابیم و این جز با تدوین جدولی با مختصات آن موضوعات، محقق شدنی نبود. به همین دلیل جدولی پیرامون مقایسه رویکردهای گوناگون به معماری در ایران و جهان در سه حوزه معماری امروزی، معماری بین‌المللی اکولوژیکال و معماری سنتی-بومی ایران تنظیم شده، که در شانزده موضوع اساسی و قراردادی مورد بررسی قرار گرفته و طبقه‌بندی شده‌اند.

به هرحال به نظر می‌رسد، با باور اصول پایدار معماری ایران و انطباق هوشمندانه مفاهیم نوین پایایی اکولوژیکال بر آن‌ها، ما می‌توانیم به شناخت و دست یابی به الگوهای کاربردی و پایدار امیدوار باشیم تا زمان از دست رفته را جبران نموده و پا در عرصه شناخت بومی تازه‌ای بگذاریم. شاید زمان آن رسیده باشد که با بررسی و ردیابی سامانه‌های بوم شناختی، سعی کنیم در ایران نیز معماری را همچون گذشته با طبیعت و بوم آشتی دهیم، که به عقیده دریدا: (پایایی آخرین چاره قطعی تاریخ است). برای آشنایی بیشتر با مفهوم پایایی می‌بایست به کلمات زیر و تعاریف آن‌ها توجه بیشتر کرد:

  • بوم شناختی(ECOLOGICAL)، تکنولوژی(TECHNOLOGY)، پایایی(SUSTAINABLILITY)،
  • معماری پایدار(SUSTAINABLE ARCHITECTURE)، اصول پایدار(BASIC PRINCIPLES)

تحولات پایایی و مصادیق آن در معماری ایران

همگرایی و همسویی اصول معماری گذشته ایران با اصول طراحی پایدار اتفاقی و تصادفی نیست، بلکه پایایی، تدوام و استمرار مفاهیم و اندیشه‌های عالی معماری گذشته، گویای وجود چنین تفکراتی در گذشته معماری ایران است، البته در این بین روح زمانه و مقتضیات زمانی به عنوان اصل غیرقابل انکار پذیرفتنی است و باید در ملاحظات ما گنجانده شود.

هرگاه پدیده‌ای در اثر تحول تاریخی خاص خود دچار دگرگونی شود، شکل جدید پدیده از انسجام، همبستگی، انتظام و اعتبار برخوردار می‌گردد و نظم جدید از دل سازمان کهن جوانه خواهد زد. قطع این فرا گشت در نقطه‌ای و مداخله در کنش‌های درونی به منظور دستیابی به شکل جدید (رجوع غیر اندیشمندانه و استفاده بی‌توجه به پیامد آن نسبت به محصولات و روش‌های وارداتی غربی که عمدتاً از نما و ظاهر آراسته و فریبنده‌ای برخوردارند که اغلب به دلیل دیکته کردن نوعی آسایش و رفاه در مورد نوع بشر می‌باشد)، اگر چه ممکن است چهره‌ای تازه و معنایی دیگر را برای پدیده سبب شود، ولی بی‌گمان این همانیست که می‌بایست از دل تحول تاریخی به دست می‌آمد.

تقابل و تعارض بین اصول رایج مورد استفاده در عرصه معماری معاصر ایران و اصول پایدار (در هر دو رویکرد سنتی و اکولوژیکال) نتیجه قطعی این فراشد تاریخی است. در طی قرن‌های متمادی خانه‌ها را ساکنان آن یا سازندگان محلی می‌ساختند. این افراد با استفاده از منابع موجود، فنون و سنت‌های باستانی و ابزار ساده برای رفع نیازهایشان تلاش می‌کردند.

نکته قابل توجه اینجاست که در زمانی که بحران‌های زیست‌محیطی و انرژی در این سطح فعلی نبوده، کمابیش اصول پایایی با عناوین و شکل و سیاق همساز با دوره خود در قالب اصول پایدار معماری شکل گرفته و امروزه با بررسی شواهد و مصادیق موجود می‌توان با این ویژگی‌ها بیشتر آشنا شد.

متأسفانه در دوره معاصر با توجه به بروز مشکلات فرهنگی و هویتی در کنار بحران‌های زیست‌محیطی و انرژی، اصول یادشده با رویکرد سنتی دیگر پاسخگو نبوده و نیاز جدی به انطباق و همسویی آن اصول با مصادیق و نیازهای امروزی بر اساس تکنولوژی روز اجتناب ناپذیر بوده و روز به روز حیاتی تر جلوه می‌نماید و می‌بایست اصول پایدار گذشته با گرفتن رنگ و بوی امروزی و تکنیکال تبدیل به اصول طراحی پایدار منطبق بر مسائل اکولوژیکال شد.

در اینجا اتفاقی که افتاده و متأسفانه متضرر بزرگ آن ما هستیم، واردات چنین اصولی از دیگر مکاتب و فرهنگ‌ها با رنگ و بوی غیر بومی و غیر ایرانی است. ذات مطلب صحیح و تحسین‌برانگیز است، ولی روش و شکل و سیاق آن غیر ملموس و بیگانه. دو نفر با فرهنگ مشترک و زبان مغایر بهتر معاشرت می‌کنند تا با زبان مشترک و فرهنگ مغایر. پایایی خود نیز ریشه در فرهنگ و مسائل بوم شناختی دارد. از این رو هر چند زبان مشترک تکنولوژی فاصله ارتباطی بین مناطق مختلف را کوتاه‌تر ساخته و زبانی بین‌المللی شده‌است ولی نمی‌تواند علت اصلی وقوع پایایی باشد.

ضرورت معماری پایدار

در شروع انقلاب صنعتی در قرن هجدهم غلظت دی‌اکسید کربن جو زمین ۲۷۰ قسمت در میلیون بود و اکنون غلظت آن به ۳۷۷ قسمت در میلیون رسیده‌است. این مقدار نه تنها در ۷۴۰ هزار سال گذشته بلکه از ۵۵ میلیون سال پیش تاکنون سابقه ندارد. ۵۵ میلیون سال پیش کره زمین سیاره‌ای گرمسیری بود و قطب شمال و جنوب وجود نداشت و سطح دریاها ۸۰ متر بالاتر از امروز بود.

این شرایط برای حیات انسان مناسب نبود و با از بین بردن این شرایط انسان توانست روی این کره خاکی به حیاط خود ادامه دهد. اما اکنون بشر آگاهانه با دست خود این شرایط را دوباره شکل می‌دهد.

در صورت ادامه روند کنونی اثرات سویی از جمله بر بومی‌شناسی و مدیریت بوم تأثیر بر روی سلامت انسان تغییرات در زیر ساختارها از طریق جاری شدن سیل و حرکت لایه‌های زمین طغیان رودها و بالا آمدن آب دریاها خشک شدن درون قاره‌ها و مرطوب شدن سواحل آتش گرفتن شهرها و جنگل‌ها از بین رفتن لایه ازون کاهش اختلاف دمای شب و روز اسیدی شدن اقیانوس‌ها و تغییر در توزیع آب در کره زمین را شامل باشد.[8]

حفاظت از انرژی واستفاده پایدار از آن پیشرفت‌های عظیم تکنولوژیِ استخراج نفت و سایر ذخایر زیرزمینی، استفاده هر چه بیشتر این منابع تجدید ناپذیر را فراهم آورده‌است لذا طراحی ساختمان‌ها باید به گونه‌ای باشد که مصرف سوخت فسیلی را به حداقل برساند. همچنین توجه به این مسئله که منابع بهره‌برداری شده در سامانه‌های توسعه در کجا استفاده می‌شوند و چگونگی پایدار نگه‌داشتن آن‌ها و استفاده از منابعی که امکان جایگزینی سریع‌تری دارند بسیار مهم است. به عنوان مثال از چوب درختانی باید استفاده شود که سریع تر رشد کرده و می‌توانند جایگزین شوند.

