گاه‌شماری آزتکی

گاهشماری آزتکی یا تقویم مختیکا، یکی از گاهشماری‌های مزوآمریکایی رایج در دوران پیشاکلمبی مردمان مکزیک بود که توسط اقوامی به‌نام آزتک مورد استفاده قرار می‌گرفت. این تقویم شامل ۳۶۵ روز دوره تقویمی که آن را ژیپوهوآلی (xiuhpōhualli) و یک دوره مذهبی ۲۶۰ روزه که آن را تونالپوهوآلی (tōnalpōhualli) می‌نامد، است. این دو دوره باهم یک قرن ۵۲ ساله تکشیل می‌دهند، در مواقعی آن را «تقویم مدور» می‌نامند. ژیپوهوآلی به‌عنوان تقویم کشاورزی بکار می‌رود زیرا که براساس خورشید است، در حالی که تونالپوهوآلی به‌عنوان تقویمی مذهبی شناخته می‌شود.

سنگ خورشید، در موزه ملی مردم‌شناسی مکزیکو سیتی، مکزیک

هر ۵۲ سال، تونالپوهوآلی و ژیپوهوآلی، سال ۵۲ هر تلاقی می‌کنند و یک «قرن» جدید آغاز می‌شود. هر کدام از این قرن‌ها در تقویم، ژیپوهوآلی مشخص شده‌اند. در شروع هر قرن، جشنی بر پا می‌شد که ۱۲ روز به طول می‌انجامید. در شروع این مراسم، چراغ‌های شهر خاموش می‌شد و مردم هم اجازه می‌دادند که آتش اجاق‌هایشان خاموش شود. در این جشن مردم به نشانه ندامت و پشیمانی از گناهانی که انجام داده بودند، روزه می‌گرفتند. در نیمه شب روز دوازدهم مراسم، یک زندانی به روحانی واگذار می‌شد. روحانی به آسمان شب توجه می‌کرد و آنقدر منتظر می‌ماند تا ستاره آتش به بالاترین نقطه آسمان برسد. در این هنگام، قلب مرد زندانی را بیرون می‌آورد و جای خالی آن را با تکه ای چوب که روی قطعه‌ای از فیروزه قرار داده شده بود، پر می‌کرد. سپس روحانی آتش جدیدی روشن می‌کرد تا به‌وسیله آن یک‌بار دیگر شهر روشن شود. تقویم، تونالپوهوآلی تقویم مقدس مکزیکی‌ها بوده‌است. این روز شمار مذهبی، در کتاب‌های مربوط به روزها که عموماً از پوست آهو یا کاغذهایی از پوست درخت تهیه می‌شدند، ثبت می‌شد که توسط یک روحانی به زیج (طالع نما) تبدیل شد و در آن، روزهای مساعد و نامساعد پیش‌بینی شدند. تقویم مذهبی ۲۶۰روز داشت که به ۲۰ دوره ۱۳ روزه تقسیم شده بود. نام این ۲۰ دوره را با نشانه‌های هیروگلیفی به صورت تصویری نمایش می‌دادند. اعداد مربوط به روزهای ۱۳گانه هم با نقطه‌هایی نشان داده می‌شد. بطوری که روزها با هم اشتباه گرفته نشوند.

تقویم آزتک و مایا

تقویم آزتک‌ها اساساً شبیه تقویم مایاها بوده‌است. آنها هم یک روز مذهبی (که Tonalpohualli نام داشت) همانند روز مذهبی مایاها (Tzonkin) داشتند، همچنین، دوره‌های ۱۳ و ۲۰ روزه در تقویم هر دو تمدن دیده می‌شود. اما تفاوت مهم تقویم این دو قوم، در سیستم ابتدایی عددی و ثبت نه چندان دقیق تاریخ رخدادها توسط آزتک هاست. آزتک‌ها، معمولاً فقط نام روزی را که اتفاقی در آن رخ می‌داد و نام سال جاری را یادداشت می‌کردند. اما این روش ابهاماتی ایجاد می‌کند و نمی‌توان زمان دقیق وقایع را تشخیص داد. زیرا با توجه به یادداشت‌های آزتک‌ها، هر واقعه می‌تواند در دو وقت از سال اتفاق افتاده باشد. علاوه بر این، نام سال‌ها هر ۵۲سال تکرار می‌شود، همچنین شهرهای مختلف سالشان را ب ماه‌های متفاوتی شروع می‌کردند. مکزیکی‌ها و همچنین آزتک‌ها، به ویرانی و بازسازی دوره‌ای جهان معتقد بودند. آنها پیش‌بینی می‌کردند که جهان کنونی‌شان با یک زمین لرزه بزرگ نابود خواهد شد و بر اثر آن، زمان‌های گذشته از بین می‌رود و جهان جدیدی شکل می‌گیرد.

