یحیی صبح ازل
میرزا یحیی نوری معروف به صبح ازل، وحید و ثمره (م. در سال ۱۲۴۷ قمری مطابق ۱۸۳۱میلادی) رهبر مذهبی ایرانی بابیه ازلی که به آیین بیانی هم شناخته می‌شود بود. میرزا یحیی در تهران محله عرب‌ها چشم به جهان گشود. فرزند میرزا بزرگ نوری و برادر کوچک ناتنی میرزا حسینعلی نوری (بهاءالله) بود. مادر میرزا یحیی هنگام تولد وی درگذشت و پرستاری از این طفل از همان بدو ولادت بنابر دستور پدر به خدیجه خانم مادر بهاءالله محول گردید.[1] او در جوانی بابی شد. پس از قتل سیدعلی محمد باب و سوءقصد به ناصرالدین شاه به بغداد رفت. او بنابر وصیت سیدعلی محمد باب جانشین و رهبری آیین بیانی را برعهده داشت. دولت عثمانی او را در ششم جمادی‌الاول ۱۲۸۵ قمری مطابق ۴ شهریور ۱۲۴۷ شمسی و ۲۵ اوت ۱۸۶۸ میلادی به جزیره قبرس تبعید کرد و در شهر فاماگوستا در ساعت ۷ صبح دوشنبه ۱۲ جمادی‌الاول ۱۳۳۰ قمری مطابق ۲۹ آوریل ۱۹۱۲ میلادی درگذشت.
 میرزا یحیی نوری ملقب به صبح ازل | |
| نام اصلی | یحیی نوری |
| زاده | ۱۸۳۱ میلادی طهران |
| محل زندگی | تهران نور قبرس شمالی |
| درگذشته | ۲۹ آوریل ۱۹۱۲ میلادی شهر فاماگوسا، کشور قبرس شمالی |
| آرامگاه | قبرس شمالی |
| لقب | صبح ازل -حضرت ثمره - وحید |
| زمینه کاری | مروج مذهبی و مبلغ آیین بیانی - شاعر و نویسنده |
| ملیت | ایرانی |
| مذهب | آیین بیانی |
| در زمان حکومت | ناصرالدین‌شاه |
| سبک نوشتاری | شعر عرفانی و مقالات مذهبی |
| سال‌های فعالیت | ۱۸۵۲ تا ۱۹۱۲ |
| رویدادهای مهم | جانشینی سید علی محمد باب در ۱۹ سالگی |
| کتاب‌ها | متمم بیان - نور - روح - واحد - حیاة و. . . |
| دلیل سرشناسی | جانشینی سید علی محمد باب |
| تأثیرپذیرفته از | سید علی‌محمد باب |
| پدر و مادر | میرزا بزرگ نوری |
پس از تیرباران باب، پیروانش که به «بابی» مشهور بودند بر طبق بیانات باب در کتاب بیان به دنبال موعود آئین جدید که در این کتاب با عنوان «من یظهره الله» از او شده‌است، می‌گشتند.[2] در سال ۱۸۶۳ بهاءالله، خود را من یظهره‌الله، موعود کتاب بیان معرفی کرد. اکثر بابیان به او ایمان آورده و بهائی نامیده شدند.[3] گروه اندکی که به پیروی از میرزا یحیی بابی ماندند ازلی نام گرفتند.[4] ازلیان با تقیه و پنهان کردن هویت دینی خود عملاً در جامعه اسلامی حل شدند.[5]
جانشینی باب
باب در آثارش به نزدیکی ظهور «مَن یُظهِرُهُ الله» (به معنی :کسیکه الله او را ظاهر خواهد کرد)، کسی که نتیجه و ثمره آئین بابی باید شناخت و ایمان به او باشد، اشاره می‌کند.[6] وی همچنین از بابیان می‌خواهد که در شناسایی و ایمان خود کاملاً مستقل عمل کنند و موعود را به خود او بشناسند و نگذارند افراد دیگر، حتی واحد اول بیان که شامل خود او و حروف حیّ است، یا آثار باب مانع شناسایی آنان شوند.[7] از این رو در آئین بابی وصیّ (جانشین) و مفسّر آثار به آن مفهوم که در سایر ادیان هست وجود ندارد و جانشینی که باب تعیین کرد در واقع رهبر اسمی جامعه بابی بعد از وی بود.[6]