نگرانی‌های زیست‌محیطی برای توسعه پایدار

دانا گودمن یک معمار با ایده‌های پست مدرن آمریکایی بیش از یک دهه از زندگی خود را بر روی ایده شهر شناور گذرانده‌است. شهر شناور پاسخی مستقیم به انفجار جمعیت است که می‌تواند در آینده‌ای نزدیک برای بخش‌هایی از کره زمین رخ دهد. وی که معماری را در دانشگاه کلمبیا خوانده‌است به محیط‌های زندگی دریایی و امکان زندگی در چنین محیط‌هایی علاقه‌مند است.

نمونه‌هایی از فعالیت‌های انجام شده در این زمینه، ساخت ۶۰ جزیره مصنوعی در ژاپن به دلیل کاهش فضا و تراکم جمعیت است. اگرچه ایده گودمن متفاوت از این موضوع ساختن صرفاً جزیره‌های مصنوعی بوده و به نوعی در برگیرنده ایجاد یک بستر لنگرگاهی شناور است که می‌تواند یک شهر کوچک را بر روی خود جا دهد.

اگر چه این نوع شهر در حال حاضر یک امر خلاف واقع بنظر می‌رسد اما در حقیقت بیانگر جنبش ایجاد شده کنونی در هنر و طراحی برای ایجاد پایایی در رشد و توسعه به‌شمار می‌رود. اندیشه پایایی در آرزوی ساختن کره‌ای بهتر و با شرایط مساعدتر از آنچه امروزه مشاهده می‌شود برای نسل‌های آینده است. با این وجود باید اعتراف کرد که رفتار انسان تنها زمانی تضمین‌کننده ایجاد پایایی در سطح زیست کره است که به تخریب منابع طبیعی موجود اقدام ننماید.

امروزه به نوعی تمامی رفتارهای ما انسان‌ها مستلزم مصرف انرژی از منابعی است که مانند سوخت‌های فسیلی تجدید ناپذیر بوده و امکان باز تولید ندارند. البته باید گفت که فعالیت‌های ما تنها به این موضوع محدود نبوده و شامل آلوده‌سازی جدی هوا و بحرانی کردن شرایط زیست‌محیطی نیز می‌شود که می‌تواند برای نسل‌های آینده شرایط سخت و غیرقابل تحملی را رقم بزند. آیا این عوامل هستند که نسبت به مسائل دیگری چون کارکرد و بهینه بودن فضای خانه بایستی بر جهت معماری آینده اثرگذار باشند؟

بازارهای دیگر نشانگر افزایش تمایل مردم به مسائل سلامتی و زیست‌محیطی هستند که می‌توان گفت به‌طور کلی در جهت توسعه پایدار گام برمی‌دارند. از جمله می‌توانیم به تمایل جدیدی که برای تهیه و استفاده از مواد ارگانیک در جامعه ایجاد شده اشاره کنیم که نشانگر استفاده از مواد طبیعی تر و عاری از مواد شیمیایی است. معماری در این زمینه یک حوزه ویژه به‌شمار می‌رود چرا که استفاده از انرژی و همچنین مواد و مصالح در آن به مقدار نسبتاً بالایی است.

ما به صورت معمول به حفاظت و نگهداری ساختمان‌هایی که دارای ارزش تاریخی هستند در برابر تمایل و اشتیاق برای تخریب آن‌ها و ساخت خانه‌های جدیدتر اقدام می‌کنیم. دو ایده اصلی در بازار توسعه و ساخت و ساز در حال حاضر حکمفرماست یکی ایده نیازهاست که به دنبال رسیدن به معیارهای زندگی امروزی برای تمام انسان‌ها و دیگری ایده محدودیت است که تمرکز آن بر محدودیت منابع زیستی جهت برآورده ساختن نیازهای امروزی و آینده است.

پس از دوران جنگ جهانی و بدنبال مدرن گرایی در سال‌های دهه ۵۰ میلادی تمرکز معماری بر روی بهره‌وری بیش از اندازه از زمین و تلاش برای ایجاد هر چه بیشتر ساختمان‌های بلند و بلوک مانند بتونی بود. این رویکرد امروزه به عنوان اشتباه فاحش معماری نگریسته می‌شود چرا که با وجودی که در زمینه نیازها مشکلات بر طرف شد اما به شکلی جدی به محدودیت‌ها نیز افزوده گشت.

اگرچه تمرکز جمعیت در یک شهر درونی به جهت مسائل زیست‌محیطی پایدارتر بنظر می‌آید اما بدنبال کاهش نیاز به جابجایی انسان‌ها و کالا از دیدگاه اجتماعی برای زندگی انسان، پایدار محسوب نمی‌گشت. تراکم بسیار زیاد جمعیت در یک فضای محدود منجر به افزایش استرس، عدم احساس آرامش و افزایش میزان جرم و جنایت می‌گردد. بلوک‌های ساختمانی به عنوان بخش‌های کهنه و فرسوده در آینده شهرها مطرح گشتند و در حقیقت بسیاری از آن‌ها تا زمانی که تخریب یا مورد بازسازی و توسعه قرار گرفتند نیز همین گونه شدند.

ایده‌های نیازها و محدودیت‌ها اصول بنیادین معماری پایدار و پیوند آن با ارزش‌های زیبایی شناسانه، محیط زیست، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و اخلاقی به‌شمار می‌روند. از میان گروه‌های معماری که بیشترین فعالیت را در زمینه پژوهش‌های پیشرو دارا هستند می‌توان به شرکت لاگ آی دی LOG ID اشاره کرد. اعضای این گروه از معماران، مهندسان، پزشکان، گیاه شناسان، فیزیکدانان و متخصصان فناوری‌های ارتباطی تشکیل شده‌است که تمامی تلاش خود را در جهت بهره‌برداری از انرژی سبز و خورشیدی بکار گرفته‌اند.

اگر چه شرکت مورد اشاره یک شرکت دانش بنیان به‌شمار می‌رود اما فناوری‌های آن به صورت مستقیم در بحث معماری پایدار بکار می‌آید که می‌تواند به پاسخگویی در زمینه راه‌های استفاده از انرژی خورشیدی در خانه‌ها و در نتیجه کاهش مصرف انرژی‌های فسیلی منجر شود. در این شیوه مواجه با بحث توسعه پایدار توجه اساسی به مواد و مصالحی است که در خانه‌ها چه در زمان مصرف و چه در زمان خارج شدن از دور مصرف کمترین آسیب را به محیط زیست وارد کنند و این به معنای تمرکز بر روی پیشرفت‌های فناوری برای دستیابی به پایایی است در حالی که نگاه دیگر به موضوع توجه به مبانی و اصول اولیه و ساده‌سازی معماری و کاهش تمامی جنبه‌های درگیر ساخت و ساز است.

یکی از ایده‌های بازگشت به مبانی و اصول را می‌توان الهام گرفتن از طبیعت، یادگیری از محیط زیست، حفظ زیبایی بصری سرزمینی به وسیله همگون‌سازی معماری با چشم‌انداز محیطی، مطرح کرد. امیلیو آمباز معماری است که این آرزو را در سر دارد که به وسیله طرح‌هایش احساس در خانه بودن و ارتباط داشتن با محیط زیست پیرامون را القا کند.

کار وی که به معنای درگیر با محیط زیست بودن در تمامی مراحل زندگی است نقش محوری در جنبش معماری سبز دارد. ایده وی بر اصولی چون استفاده کمتر یا کاهش استفاده از انرژی، کاستن از تولید آلودگی و آسیب به محیط زیست و آلوده‌سازی منابع طبیعی و در نهایت فراهم نمودن شرایط بهتر برای زندگی سالم استوار است. پروژه وی برای آزمایشگاه‌های تحقیقاتی شلومبرگر در آمریکا در محل تپه ماهوری زیبایی شکل گرفته‌است.