تونالپوهوآلی

سرچشمه این تقویم، اجداد آزتک‌ها بودند. آنها فهمیده بودند که خورشید طی یک دوره ۲۶۰ روزه، مسیر مشخصی را نزدیک شهر مایاها (کوپان) طی می‌کند. بنا براین، هر دوره ۲۶۰ روزه را یک سال در نظر گرفتند. بعدها این ۲۶۰ روز به ۲۰ دوره ۱۳ روزه تقسیم شدند و این روزها، ترکانه (Trecena) نام گرفتند. به هر دوره اسمی داده شد که آنرا با خطوط هیروگلیف نمایش می‌دادند. به هر ترکانه هم عددی از ۱ تا ۱۳ اختصاص داده شد. اینطور گمان می‌رود که هر ترکانه خدایی برای خود داشته‌است. در حقیقت این، تقویم مذهبی آزتک‌ها بوده‌است. روحانی آزتک‌ها از این تقویم به منظور تعیین روزهای شانس برای کارهایی از قبیل برداشت محصول، ساختن خانه و رفتن به جنگ استفاده می‌کرد.

عکسنام ناهواتلتلفظترجمهجهت
Cipactlisiˈpáktɬiکروکودیل
تمساح
کیمن
هیولا کروکودیلی
اژدها		شرق
Ehecatleʔˈé:katɬبادشمال
Calliˈkáɬ:iخانهغرب
Cuetzpalinkʷetsˈpálin̥مارمولکجنوب
Cōātlˈkú˕:wa:tɬمار
افعی		شرق
Miquiztlimiˈkístɬiمرگشمال
Mazātlˈmása:tɬآهو
حیوان		غرب
Tōchtliˈtú˕:tʃtɬiخرگوشجنوب
Ātlˈa:tɬآبشرق
Itzcuīntliitsˈkʷí:n̥tɬiسگشمال
عکسنام ناهواتلتلفظترجمهجهت
Ozomahtliu˕su˕ˈmáʔtɬiمیمونغرب
Malīnallimali:ˈnáɬ:iچمنجنوب
Ācatlˈá:katɬنیشرق
Ocēlōtlu˕:ˈsé:lu˕:tɬپلنگ آمریکایی
پلنگ		شمال
Cuāuhtliˈkʷá:ʍtɬiعقابغرب
Cōzcacuāuhtliku˕:skaˈkʷá:ʍtɬiکرکسجنوب
Ōlīnˈú˕li:n̥حرکت
لرزش
زلزله		شرق
Tecpatlˈtékpatɬچخماق
چاقوی چخماقی		شمال
Quiyahuitlkiˈjáwitɬبارانغرب
Xōchitlˈʃú˕:tʃitɬگلجنوب