کمی قبل از اعدام سید علی‌محمد باب عبدالکریم، یکی از پیروانش توجه او را به اهمیت تعیین جانشین جلب کرد لذا باب تعداد مشخصی لوح نوشته آن‌ها را به عبدالکریم داد تا به دست میرزا یحیی ازل و بهاءالله برساند.[8] بعدها ازلیان و بهائی‌ها هر دو به این لوح‌ها به نفع خود استناد کردند.[8]
در یکی از این لوح‌ها که معمولاً به عنوان وصیت‌نامه باب از آن یاد می‌شود، میرزا یحیی ازل به عنوان رهبر بابیان پس از بنیان‌گذار جنبش تعیین شده‌است. در همین لوح به وی دستور داده شده‌است که از من یظهره‌الله پیروی کند.[9][10] بعد از مرگ باب میرزا یحیی ازل به عنوان شخصیت محوری جنبش مورد توجه قرار گرفت.[11] رهبری میرزا یحیی ازل جنجال‌برانگیز بود. وی کمتر در میان بابیها حاضر می‌شد. منوچهری ادعا می‌کند که دلیل در خفا ماندن میرزا یحیی ازل بخشی از وصیت‌نامه سید علی محمد باب است که او را به محافظت از خویش توصیه کرده بود.[9]
رهبری میرزا یحیی در عراق رهبری اسمی بود و در عمل ساماندهی امور را بهاءالله، برادر ناتنی وی انجام می‌داد.[12][13] دنیس مکین بر این نظر است که تعیین میرزا یحیی به عنوان جانشین رسمی باب، تنها برای حفظ بهاءالله از خطر و با پیشنهاد بهاءالله و عبدالکریم قزوینی و موافقت باب بوده‌است.[14][15] خطری که بهاءالله را تهدید می‌کرد از جانب امیر کبیر بود.[16] به گفته سعیدی اگر امیر کبیر به نقش کلیدی بهاءالله در جامعه بابی پی می‌برد حتماً او را به قتل می‌رساند.[16] این تحلیل اول بار توسط عباس افندی در «مقاله شخصی سیاح» مطرح شد.[14][17][18] شوقی افندی نیز می‌گوید باب میرزا یحیی را به عنوان «مرجع اسمی» جامعه بابی انتخاب کرده بود و به نقل از «مقاله شخصی سیاح» تحلیلی مشابه تحلیل فوق ارائه می‌دهد.[14]
باب در آثارش از نزدیکی ظهور موعود می‌گوید و برای زمان ظهور او به سال نه و سال نوزده اشاره می‌کند.[19] پس از نه سال از دعوت باب و کمی بعد از تیرباران او در تبریز عده‌ای ادعای من یظهرالهی نمودند.[20][21] ابو القاسم افنان در کتاب «عهد اعلی» تعداد آن‌ها را بیست و پنج نفر می‌داند و اسامی آن‌ها را به این شرح ذکر می‌کند: «۱- شیخ اسماعیل ۲- سید بصیر هندی ۳- میرزا اسدالله خویی ۴- ملا شیخ علی ملقب به عظیم ۵ - سید علّا ۶- میرزا عبدالله متخلص به غوغا ۷- میرزا حسین قطب نیریزی۸- حاجی میرزا موسی قمی ۹- حاجی ملا هاشم کاشی ۱۰- حسین میلانی۱۱- ملا محمد نبیل زرندی و…»[22]
بهاءالله در سال ۱۸۶۳، و بعد از یک دهه تبعید در عراق و در آستانه سرگونی‌اش به استامبول، دعوی من یظهره اللهی کرد و عموم بابیان به وی ایمان آوردند و «بهائی» نام گرفتند.[3] گروه اندکی که به طرفداری از میرزا یحیی ازل بابی باقی ماندند ازلی نامیده شدند.[3]