در حالی که به صورت معمول این طرح می‌بایست چشم‌انداز زیبای محل را به ناگاه دچار آشفتگی می‌کرد اما طرح وی تقریباً به صورت کامل در زیر سطح زمین انجام شده‌است و خطوط ملایم تپه‌های منطقه با جذابیتی زیبا و همگون به کناره‌های ساختمان که دارای هماهنگی با چشم‌انداز پیرامون است متصل می‌شوند. این ایده که معماری در جستجوی تعامل با محیط پیرامون باشد تا حد زیادی مرهون فرانک لوید رایت در دهه نخستین سده بیستم است.

رایت به خوبی دریافت که می‌توان در هماهنگی معماری با محیط طبیعی پیرامون و البته با رعایت جنبه‌های جامعه شناختی به گونه‌ای به ساخت و ساز اقدام کرد که گویی بخشی از طبیعت به‌شمار روند. وی این شیوه معماری را معماری ارگانیک می‌دانست که دارای جنبه‌های مشترک زیادی با معماری سبز است اما تمرکز آن در عین حال بیشتر بر روی فرایند ساخت و ساز و مکان‌یابی است.

رویکرد دیگری که می‌توان برای همگون‌سازی ساختمان‌ها با محیط زست پیرامون مطرح کرد الهام گرفتن طرح معماری ساختمان‌ها از طبیعت است. این شیوه به خوبی به چشم‌انداز و جنبه‌های معماری ارگانیک نیز توجه داشته و با آن مطابقت دارد. خانه حلزونی جرسی دویل از چنین تفکری سود جسته‌است. محل آن که در نزدیکی رودخانه فورکت قرار گرفته توسط جنگل احاطه گشته و در نزدیکی آن شماری ساختمان ساخته شده از چوب قرار گرفته‌است. به جهت شکل به نظر می‌آید که هماهنگی بیشتری با طبیعت پیرامون برقرار کرده‌است و البته باید گفت که بجز شکل در زمینه مسائل دیگر نیز به رعایت ملاحظات زیست‌محیطی توجه کرده‌است مانند استفاده از پنل‌های خورشیدی که به کاهش مصرف انرژی الکتریکی کمک شایانی کرده‌است.

البته باید یادآور شد که برای آن که ساختمانی پایدار باشد ضرورتی ندارد که در محیط پیرامون مخلوط و همرنگ گردد. دو ساختمان سبز یکی کلیسای کوچک تورن کراون و کلیسای کوچک کوپر که در مناطق جنگلی در کشور آمریکا واقع شده‌اند به جهت معماری با ساختمان‌های معمول سبز متفاوت هستند. یک کلیسا برای آن که به چشم بیاید و نقش نمادین خود را بهتر بیان کند نیازمند آن است که به نوعی در مقایسه با محیط پیرامون خود را برجسته نشان دهد تا این که به شکل مخفی ساخته شده باشد.

در مقابل چنین رویکردی تلاش شده‌است تا ساختمان‌های مورد اشاره به جهت مصالح، دوره زندگی، نمادگرایی و کارکرد پایدار ساخته شده باشند. فی جونز معمار این ساختمان‌ها بنابراین تمرکز زیادی بر زیبایی این بناها برای بیننده داشته‌است. از درون ساختمان شما با یک فضای بسیار جذاب و در عین حال تشریفاتی به جهت طراحی مواجه می‌شوید که پنجره‌های بسیار بزرگ امکان نمای بسیار عالی از مناظر زیبای اطراف را به شما می‌دهد. در ساخت این کلیساها در عین حال که به جزئیات اشکال در قالب سنتی و ریشه دار بودن توجه شده تمرکز زیادی نیز بر روی طراحی و مواد و مصالح پایدار معطوف گشته‌است.

معمار تلاش داشته‌است تا روح ساختمان را در چارچوبی رسمی مورد تأکید قرار داده و همچنین خداوند را با جهان طبیعی مرتبط کند. به نظر جونز یک جنبه مهم ساختمان پایدار دارا بودن یک دوره زمانی زندگی و استفاده بسیار بلند و دراز مدت است. اگرچه باید یادآوری کرد که برخی از معماران با این ایده موافق نبوده و اعتقاد دارند که اگر طراحی در راه درست پایایی گام بردارد نیازی به چنین خودنمایی وجود ندارد.

با وجودی که تعداد انگشت شماری قوانین مربوط به پایایی به تصویب رسیده‌است اما باید اذعان داشت که سیاستمداران و دولت‌ها به نسبت با آهنگی بسیار کند به اهمیت پایایی اعتراف کرده‌اند. به هر روی این‌ها همگی بیانگر برداشته شدن گام‌هایی در جهت ایجاد تغییراتی در مصالح ساختمانی و طرح‌های معمول امروزی است. مطالعه محیط زیست همانند چراغی در بالای سر انسان این امکان را فراهم ساخته‌است که بهتر به اثرات رفتارهای خود در ازای طبیعت و بهره‌برداری‌های بی ضابطه از آن که در نهایت منجر به رخدادهای ناگوار طبیعی مانند افزایش دمای زیست کره یا سیل و آتش می‌گردند آگاهی یابیم.

خوشبختانه انسان امروز نگرانی بیشتری در ارتباط با آینده و سرنوشت نسل‌های بعدی نشان می‌دهد و این آگاهی و تلاش برای حفظ محیط زیست یا تلاش برای برخورداری از زندگی که جنبه‌های ارگانیک در آن به مقدار بیشتری رعایت شده باشد خود نوید بخش بازشدن راه بسوی داشتن آینده‌ای است که معماری نیز به سوی این هدف نزدیک گردد.

آگاهی انسان‌ها و برخورداری آن‌ها از دید بلند مدت می‌تواند به خوبی توجیه‌کننده هزینه اندک بیشتر ساخت و سازهای پایدار و دوستدار محیط زیست در مقابل ساختمان‌های معمول امروزی باشد. انسان‌ها در مرکز مسائل و نگرانی‌های توسعه پایدار قرار گرفته‌اند. آن‌ها در تلاش هستند تا از یک زندگی سالم و بارور در هماهنگی با طبیعت برخوردار باشند. به منظور دستیابی به توسعه پایدار حفاظت از محیط زیست یک بخش جدا ناپذیر از فرایند توسعه به‌شمار می‌آید و نباید آن را به شکل یک هویت جداگانه و بیرون از امر توسعه نگاه کرد.[9]

اصل احترام به سایت

هر ساختمان باید زمین را به گونه‌ای آرام و سبک لمس کند. معمار استرالیایی گلن مورکات این جمله عجیب را بیان می‌کند که: ساختمان باید زمین را به گونه‌ای آرام و سبک لمس کند. این گفته یک ویژگی از تعامل میان ساختمان و سایت آن را در خود دارد که برای فرایند سبز امری ضروری است و البته دارای ویژگی‌های گسترده‌تری نیز می‌باشد. ساختمانی که انرژی را حریصانه مصرف می‌کند آلودگی تولید می‌کند و با مصرف‌کنندگان و کاربران خویش بیگانه است در نتیجه هرگز زمین را به گونه‌ای آرام و سبک لمس نمی‌کند.

تفسیری صریح تر از این گفته چنین است که نمی‌توان هر ساختمان را از درون سایت ساخته شده در آن خارج نمود و شرایط قبل از ایجاد ساختمان را دوباره در سایت احیا کرد. این نوع ارتباط با سایت در سکونت‌گاه‌های سنتی اعراب بادیه‌نشین دیده می‌شود؛ سبکی و آرامش موجود در میان آن‌ها در لمس زمین فقط در جابجایی خانه ایشان نهفته نبود، بلکه شامل مصالح مورد استفاده ایشان و دارایی‌هایی که با خود حمل می‌کردند نیز می‌گردید.

