هرزند جدید
هرزند جدید یکی از روستاهای استان آذربایجان شرقی است که در دهستان هرزندات شرقی بخش مرکزی شهرستان مرند واقع شده‌است.
مردم هرزند جدید به تاتی سخن می‌گویند.که زبان قدیم آذربایجان است، [1][2][3][4]
منابع
- زبان دیرین آذربایجان، منوچهر مرتضوی.
- مقاله (کتابچه) گویش گلین قیه، یحیی ذکاء.
- جستارهایی درباره زبان مردم آذربایگان، یحیی ذکاء.
- آذربایجان آریایی
- «نتایج سرشماری ایران در سال ۱۳۸۵». درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۱ آبان ۱۳۹۲.
| مرکز | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| بخشها |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
روستای هرزند در دهستان هرزندات خاوری از بخش مرکز شهرستان مرند، یکی از جالب‌ترین و دیدنی‌ترین قلعه‌های تاریخی آذربایجان را در خود جای داده است. در این دهستان دو روستا به نام‌های هرزند جدید و هرزند عتیق وجود دارد. روستای هرزند جدید در شمال شهر مرند بین شهرهای مرند، زنوز، جلفا و دهستان دیزمار باختری واقع شده و فاصله اش تا مرند 32 کیلومتر است. در مورد وجه تسمیه هرزند جدید و عتیق در کتاب‌های تاریخی و منابع تحقیقی، چنین اظهار نظر شده‌است:«کهن هرزند یا هرزند عتیق یا (داش هرزن) قریه‌ای است که بر کمره آفتابگیر کوهی در محال هرزندات بین علمدار و مرند واقع شده‌است و راهی سخت و کوهستانی در قدیم داشت که مسافرت به آن جز با اسب و الاغ و با پای پیاده میسر نبود، این قریه رو به ویرانی رفته و اکنون جز خانواری چند در آن باقی نمانده‌است و غالب ساکنین آن به قرا مجاور و مخصوصاً به قریه جدید البنایی به نام (گلن قیه) یا (تخته سنگ فروآینده) مهاجرت نموده‌اند. اهالی قریه کهن هرزن و گلن قیه بیشتر زراعت پیشه اند و به لهجه مخصوصی سخن می گویند که به قول خود آنان (گوورزانی لو) و بنا به معروف زبان هرزندی نامیده می‌شود. این لهجه به تلاتی بسیار نزدیک است و فقط اختلاف مختصری میان آن‌ها موجود می‌باشد. درباره لفظ هرزن سخنان زیادی گفته اند، پاره‌ای تصور نموده اند که صحیح آن هرزند، به معنی «سرزمین پر آب» می‌باشد. چرا که «هرز» به معنی آب فراوانی که بلااستفاده بماند و «اند» یکی از ادوات مکانی می‌باشد، همان طور که در نام‌های نهند، اوند، سهند و نظایر آن‌ها دیده می‌شود.» این نظر پذیرفتنی نیست چه در متن سند ترک دعوانی که میان فرزندان خواجه رشیدالدین فضل اله همدانی و کدخدایان هرزن در خصوص دو دانگ از اراضی و مزارع منطقه در سلخ ماه ربیع الثانی سال هفتصد و نود و یک هجری (791 هـ. ق) به رشته تحریر در آمده نام هرزن عتیق به صورت «کین هرز» و «هرزن قدیم» ذکر شده‌است. جمعی گمان می‌کنند تلفظ محلی هرزن (به ضم هـ) صحیح و به معنی سرزمین آفتابگیر است. چرا که در لهجه‌های آذری حرف (خ) غالبا به (ه) مبدل می‌شود و هر به معنی (خور) یعنی آفتاب می‌باشد در صورتی که در لهجه هرزنی آفتاب را (روژ) می کویند نه (هر). عده‌ای دیگری نیز معقدند که هرزن و ارزین هر دو یک کلمه و به یک معنی و اسم، منسوب کلمه (ارس) می‌باشد. منتهی در نتیجه مرور زمان و کثرت تلفظ به همین صورت در آمده‌است. اما این حدس و توجیه نیز درست به نظر نمی رسد چرا که در اکثر نقاط آذربایجان با