حفاظت، تفسیر آثار باب
باب در عبارات فراوانی، پیروانش را توصیه می‌کند نوشته‌هایش را به ازل، کسی که مأمور شده‌است از آن‌ها محافظت کند، بفرستند. وی اظهار می‌دارد که بیان (که در اینجا احتمالاً مراد همه آثار اوست) باید هنگام ظهور من یظهره الله به او سپرده شود، اما ابتدا باید همه (آثار) اش جمع‌آوری شده، حتی یک نامه از قلم نیفتد سپس به ازل، که به نظر می‌رسد باید به عنوان مفسر آن‌ها ایفای نقش کند، داده‌است.[23]
برخی از آثار
- متمم بیان (دستخط)
- متمم بیان
- کتاب نور (دستخط)
- اخلاق روحانیون
- الاقصی (دستخط)
- آثارالازلیه فارسی (دستخط)
- هزار یک هیکل (دستخط)
- فی عوالم السبعه و مشاعر السبعه (دستخط)
- کتاب مستعان (دستخط)
- کتاب روح نسخه اول (دستخط)
- کتاب روح نسخه دوم (دستخط)
- کتاب هزار هیکل (دستخط)
- کتاب واحد (دستخط)
- کتاب حیاة (دستخط)
- کتاب لمعات (دستخط)
- لئالی و مجالی (دستخط)
- کتاب ماغوسیه(دستخط)
- کتاب قدس الازل (دستخط)
- کتاب مستیقظ (دستخط)
- کتاب صحیفة و جدیة و خطبة نکاحیة (دستخط)
- کتاب سلوک رؤسا و سلاطین با مردم
- کتاب فی تفسیر الهاء (دستخط)
- کتاب دعوات فی تضریب هو و عدُ نفسه هی مائد و عشر مناجات نزلت فی هیاکل(دستخط)
- کتاب تفسیر سوره بقره جلد دوم(دستخط)
- کتاب صحیه مرآتی (دستخط)
- کتاب لحظات (دستخط)
- کتاب اضحی (دستخط)
- جلد اول از مجموعه نوشتجات بدون نام صبح ازل(دستخط)
- جلد دوم از مجموعه نوشتجات بدون نام صبح ازل(دستخط)کتاب مرآت البیان (دستخط)
- مجموعه‌ای از الواح جهت بعضی از مؤمنان (دستخط)
- پاسخ به سئوالات علماء و مؤمنین(دستخط)
- کتاب وجه(دستخط)
- کتاب اعلی(دستخط)
- کتاب البهاج(دستخط)
جدا شدن بهائیان از بابیان (ازلیان)
پس از تیرباران شدن سید علی‌محمد باب، پیروانش که به «بابی»، مشهور بودند و بر پایهٔ گفتهٔ باب در کتاب بیان، در پی موعود آیین بابی-که در کتاب بیان با عنوان «من یظهره الله» از آن یاد شده-می‌گشتند.[24] بهاءالله در سال ۱۸۶۳ میلادی، خود را «من یظهره الله» یا همان موعود کتاب بیان خواند.[25] بیشتر بابیان به او باورمند شده و بهائی نامیده شدند؛[26][27] برخی از بابیان، به سنت موجود، وفادار مانده و با پیروی از نابرادری کوچک بهاءالله یعنی میرزا یحیی نوری (معروف به صبح ازل)، ازلی یا بیانی، نام گرفتند؛ شمار ازلی‌ها اکنون اندک است.[28] میرزا یحیی نوری، فعالیت چندانی نشان نداد؛ ولی بهاءالله کیش بهائیت را پدیدآورد[25] که به دینی جهانی، تبدیل شده‌است.[29]
ملاقات ادوراد براون با صبح ازل
صبح ازل به همراه پسرانش در قبرسادوارد براون در مقدمه کتاب نقطةالکاف می‌نویسد.[30][31]