سیاه چادر اعراب بادیه‌نشین از پشم بزها، گوسفندان و شتران ایشان تولید می‌شد، هنگامی که این چادرها برپا می‌گردید با ایجاد سطح مقطع بسیار کارا از لحاظ آیرودینامیکی از تخریب آن در بادهای شدید جلوگیری می‌شد؛ چادر با طناب‌های بلند در جای خود نگهداری و تیرهای چوبی بسیار اندکی در آن بکار گرفته می‌شد چرا که چوب در صحرا منبعی بسیار کمیاب بحساب می‌آمد.

در حالی که در جوامع شهری، زندگی بومی و سنتی خود را برای یکجانشینی ترک کرده‌اند و معماران وارد عرصه طراحی شده‌اند، هنوز نیز برای ایجاد نمایشگاه‌های مختلف و دیگر فعالیت‌های فرهنگی نیازی مستمر به سازه‌های موقت وجود دارد. این قبیل سازه‌ها اغلب، شکل چادر بادیه نشینان را بخود می‌گیرد. طراحی صورت گرفته توسط معماران هلندی برای فستیوال ۸۶ در سونسبیک، این سازه برای حفاظت از مجسمه‌های شکستنی واقع در خارج ساختمان طراحی شده بود و به علاوه بادی به گونه‌ای طراحی می‌شد که به چشم نیاید.

در این سازه از چهار نوع مصالح یعنی بتن پیش‌ساخته برای پی‌ها، شیشه‌های شفاف برای دیوارها و سقف فولاد برای خرپاها و اتصالات و سیلیکون رزینی برای اتصال صفحات شیشه به یکدیگر استفاده شد. باله‌های شیشه‌ای نیز به دیوارهای شیشه‌ای چسبانده شده بودند تا صلبیت بیشتری را ایجاد کند و همچنین مکانی را برای اتصال خرپاهای فلزی سبک حامل سقف شیشه‌ای فراهم نماید. کف ساختمان زمین عادی بود و برای جلوگیری از گل شدن فقط با چوب پوشانده شده بود.

پس از پایان فستیوال این ساختمان دوباره از یکدیگر جدا گردید و پی آن نیز از محل خارج و خاک برداشته شده به جای خود بازگردانیده شد؛ بدین ترتیب زمین سایت بدون هیچ تغییری به وضعیت پیش از برگزاری فستیوال بازگشت. این ساختمان را می‌توان برای استفاده در هر نمایشگاه یا فستیوال دیگر به کار گرفت یا اعضای آن را می‌توان در هر سازه دیگر مورد استفاده قرار داد.[10]

اصول معماری سبز یا پایدار

ساختمان باید طوری طراحی شود که استفاده از منابع جدید به حداقل برسد و بتوان در پایان عمر مفید ساختمان از آن به عنوان منبعی برای ایجاد سازه‌های دیگر بهره برد. گرچه این اصل بیشتر به ساختمان‌های جدید اشاره دارد ولی باید به خاطر بسپاریم که مرمت و احیاء وضعیت ساختمان‌های فعلی در راستای کاهش اثرات زیست‌محیطی به اندازه روش ساخت ساختمان‌های جدید حائز اهمیت است. باید بدانیم تعداد منابع برای ایجاد محیط‌های مصنوع جدید در جهان محدود است و نمی‌توان برای بازسازی و ساخت هر نسل از ساختمان‌ها، مقدار جدیدی از آن‌ها را مورد استفاده قرار داد.

استفاده مجدد می‌تواند در مسیر استفاده از مصالح بازیافت شده یا فضاهای بازیافت شده شکل بگیرد. همچنین تغییر در ساختمان‌های قدیمی برای کاربردهای جدید یکی دیگر از راه‌های کاهش استفاده از منابع جدید است که گرچه هزینه‌ها و مشکلاتی به همراه دارد با این حال مزایای حاصل از استفاده مجدد از این ساختمان‌های بزرگ در کنار یکدیگر و درون یک محیط شهری می‌تواند بر این مشکلات و هزینه‌ها غلبه کند.

نوسازی ساختمان‌های موجود در شهرهای بزرگ و کوچک همچنین می‌تواند موجب حفاظت از منابع مورد استفاده جهت بازسازی ساختمان و در نتیجه جلوگیری از تخریب جامعه شود.

درک محیط طراحی ساختمان باید به گونه‌ای باشد که استفاده از توانایی‌های محیط و منابع انرژیِ محلی امکان‌پذیر گردد. اگر ما به امکانات محیطی که در آن هستیم آگاه باشیم می‌توانیم از صدمه زدن به آن‌ها جلوگیری کنیم. همچنین درک محیط باعث مشخص شدن مراحل طراحی از جمله جهت قرارگیری نسبت به خورشید و چگونگی قرارگیری ساختمان در سایت و حفظ محیط پیرامون و دسترسی سیستم نقلیه و پیاده می‌گردد. شکل و نحوه استقرار ساختمان و محل قرارگیری فضاهای داخلی می‌تواند موجب ارتقاء سطح آسایش درون ساختمان شود.

ارتباط با طبیعت ساختمان چه درداخل محیط شهری باشد وجه در یک محیط طبیعی تر ارتباط دادن آن با طبیعت به محیط طراحی شده رو ح و جان تازه می‌بخشد و بازگشت به زندگی طبیعی را در خود دارد.

درک تأثیرات محیطی طراحی پایدار سعی در درک تأثیرات محیط از طریق ارزیابی و تحلیل سایت دارد:ارزیابی انرژی مصرفی، سمیت مصالح و تکنیک‌های ساختمان سازی. تأثیرات منفی محیطی را می‌توان از طریق استفاده مصالح ساختمان‌سازی پایدار، مصالح با سمیت کمتر و مصالح ساختمانی قابل بازیافت کاهش داد.

احترام به کاربران این اصل ارتباط اندکی با آلودگی محیط زیست و تخریب لایه ازن دارد اما فرایند سبز برای تمام منابع مشترک در ساخت یک ساختمان کامل ارزش قائل است و انسان را از این مجموعه خارج نمی‌داند.

احترام به نیازهای انسانی و نیروی کار از دو جهت مورد توجه قرار می‌گیرد. برای یک معمار حرفه‌ای توجه به این نکته ضرورت دارد که ایمنی و سلامت مصالح و فرایندهای شکل دهنده ساختمان به همان میزان که برای کارگران و استفاده‌کنندگان آن مهم است برای کل جامعه بشری نیز از اهمیت بسزایی برخوردار می‌باشد.

معماران به وجود سم‌های مختلف در سایت‌های ساختمانی آگاه شدند واستفاده از مصالح خطرناک را ممنوع کرده‌اند. شکل دیگر مشارکت انسانی، اشتراک و دخالت مثبت کاربران در فرایند طراحی و ساخت است، که چنانچه به‌طور مؤثر بکار گرفته نشود یک منبع کارا و مفید به هدر رفته‌است.

ایجاد یک روند مشارکتی در طراحی طراحان پایدار اهمیت توجه به نظرات گوناگون را می‌دانند از این رو در مراحل اولیه طراحی با مهندسین مشاور و متخصصین، همفکری و همکاری کرده و از نظرات ساکنین محلی و همسایگان محلی نیز بهره می‌برند.

درک مردم طراحان پایدار یا سبز باید فرهنگ و دین و نژاد مردمی که برای آن‌ها طراحی می‌کنند را مورد توجه قرار دهند.

کل گرایی تمامی اصول سبز، نیازمند مشارکت در روندی کل گرا برای ساخت محیط مصنوع هستند. یک معماری پایدار یا سبز باید فراتر از یک ساختمان منفرد را شامل شود و باید شامل یک شکل پایدار از محیط شهری باشد. شهر، موجودی فراتر از مجموعه ساختمان‌ها است در حقیقت می‌توان یک شهر را مجموعه‌ای از سیستم‌های در حال تعامل دید که دارای روح و کالبد می‌باشند.