روستاهایی به نام‌های (هرزن، ارزنق، هرسین، مرسین، هرسی) برخورد می‌شود که نه در ارسباران واقع شده‌اند و نه با رود ارس ارتباطی می‌توانند داشته باشند. زبان مردم منطقه هرزندات در حال حاضر ترکی آذری است، . یکی از آثار تاریخی و کهن دهستان هرزندات، قلعه با ارزش و مهم سن سارود است که در شش کیلومتری کاروانسرای تیموری معروف به «آیراندایبی» که خود در 26 کیلومتری شمال مرند است بر روی پشته سنگی مرتفع بین دو بازوی رودخانه واقع است. این قلعه در جنوب روستا و در میان باغات بر بلندی بنا شده‌است. قلعه سن سارود بقایای قلعه‌ای متعلق به دوران قرون وسطای می‌باشد که گویا در قرن‌های 13 و 14 میلادی (قرن هفتم و هشتم هجری) بنا شده‌است. اما در قسمت خاوری آن تخته سنگ‌های بزرگی قرار دارد که نشانه بناهای قدیم تری است که قدمت آن شاید به دوران‌های کهن تاریخی برسد. امتداد حصارهای دفاعی هنوز از سطح زمین نمایان است. به علاوه قسمت‌هایی از دیوار تا ارتفاع زیادی پابرجا می‌باشد و آثار برج‌های نیم استوانه‌ای پیش آمده، در آن حصار دیده می‌شود. در محوطه داخلی قلعه، پی و اساس چند اتاق که در جوار هم و عمود بر یکدیگر بوده‌اند کاملاً نمایان است. تمام دیوارهای قلعه سن سارود از سنگ لاشه و ملاط گل و آهک ساخته شده که به آن ساروج گویند. در جنوب قلعه قبرستان قدیمی اسلامی و بقایایی از پی‌های ساختمانی قرار دارد که به«پیرحسن» معروف است. ظاهراً این مکان گوشه عزلت زاهد مسلمانی بوده‌است که امام زاده حسن در مجاورت آن مدفون است. به نظر می‌رسد که قلعه سن ساورد مامن طایفه‌ای اسلامی یا مسکن یکی از اشراف ارمنی بوده باشد. زیرا این قلعه تقریباً در مرز خاوری ارمنستان واقع شده‌است. در جنوب خاوری قلعه سن سارود اثرات و جای پاهایی وجود دارد که می‌توان گفت با توجه به این که در قدیم با حفر و کندن علائمی جهت رویت و رصد ستارگان استفاده می‌کردند با توجه به آن مسایل می‌توان گفت که این علایم هم برای همان منظور ساخته و کنده شده باشد و دایره البروج ستارگان را با چنین نشانه‌هایی می‌توانستد ترسیم کنند. تعدادی از اهالی دهستان هرزندات نظربه شدت تعصب و علاقه به خاندان امامت و ولایت در بسیاری از آثار تاریخی و کهن باستانی، نشانه‌هایی از مقام والای امامت را تجسم و تصور کرده و روایتها و داستانهای مذهبی گوناگونی را در اذهان خود خلق نموده‌اند که این روایتها را اهالی محل با آب و تاب نقل مجالس و محافل ساخته‌اند. از جمله اعتقاد دارند که قلعه سن سارود توسط حضرت علی (ع) فتح شده‌است باید گفت که این موضوع در هیچ یک از منابع تاریخی ذکر نشده‌است و هرگز حضرت علی (ع) به آذربایجان سفر نکرده‌اند تا قلعه سن سارود را نیز تصرف نمایند. به علاوه فتح آذربایجان ثبت و توسط مسلمین در زمان خلافت خلیفه دوم انجام گرفته و تمام جرئیات این فتوحیات ثبت و ضبط شده‌است و هرگز نامی از حضرت علی (ع) در فتح قلعه سن سارود نیامده است. آثار و علائم نشان می‌دهد که قلعه سن سارود مربوط به قرون اولیه اسلامی است و معماری آن نیز مطابق با شبیه معماری دوره اسلامی می‌باشد و آن، از کچ کاری‌های داخل قلعه که در اثر کنده کاری‌ها نمایان شده کاملاً مشهور است. اکثر اسم فامیلی افراد این روزستا پسوند هرزندی دارد.