ژیپوهوآلی

این تقویم، بر پایه سال شمسی ۳۶۵ روزه طراحی شده بود و اغلب مربوط به کارهای زراعتی و جشن‌های قوم آزتک بود. در این تقویم، روزهای سال به ۱۸ دوره ۲۰ روزه تقسیم شده بود (ماه‌های ۲۰ روزه) که به این روزهای ۲۰گانه ویتانه (Veintena) گفته می‌شد. همچنین هر ماه به ۴ هفته ۵ روزه تقسیم شده بودند؛ بنابراین، ۵ روز دیگر باقی می‌ماند که در تقویم نشان داده نمی‌شد. این روزها نمونتمی (Nemontemi) نام داشتند. در حقیقت این روزها، روزهای گذار از سال قدیم به سال جدید بودند و زمانی برای جشن‌ها بودند. مردم با بهترین لباس‌هایشان به مراسم جشن می‌آمدند و به رقص و آوازخوانی می‌پرداختند؛ و این، زمانی بود که روحانی برای اهدای قربانی‌ها در نظر گرفته بود که اغلب آنها انسان بودند ولی قسمتی از قربانی‌ها را هم حیوانات و محصولات کشاورزی تشکیل می‌دادند. در حقیقت بخش عمدهٔ جشنهای مذهبی آزتک‌ها، قربانی کردن انسان‌ها بود که در معبد بزرگ واقع در مرکز پایتخت انجام می‌گرفت. گاهی تا چهل هزار نفر قربانی می‌شدند. سال شمسی، مبنایی برای تقویم شهری و مدنی آزتک‌ها بود. سال، با افزودن ۵ روز، نمونتمی دارای ۳۶۵ روز می‌شد.

#زمان دورانزمان ساهاگوننام‌های فییستانمادترجمه
۱مارس ۱ – مارس ۲۰فوریه۲ – فوریه۲۱Atlcahualo, Cuauhitlehuaاز دست دادن آب و رشد درختان
۲مارس ۲۱ – آوریل ۹فوریه۲۲ – مارس ۱۳Tlacaxipehualiztliمراسم باروری
۳آوریل ۱۰ – آوریل ۲۹مارس ۱۴ – آوریل ۲Tozoztontliسوراخ کوچکتر
۴آوریل ۳۰ – مه۱۹آوریل ۳ – آوریل ۲۲Huey Tozoztliسوراخ بزرگتر
۵مه۲۰ – ژوئن ۸آوریل ۲۳ – مه۱۲[[Tōxcatlخشکی
۶ژوئن ۹ – ژوئن ۲۸مه۱۳ – ژوئن ۱Etzalcualiztliخوردن ذرت و لوبیا
۷ژوئن ۲۹ – جولای ۱۸ژوئن ۲ – ژوئن ۲۱Tecuilhuitontliجشن کوچک برای کسانی که به آنها احترام می‌گذارند
۸جولای ۱۹ – اوت۷ژوئن ۲۲ – جولای۱۱[[Huey Tecuilhuitlجشن بزرگ برای کسانی که به آنها احترام می‌گذارند
۹اوت۸ – اوت ۲۷جولای۱۲ – جولای۳۱Tlaxochimaco, Miccailhuitontliتولد گل‌ها، جشن گرفتن برای محرومان
۱۰اوت۲۸ – سپتامبر۱۶اوت۱ – اوت ۲۰Xócotl huetzi, Hueymiccaihuitl}}غدا دادن به مردگان
۱۱سپتامبر۱۷ – اکتبر۶اوت۲۱ – سپتامبر۹Ochpaniztliجارو زدن و تمیز کردن
۱۲اکتبر۷ – اکتبر۲۶سپتامبر۱۰ – سپتامبر ۲۹Teotlecoبازگشت خدایان
۱۳اکتبر۲۷ – نوامبر۱۵سپتامبر۳۰ – اکتبر ۱۹Tepeilhuitlغدا دادن به کوهستان‌ها
۱۴نوامبر۱۶ – دسامبر ۵اکتبر۲۰ – نوامبر ۸Quecholliپر گران‌بها
۱۵دسامبر ۶ – دسامبر ۲۵نوامبر۹ – نوامبر ۲۸Pānquetzaliztliبرافراشتن پرچم‌ها
۱۶دسامبر ۲۶ – ژانویه۱۴نوامبر۲۹ – دسامبر ۱۸[[Atemoztliنزول آب
۱۷ژانویه۱۵ – فوریه۳دسامبر ۱۹ – ژانویه۷Tititlکشش برای رشد
۱۸فوریه۴ – فوریه۲۳ژانویه۸ – ژانویه۲۷Izcalliتشویق مردمان و زمین
۱۸uفوریه۲۴ – فوریه۲۸ژانویه۲۸ – فوریه۱nēmontēmi (دوره ۵ روزه)روزهای تهی

منابع
    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.