در نتیجه اگر ساختمان‌ها را مجزا در نظر نگیریم می‌توانیم هم‌زمان با طراحی ساختمانی سبز و پایدار، شهری پایدار داشته باشیم و چهره‌ای سبز از شهر، برای آینده ترسیم کنیم. آنچه پیرامون معماری سبز یا پایدار گفته شد، بیان‌کننده نوعی نگرش به معماری است که بر چند نکته اساسی اشاره دارد

  • کیفیت گرایی
  • توجه به آینده
  • توجه به محیط

که نشانگر این مطلب است که معماری پایدار دارای مفاهیم عمیقی است که پیوند دهنده انسان، طبیعت و معماری است. داشتن معماری پایدار و در ادامه آن «شهر پایدار» مستلزم رعایت قواعد و اصولی است که باید از سوی معماران و مسئولان ما با دقت و انجام عملیات کارشناسانه مورد بررسی قرار گیرد تا بتوان در آینده‌ای که چندان دور نیست به وجود یک شهر زیبا و منسجم با رعایت کامل قواعد معماری و هویت ایرانی افتخار کرد.

کاهش استفاده از منابع جدید

هر ساختمان باید به گونه‌ای طراحی شود که استفاده از منابع جدید را به حداقل برساند و در پایان عمر مفید خود، منبعی برای ایجاد سازه‌های دیگر به وجود بیاورد. گر چه جهت‌گیری این اصل، همچون سایر اصول اشاره شده به سوی ساختمان‌های جدید است، ولی باید یادآور شد که اغلب منابع موجود در جهان در محیط مصنوع فعلی بکارگرفته شده‌اند و ترمیم و ارتقاء وضعیت ساختمان‌های فعلی برای کاهش اثرات زیست‌محیطی امری است که از اهمیتی برابر با خلق سازه‌های جدید برخوردار است.

این نکته را نیز باید مورد توجه قرار داد که تعداد منابع کافی برای خلق محیط‌های مصنوع در جهان وجود ندارند که بتوان برای بازسازی هر نسل از ساختمان‌ها، مقداری جدید از آن‌ها را مورد استفاده قرار داد. این استفاده مجدد می‌تواند در مسیر استفاده از مصالح بازیافت شده یا فضاهای بازیافت شده شکل بگیرد، بازیافت ساختمان‌ها و عناصر درون آن‌ها بخشی از تاریخ معماری است.

صومعه سانتا الباس که در سال‌های ۱۰۷۷ و ۱۱۱۵ میلادی بازسازی گردیده، از آجرهای خرابه‌های یک ساختمان رومی در نزدیکی خود استفاده نمود. چارچوب‌های چوبی که در قرون وسطی به کار گرفته شدند، قطعاتی چوبی بودند که بریده و در کارگاه نجاری به یکدیگر وصل شده و کدگذاری می‌شدند و آنگاه از هم جدا شده و به ساختمان‌ها انتقال داده می‌شدند.

استفاده از این روش بدین معنی بود که در صورت لزوم می‌توان بخش‌هایی از ساختمان قرون وسطایی را جابه‌جا نموده؛ حتی امروزه نیز می‌توان آن‌ها را به مکانی دیگر منتقل کرد. گاهی اوقات کل سازه ساختمان به منظور بنا کردن ساختمانی جدید جابجا می‌گردید. برای مثال در هنگام ساخت موزه ویکتوریا و آلبرت در لندن، به ساختمان قبلی موجود در سایت دیگر نیازی نبود و در سال ۱۸۶۵ پیشنهاد واگذاری این ساختمان فلزی به مسئولان محلی شمال، شرق و جنوب لندن با هدف برپایی یک موزه محلی در مکانی جدید ارائه گردید.

مسئولان شرق لندن این پیشنهاد را پذیرفتند و ساختمان این موزه محلی در ۱۸۷۲ تکمیل گردید که امروزه این مکان به موزه کودکان بدل گردیده‌است. در اغلب مواردی که دسترسی به منابع جدید به حداقل می‌رسد روش‌هایی کشف می‌شوند که با آن‌ها می‌توان ساختمان‌هایی که برای یک منظور ساخته شده‌اند برای مقاصد دیگر استفاده شوند، با این حال بعضی تغییرات ضروری می‌توانند باعث تغییر شکل اصلی سازه یا ساختمان شود.

این موضوع برای کسانی که علاقه‌مند به حفاظت و نگهداری دائمی از ساختمان‌ها هستند یک فاجعه به حساب می‌آید و این سؤال در ذهن نقش می‌بندد که آیا یک ساختمان به این علت که زمانی دارای کاربری ارزشمندی بوده‌است باید همواره بدون تغییر باقی بماند یا باید برای حفظ بازدهی و کارایی تغییرات الزامی را در آن انجام داد؟ یک فرایند سبز ممکن است در بررسی این موضوع قضاوت را تنها براساس منابع موجود ممکن بداند. اگر منابع مورد نیاز برای تغییر یک ساختمان کمتر از منابع مورد نیاز برای تخریب و بازسازی آن باشد باید از این تغییرات استقبال نمود.

با این وجود این موضوع باعث عدم احترام و بزرگداشت اهمیت تاریخی سازه نمی‌شود. به علاوه ممکن است این سازه‌ها دارای ارزش دیگری نیز باشند که توجه به آن‌ها الزامی است. این مشکلات در تغییر ساختمان‌های موجود به منظور آماده ساختن آن‌ها برای هماهنگی با نیازهای جدید بخصوص در مورد بهبود وضعیت ساختمان از لحاظ عملکرد و کارایی که ممکن است به تغییر ظاهر آن منجر شود با تناقض و تضادهای بیشتری آشکار می‌شود.

تغییر در بعضی از ساختمان‌های قدیمی برای کاربردی‌های جدید می‌تواند هزینه‌ها و مشکلات خاصی را با خود همراه داشته باشد. با این حال مزایای حاصل از استفاده مجدد از این ساختمان‌های بزرگ در کنار یکدیگر و درون یک محیط شهری می‌تواند بر این مشکلات و هزینه‌ها غلبه نماید. نوسازی ساختمان‌ها ی موجود در شهرهای بزرگ و کوچک همچنین می‌تواند موجب حفاظت از منابع مورد استفاده جهت تخریب و بازسازی ساختمان و بدین ترتیب جلوگیری از تخریب جامعه شود.[11]

دیدگاه‌های مختلف دربارهٔ معماری پایدار

چالش معماری پایدار در ارتباط با یک راه حل جامع برای ملاحظات محیطی و در عین حال برای بدست آوردن سطح کیفیت زندگی و ارزش‌های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و آسایشی می‌باشد.

فلامکی از توسعه پایدار به صورت انگیزه‌ای بزرگ برای در سال‌های پایانی سده»: نو اندیشی‌های معماری یاد می‌کند بیستم، معماری اکوسیستمی، معماری ای که چگونگی‌های شکل و ارتباطاتی و شالوده‌ای چرخه‌های زندگی یا اکوسیستم‌ها را نقطه آغازین پژوهش و مکان و نقطه پایانی طراحی می‌گیرد، به میان می‌آید … از یک سو، معماری با تمامی الزاماتی که برای برپا نگه داشته شدن دارد و پایدار ماندن دارد، به میان می‌آید و از سوی دیگر، تمامی دانش‌هایی که هر یک «... به صورتی خاص خود، با جهان طبیعت سر و کار دارند فلامکی، ۱۳۸۱.