ادوارد براون ابیات زیر را که طاهره قرةالعین در بشارت طلوع صبح ازل سروده را در کتاب مواد تحقیق در مذهب بابیه درج و قسمتی از اصل دست خطدرجزیره قبرس در شهر فاماگوستا قریب پانزده روز (۲۶ رجب - ۱۴ شعبان۱۳۰۷) ماندم و در این مدت هر روز به ملاقات صبح ازل می‌رفتم و از دو یا سه ساعت بعد از ظهر الی غروب آفتاب در منزل او می‌ماندم دفتر و مداد در دست و سراپا گوش هر چه او می‌گفت یادداشت می‌کردم و هر شب با یک خزانه معلومات مهمه و اطلاعات مفیده بمنزل خود مراجعت می‌کردم (غالب این مطالب و اطلاعات که شفاهاً از صبح ازل استماع نموده‌ام یا به طریق مکاتبه از وی اخذ کرده در فصل wاز فصول بیست و ششگانه که در آخر ترجمه مقاله سیاح افزوده‌ام و در مقدمه و حواشی دیگر همان کتاب و در حواشی تاریخ جدید مذکور است رجوع بدانجا شود) موضوع صحبت‌های ما غالباً مذهب و تاریخ و نوشتجات و آثار بابیه و گهگاه مسائل متفرقه دیگر بود، صبح ازل در خصوص باب و مصدقین دوره اول و شرح زندگی خود در کمال آزادی و بدون پرده پوشی سخن می‌گفت، درغالب این مجالس پسران صبح ازل عبدالعلی و رضوان‌علی و عبدالوحید و تقی‌الدین نیز حاضر بودند اگرچه خیلی بندرت در محضر پدر خود لب بسخن می‌گشودند و منتهی درجه تعظیم و احترام رانسبت بوی مرعی می‌داشتند. در مدت اقامت در قبرس که تازه چند سالی بود در تحت تصرف دولت انگلیس درآمده بود با اجازه حاکم جزیره سر هنری بولور نظری به اسناد و دفاتر حکومتی افکندم و آنچه از آن‌ها راجع بنفی صبح ازل و اتباع وی به قبرس بود استخراج نمودم و این اسناد بعضی به زبان انگلیسی بود و بعضی به زبان ترکی که یک ترجمه انگلیسی هم برآن اضافه کرده بودند (خلاصه مندرجات این اسناد تا حدی که راجع به صبح ازل و اتباع اوست در حاشیهw در ذیل ترجمه مقاله سیاح مندرج است).
را نیز گراور نموده‌است.[32]بخلق جهان ساقیا ده نوید که شد شام غم صبح عشرت رسید به غم دیدگان ده تو جام صفا بعشاق دلخسته بر زن صلا که عین ظهور ازل آمده جمال خدائی هویدا شده باین مژده گر جان فشانم رواست از این مژده خوش وقت رب علاست ........ تا آنجا که می‌گوید : چو نور جمال تو آمد عیان ثمر خواندت از لطف رب بیان مراد از شجر نیست غیر از ثمر شجر از ثمر می‌شود جلوه گر بیان از تو تکمیل گردیده شد همه سر پنهان حق دیده شد منابع
- کاشانی، میرزاجانی (۱۹۱۰). «شرح حال جناب ازل». در PERSAN، MS. SUPPL. نقطةالکاف (به پارسی). لیدن هلند: E.J. BRILL. ص. ۲۳۹. از پارامتر ناشناخته
|نام نویسنده سرمقاله=صرف‌نظر شد (کمک); پارامتر|first2=بدون|last2=در Authors list وارد شده‌است (کمک) - MacEoin, D. M., Encyclopedia of Iranica Missing or empty
|title=(help); External link in|مقاله=(help);|مقاله=ignored (help) Retrieved on 2009-09-05. -
- Balyuzi, Hasan (1973). The Báb: The Herald of the Day of Days (به English). Oxford, UK: George Ronald. ISBN 978-0-85398-054-4.