او هم چنین ادامه می‌دهد که برای برشمردن شاخه‌های آمیختگی ای که این بینش معمارانه را شکل داده‌اند، به همراه و در توازی با جناح پیشرفته دانش سیبرنتیک و دانش‌های محیطی پایه، نمی‌توان به شاخه‌ای از فعالیت‌های علمی- تجربی ای که بیشتر مدنی- انسانی به ابعاد جهانی اند، توجهی نداشت. جایی که از محیط زیست و به ابعاد گوناگون و نسبتاً پرشمار توسعه پایدار، به معنای فراگیرش گفتگو می‌شود.

همان‌طور که گفته شد، توسعه پایدار قصد دارد که تغییر مهمی را در فهم رابطه انسان و طبیعت ایجاد کند ولی راه حل‌های ارائه شده در توسعه پایدار در زمینه محیط ساخته شده و معماری همچنان راه حل‌های ماشینی است و در اصلاح به دیدگاه و ایدئولوژی انسان نسبت به طبیعت منجر نشده و رابطه انسان و طبیعت به صورت کامل و صحیحی تعریف نمی‌شود. در ادامه جهت آگاهی از نظرات متفاوت به بعضی از دیدگاه‌ها در رابطه با معماری پایدار و راه حل‌ها اشاره شده است.

آنچه می‌توان انجام داد

نویسندگان زیادی هستند که به موضوع چالش‌انگیز پایایی تنها با یک وضعیت و طرز برخورد؛ یعنی «آنچه می‌توان انجام داد» نزدیک شده‌اند. برای مثال: پل حیات و بر این ادوارد استدلال می‌کنند که «یک قسمت وسیعی از طراحی پایدار، آن چیزی است که ، از طریق ذخیره انرژی انجام می‌دهیم» در حالیکه می‌دانیم، طراحی «ایجاد فضاهایی است که سالم، بادوام، اقتصادی و حساس به نیازهای بومی می‌باشند». آن‌ها همچنین به تعریف ساختار پایدار اشاره می‌کنند به عنوان «ایجاد و مدیریت ساختمان‌های سالم که براساس ضوابط محیطی و منابع کارا می‌باشند».

از دیدگاه ریچارد راجرز طراحی پایدار قصد دارد تا با نیازهای آینده رو به رو شود بدون آن که، منابع طبیعی باقی‌مانده برای نسل آینده را از بین ببرد. در مورد ساختمان‌ها، طراحی پایدار به کارایی منابع، انرژی حداقل، انعطاف‌پذیری و عمر طولانی، اشاره می‌کند .

Rogers,2007 به نظر جونگ جین کیم در سطح نخست، سه اصل اساسی برای پایایی در معماری مطرح می‌شود: صرفه جویی در مصرف منابع که با کاهش مصرف، استفادهٔ مجدد و بازیافت منابع طبیعی به کار گرفته شده در ساختمان سر و کار دارد، طراحی براساس چرخه حیات، که روشی را برای تحلیل فرایند ساختن بنا و تأثیرات آن بر محیط زیست مطرح می‌کند و دست آخر طراحی انسانی، که بر تعامل بین انسان و جهان طبیعی تمرکز دارد. او همچنین روش‌ها و نکات لازم جهت نیل به این سه اصل را، توضیح می‌دهد 1998,Kim.

گستره بی پایان روش‌ها

برخی معماران نگرش دیگری به معماری پایدار را مطرح می‌کنند: «برخلاف اظهار عقیده بسیاری از متخصصان دربارهٔ اینکه چه چیزی روش معقول محیطی برای معماری می‌باشد و چه چیزی نیست، هیچ چیز قطعی و مسلمی وجود ندارد.» مانند تمام آیین‌های جدید، محدوده بی پایانی از اختلافات تعلیمی وجود دارد روش‌های مختلف بسیاری موجود است، در این راستا از طیف معتقدان به دیوارهای گلی تا علاقه‌مندان به مکانیسم‌های با فناوری پیشرفته را می‌توان اشاره نمود Sudjic,1995:25.

پایایی اقتصادی، محیطی، فرهنگی-اجتماعی

گاهی پایایی هر سه سامانه اقتصادی، فرهنگی- اجتماعی و محیطی، خط بنیان سه‌گانه نامیده می‌شود که توسط آن دوام و موفقیت توسعه و طراحی، ارزیابی می‌گردد[12]

به صورت تحت‌الفظی، معماری پایدار بر روی پایایی معماری، به عنوان یک رشته علمی و هم به عنوان محصول یک رشته علمی، توجه می‌کند. در مواردی که تأکید آن روی محورهایی چون آینده باشد، بر بهترین روش طراحی و برنامه‌ریزی قلمرو عمومی متمرکز شده‌است، در این راستا مواردی چون: استدلال‌های کلیدی، مفاهیم شهرسازی-معماری و پایایی جالب و در خور توجه هستند که شدیداً به هم گره خورده‌اند.

روش‌های اکولوژیکی و پایایی فرهنگی نمی‌توانند جداگانه و مجزا متعهد شوند. مسئولیت ضمانت محیطی، به معنی حساسیت فرهنگی، پایایی فرهنگی می‌باشد که می‌بایست شامل آگاهی‌های اکولوژیکی باشد. برای شهرهای بدون ترکیب سازگار این دو، هیچ آینده ماندنی و قابل دوامی نخواهد بود.[13]

اخیراً، بسیاری از روش‌های فناوری محیطی، قبل از اینکه با موفقیت کامل شوند، با شکست مواجه می‌شوند؛ به دلیل ناتوانی طراحانشان که نتوانسته‌اند، پیوستگی و محتوای فرهنگی- اجتماعی معماری را تشخیص دهند، یا اینکه نیازها و انتظارات کسانی را که قصد دارند از آن استفاده کنند درک نمایند. در واقع، در اینجا، صحبت دربارهٔ فراموشی می‌باشد که چگونه فرهنگ و ارزش‌های محلی را باید حفظ کرد و فراموش ننمود.

این موضوع حقیقتاً روی موفقیت یا شکست یک پروژه تأثیر می‌گذارد. فرایند جهانی پیشرفت فناوری در زمینه‌های اطلاعات و ارتباطات، منجر به افزایش میزان مصرف، شهرسازی مداوم و رشد بین‌المللی سرمایه‌ها شده و تجارت در سراسر جهان، موجب گردیده فرهنگ با الگوهای جدید نژادی و رابطه‌های فرهنگی به امر غیرمنتظره فرهنگ‌های ترکیبی، تبدیل شود.

در همان زمان، رشد سریع فناوری، در افزایش مشکلات محیطی در مقیاس جهانی تأثیر می‌گذارد، که نتیجه آن را در بلایای اکولوژیکی که نمونه آن از بین رفتن سریع منابع و گونه‌های طبیعی و مصرف بالا و افزایش مقادیر اتلاف انرژی می‌باشد، می‌توان دید.

بدین ترتیب این‌گونه درک می‌شود که محیط مصنوع به عنوان یک شاخه فرهنگی برجسته و مصرف‌کننده اصلی انرژی و منابع به‌طور جدی در هر دو فرایند دلالت می‌کند. دانش همیشه به ناچار بومی است؛ غیرقابل تقسیم از اسباب و محفظه اش ممکن است کسی این واقعیت را مخفی کند یا محو نماید ولی نمی‌تواند آن را از بین ببرد.[14]

ثابت شده که اطلاعات و دانش دربارهٔ ایده‌ها و مهارت‌های جدید و بسیاری از فناوری‌های نو را، به سختی می‌توان به دیگر فرهنگ‌ها و کشورها انتقال داد. حتی بعد از اینکه به یک زمینه فرهنگی جدید معرفی شده‌اند، یا به صورت جزئی اجرا شده‌اند یا سازگار نبوده‌اند و جایگزین شده‌اند یا حتی نادیده گرفته شده‌اند.

به نظر می‌رسد که کلید این مشکل در ناتوانی کسانی باشد که در طراحی و ترویج فناوری‌های جدید، انتظارات و آرزوها و نیازهای فرهنگی محلی را به‌شمار نیاورده‌اند. قبل از اینکه ادعا شود این فناوری‌ها به عنوان یک واقعیت، قابل اجرا و با ارزش هستند، می‌بایست دریافت که آن‌ها به صورت پیچیده‌ای به فرهنگ پیوند خورده‌اند و فناوری‌هایی که برای یک گروه مردم پذیرفته شده‌است، لزوماً توسط بقیه پذیرفته نخواهد شد.[15]

بنابراین درک زمینه و محتوای فرهنگ محلی به منظور اجرا و انتقال موفقیت‌آمیز فناوری‌ها و دانش بشر ضروری می‌باشد. فناوری‌ها و تمرین‌های جدید، برای اینکه پذیرفته شوند و کار کنند، نیاز دارند که با انتظارات و نیازها، دانش مردم و فرهنگی که احتمالاً آن را به کار می‌گیرند، در یک خط باشند.

البته این موضوع غیرقابل انکار است که فرهنگ مصرف مردم و نگاه آن‌ها نسبت به طبیعت، به تدریج تغییر کرده و اصلاح رویکرد آن‌ها نیز امری حیاتی است؛ چرا که فناوری‌های جدید می‌بایست با فرهنگ صحیح توأم با آن ترویج گردند و به نظر می‌رسد که علاوه بر فرهنگ بومی، اصلاح آن نیز می‌بایست مد نظر قرار گیرد.

نظریات معماران در مورد معماری پایدار

کن یانگ

طراحی پایدار را می‌توان طراحی اکولوژیک تعریف کرد در واقع طراحی پایدار را می‌توان نوعی از طراحی قلمداد کرد که در طول حیات چرخه خویش با سیستم‌های اکولوژیکی کره زمین هماهنگی کامل دارند

نورمن فاستر

طراحی پایدار یعنی حداکثر کارایی با حداقل ابزار در اکولوژی دقیقاً مصداق همان ضرب‌المثل که می‌گویند «کمتر، بیشتر است» طراحی پایدار یعنی استفادهٔ ایده‌آل از ابزار معماری جهت صرفه جویی در انرژی به جای استفاده از سیستم‌های مکانیکی زائد که جهان را به سوی گرمتر شدن هدایت می‌نمایند.

یان کاپلیکی

اصلی‌ترین نکته در طراحی پایدار انتخاب مصالح و نوع عملکرد یک ساختمان در حال ساخت است ساختمان‌ها باید تا ۸۰ درصد یا بیشتر در تأمین انرژی مورد نیازشان خودکفا باشند.

ریچارد راجرز

طراحی پایدار نوعی طراحی است که قصد دارد به نیازهای امروز بدون آسیب رساندن به منابع نسل‌های آینده پاسخ دهد نکات کلیدی در این طراحی انرژی مصرفی کم انعطاف‌پذیری بالا و راندمان بالا در استفاده از منابع می‌باشد.

توماس هرتزوگ

پایایی می‌تواند به عنوان یکی از کلیدی‌ترین جنبه‌ها در حرفهٔ ما در نظر گرفته شود چون۵۰درصد از انرژی در اروپا در بخش ساختمان مصرف می‌شود. در این مقوله وظیفه معماری بسیار مهم می‌باشد.

نمونه معماری پایدار

این ساختمان درنیویورک قرار دارد که توسط نورمن فاستر، معمار بسیار معروف، طراحی شده و نمونه‌ای بارز از یک بنای پایداراست.

معمار با انتخاب طرحی منحصربه‌فرد برای این بنا، موجب کاهش ۲۰ درصدی فولاد مصرفی در ساخت آن شده‌است. همچنین، ساختمان مجهز به سنسورهای حساس به نور خورشید برای تنظیم روشنایی لازم درفضاهای داخلی است.

این ساختمان به دلیل اینکه در بیشتر اوقات سال از هوای خارج از ساختمان به عنوان تهویه مطبوع استفاده می‌کند، ۲۲ درصد دی‌اکسیدکربن کمتر وارد هوا می‌کند.[16]

  • ساختمان خورشیدی گردان و متحرک

این ساختمان توسط گروه معماری Orlando de Urrutia طراحی شده که ایده آن از قطره آب بوده که قابلیت جابه جایی و چرخش هوا به داخل آب را دارد سطح زیرین این ساختمان که کاملاً بر روی آب طراحی شده به صورت مدور در درون آب می‌چرخد. در بدنه‌های این ساختمان تعداد زیادی سیستم‌های فتوولتائیک قرار دارد که در کوتاه‌ترین زمان بیشترین سلولهای خورشیدی را جذب می‌کند.

سیستم تهویه داخل ساختمان به صورت خودکار و با جابه جایی آب و هوا در زیر بدنه ساختمان قرار گرفته که عمل پاکسازی هوا را انجام می‌دهد و جلوگیری می‌نماید از پخش شدن گازهای گلخانه‌ای. این ساختمان آبی از بخش‌های مانند اتاق کنفرانس، رستوران، سالن تئاتر تشکیل شده‌است که به عنوان یکی از جاذبه‌های توریستی محسوب می‌شود

  • برج‌های مسکونی پوتارجایا مالزی

این برج در کوالالامپور مالزی واقع شده‌است ایده اصلی این برج از ساختمان‌های سنتی کشور مالزی می‌باشد فرم این برج به صورت قایق‌های بادبانی که به صورت قوس دار می‌باشد نمایان شده‌است. مساحت کل پروژه ۲۷۸۰۰۰ متر مربع می‌باشد که پوسته این ساختمان به صورت هوشمندانه‌ای عمل می‌نماید به همین دلیل باعث صرفه جویی ۵۰ درصدی در مصرف انرژی می‌گردد برای تهویه در ساختمان از خنک‌کننده‌های طبیعی استفاده می‌شود که جهت قرارگیری برج‌ها با توجه به جهت باد طراحی شده‌است در این برج از انرژی خورشید و باد و آب به روش‌های گوناگونی استفاده شده‌است.[17]

  • مجتمع تجاری اداری Agung Sedayu جاکارتا

این برج توسط گروه معماری Kuiper Comp agnons طراحی شده‌است که در آینده نزدیک عملیات احداثی آن آغاز می‌گردد. در این مجتمع با توجه به الگوهای شهر جاکارتا از مصالح بومی در منطقه اقلیم شهر جاکارتا و نوع بافت شهر استفاده شده‌است.

ایده اصلی طراحی از توپوگرافی یک دره باریک بوده که در نهایت دو ساختمان با پیج و تابی موزون و چرخشی گام به گام به سمت داخل و هسته مرکزی قرار گرفته‌است که دارای ۶ طبقه پارکینگ که ۳ طبقه از آن در زیر زمین قرار گرفته که در طبقه ۴ مجتمع یک باغ سرتاسری موجود می‌باشد و از طبقه ۴ تا ۱۶ دو ساختمان از یکدیگر جدا شده‌اند و چرخشی زیبا را به نمایش گذاشته‌اند.

از مهم‌ترین اصول طراحی پایدار در این مجتمع استفاده از تهویه طبیعی به دلیل کاهش استفاده از خنک‌کننده‌ها مکانیکی می‌باشد که از نور خورشید در نما جهت بهره‌گیری از باد طراحی گشته‌است. تمامی آب باران در این مجتمع تصفیه می‌شود، پانل‌های خورشیدی در سقف مجتمع انرژی خورشیدی را به انرژی الکتریکی تبدیل می‌نماید. سیستم سازه‌ای این مجتمع در مقابل زلزله و سونامی مقام و محکم می‌باشد.[18][19][20][21]

  • ساختمان اصلی مؤسسه فنی پژوهشی ابایاشی

این ساختمان محل کار مرکزی شرکت ابایاشی است که در زمینه‌های اختراع، ابتکار و توسعه فناوری فعالیت دارد. هدف از ایجاد این شرکت ایجاد فناوری‌های جدید از طریق پژوهش‌های یکپارچه است؛ که در نهایت در اختیار مشتریان و جامعه قرار می‌گیرد.

این ساختمان با استفاده از ۳ سیستم پیشرفته توانسته تولید گازهای گلخانه ایی و را کاهش دهد. ۱. سیستم تأسیسات فعال با اثربخشی بالا ۲. سیستم مدیریتی برای کاربرد انرژی کارآمد و مؤثر ۳. استفاده از تدابیری برای تولید انرژی در محل خود ساختمان به‌علاوه این ساختمان از طرف مؤسسه CASBEE (سیستم مدیریت ساختمان‌های پاییزی و سبز در ژاپن) رتبه S و امتیاز ۶/۷ را کسب کرده‌است.

مجموعه انرژی صفر بدینگتون (مجموعه انرژی صفر بدینگتون) اولین و وسیعترین اکو مجموعه خنثی انگلستان می‌باشد و یک شهر مسکونی با چهل دقیقه فاصله در جنوب شرق لندن واقع شده‌است. این مجموعه شامل ۸۲ خانه مسکونی، ۱۶۰۰ مترمربع مکان کار، یک سالن چندمنظوره، یک فروشگاه در سایت، کافه تریا و مرکز بهداشت و سلامت و تسهیلات مراقبت از کودکان می‌باشد.

این پروژه در سال ۱۹۹۸ شروع شد و در سال ۲۰۰۱ کامل گشت و ساکنان از سال ۲۰۰۲ در این مجموعه زندگی می‌کنند. کانسپت طراحی این مجموعه از تمایل به خلق یک «مجموعه انرژی فسیلی صفر» به وجود آمد، نوعی که میزان انرژی را که مصرف می‌کند از منابع تجدیدپذیر بدست می‌آورد، بنابراین هیچ کربن خالصی را به اتمسفر صادر نمی‌کند.

شهر پایدار

فرم شهر از تمامی عناصر و اجزای کالبدی قابل رویت شهر شکل می‌پذیرد و متشکل از عناصر طبیعی و مصنوع بوده، تبلور فضایی و شکلی فعالیت‌های جوامع است. ماهیتی ترکیبی و سه بعدی دارد که نه تنها در سطح، بلکه در حجم نیز تجسم می‌یابد.. کوچکترین اجزا و عناصر این ترکیب در چارچوب عناصر مصنوع انسان، ساختمان‌ها، شبکه راه‌ها، فضاهای باز و تأسیسات شهری هستند.

نتیجه‌گیری

عواملی از قبیل کاهش منابع فسیلی و خطراتی چون گرم شدن زمین، افزایش جمعیت، کاهش منابع آب آشامیدنی، کاهش منابع محیطی، آلودگی محیط زیست و… حال و آینده کره زمین را به مخاطره انداخته‌است. در این راستا طراحی صحیح ساختمان‌ها و کالبد شهرها می‌تواند یکی از تأثیرگذارترین ارکان‌ها در ساخت جهانی مبری از این تهدیدها در آینده باشد.

با به کار بردن اصول معماری پایدار و توسعهٔ شهرهای پایدار می‌توانیم علاوه بر ایجاد یک فضای راحت و با آسایش برای زندگی از تهدیدهای پیش رو جلوگیری نماییم. ایجاد شهرهای پایدار نه تنها می‌تواند حصول به خطرات آینده را کم رنگ کند، بلکه توانایی بهبود امنیت اقتصادی و اجتماعی جوامع را دارد. در مقیاس شهری، طراحی پایدار بر سه محور اصلی زیر می‌باشد:

  • منابع محیطی (شامل ریز اقلیم، فضای سبز، آب و زباله و انرژی)
  • مهارت طراحی و فناوری
  • ارزش‌های اجتماعی

محورهای فوق به عنوان عناصر اصلی مورد توافق اکثر مرتبطان با توسعه پایدار قرار دارد.

پانویس
  1. "Sustainable Architecture and Simulation Modelling", Dublin Institute of Technology, بایگانی‌شده در ۲۰۱۳-۰۵-۰۶ توسط Wayback Machine
  2. Doerr Architecture, Definition of Sustainability and the Impacts of Buildings
  3. http://www.civilica.com/Paper-NCSUSTAINARCH01-NCSUSTAINARCH01_039.html
  4. توسعه پایدار و مفاهیم آن در معماری مسکونی
  5. معماری پایدار سیداحسان صیادی
  6. گرجی مهلبانی، یوسف؛ و یاران، علی. راهکارهای معماری پایدار گیلان بهمراه قیاس با معماری ژاپن، نشریه هنرهای زیبا، شماره ۴۱، بهار۱۳۸۹
  7. http://www.sid.ir/fa/ViewPaper.asp?ID=82889&varStr=1%5Bپیوند+مرده%5D
  8. کتاب معماری پایدار نویسنده سید احسان صیادی و سید مهدی مهدوی. فصلنامه معماری و شهرسازی سال بیستم شماره 68
  9. ترجمه مقالهENVIRONMENTAL CONCERNS FOR SUSTAINABLE DEVELOPMENT. نام نویسندهDr. Oscar Concessao & Dr. Ponni M. Concessao منابع مقالهEnvironmental Science by Kevin Byrne, published by Nelson Thornes AS Environmental Studies folder, provided by NEC Green Architecture by James Wines, published by Taschen & www.architectureweek.com/topics/green.html www.bbc.co.uk/bbcfour/documentaries/timeshift/high-rise-dreams.shtml
  10. کتاب طراحی اقلیمی اصول نظری و اجرایی کاربرد انرژی در ساختمان. نام نویسنده کنت لبز، دونالد واتسون، وحید قبادیان، محمد فیض مهدوی
  11. نام کتاب طراحی اقلیمی اصول نظری و اجرایی کاربرد انرژی در ساختمان نام نویسنده کنت لبز، دونالد واتسون، وحید قبادیان، محمد فیض مهدوی
  12. Williamson,et al. 2003: 4
  13. Cole,etal 2006
  14. Geertz,1993: 4
  15. .۲۰۰ Cole,etal
  16. کتاب معماری پایدار تألیف سید احسان صیادی - سید مهدی مداحی - علی محمدپور
  17. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۸ ژانویه ۲۰۱۴.
  18. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۸ ژانویه ۲۰۱۴.
  19. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۸ ژانویه ۲۰۱۴.
  20. http://www.next.co.ir/fa/newsview/95 بایگانی‌شده در ۱۵ اکتبر ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine
  21. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اکتبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۸ ژانویه ۲۰۱۴.

لوستر

جستارهای وابسته

منابع
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ معماری پایا موجود است.
  • محمودی، محمد مهدی. توسعهٔ مسکن همساز با توسعهٔ پایدار. تهران:انتشارات دانشگاه تهران
  • بیرانوند، مسلم، ۱۳۹۰، «بازشناسی معماری پایدار و جایگاه آن در دستیابی به اهداف توسعه پایدار»، ماهنامه دانش، نما، شماره۱۹۷
  • گرجی مهلبانی، یوسف؛ و یاران، علی. راهکارهای معماری پایدار گیلان به همراه قیاس با معماری ژاپن، نشریهٔ هنرهای زیبا، شماره ۴۱، بهار۱۳۸۹

کتاب معماری پایدار تألیف سید احسان صیادی - سید مهدی مداحی - علی محمدپور

کتاب اصول طراحی ساختمان‌های سبز / مهندس فرشاد سرایی / انتشارات بهتاپژوهش / شابک 9-97-7093-600-978 ISBN

دستورالعمل طراحی ساختمانهای پربازده، نقشه راه تکنولوژیهای ساختمانی در تأسیسات حرارتی برودتی، نیما اسدی جوزانی، دانشگاه علم و صنعت ایران

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.