- جنبش بابیان
- Amanat, Abbas (2017). Iran: A Modern History (به English). Yale University Press. p. 330. ISBN 0300112548.
- Saiedi, Nader (2008). Gate of the Heart: Understanding the Writings of the Bab (به English). Canada: Wilfrid Laurier University Press. pp. 344–351. ISBN 978-1-55458-056-9.
- Saiedi, Nader (2008). Gate of the Heart: Understanding the Writings of the Báb (به English). Canada: Wilfrid Laurier University. pp. 290–291. ISBN 978-1-55458-056-9.
- Amanat, Abbas (1989). Resurrection and Renewal: The Making of the Babi Movement in Iran. Ithaca: Cornell University Press p.384
- Manuchehri, S. (2004). "The Primal Point's Will and Testament". Research Notes in Shaykhi, Babi and Baha'i Studies. Vol. 7 (No. 2). Archived from the original on 8 December 2004. Retrieved 14 March 2010.
- Nicolas, A.L.M (1933). Qui est le succeseur du Bab?. Paris: Librairie d'Amerique et d'Orient. p. 15.
- MacEoin, Dennis (1989). "Azali Babism". Encyclopædia Iranica.
- Browne, Edward (1893). A Year Amongst the Persians (به English). London. p. 64. ISBN 32044004437067 Check
|isbn=value: length (help). - سجادی، صادق؛ بابیه، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج11
- Denis MacEoin, "Divisions and Authority Claims in Babism (1850-1866)," Studia Iranica 18:1 (1989), p. 94-101
- [Denis MacEoin Reviews Making the Crooked Straight H-Bahai, 2001 http://www.fglaysher.com/bahaicensorship/MacEoinRev.htm#_ftnref16]
- Saiedi, Nader (2008). Gate of the Heart: Understanding the Writings of the Bab (به English). Canada: Wilfrid Laurier University Press. p. 349. ISBN 978-1-55458-056-9.
- Abdu'l-Bahá, Abbas (1886). Browne, ed. A Traveller's Narrative: Written to illustrate the episode of the Bab (به English) (2004 reprint, with translator's notes ed.). Los Angeles, USA: Kalimát Press. ISBN 1-890688-37-1.
- Taherzadeh, A. (1992). The Covenant of Bahá'u'lláh (به English). Oxford, UK: George Ronald. ISBN 0-85398-344-5.
- Saiedi, Nader (2008). Gate of the Heart Understanding the Writings of the Bab (به English). Canada: Wilfrid Laurier University Press. pp. ۳۴۸–۳۵۷. ISBN 978-1-55458-056-9.
- Hasht Bihisht - Bayanic
- Awakening of The Sleepers - Bayanic
- افنان، ابوالقاسم. عهد اعلی. ص. ۴۷۸–۴۸۸–۴۷۹.
- .name="IranicaDivisions">Denis MacEoin, "Divisions and Authority Claims in Babism (1850-1866)," Studia Iranica 18:1 (1989), p. 94-
- سجادی، صادق؛ بابیه، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج11
- Barrett, David (2001). The New Believers (به English). London, UK: Cassell & Co. p. 246. ISBN 0304355925.
- «Religion: Year In Review 2010 - Worldwide Adherents of All Religions | Britannica.com». ۲۰۱۶-۱۱-۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۸-۰۲.
- کاشانی، میرزاجانی (۱۹۱۰). «مقدمه». در PERSAN، MS. SUPPL. نقطةالکاف (به پارسی). لیدن هلند: E.J. BRILL. ص. ز. از پارامتر ناشناخته
|نام نویسنده سرمقاله=صرف‌نظر شد (کمک); پارامتر|first2=بدون|last2=در Authors list وارد شده‌است (کمک) - کاشانی، میرزاجانی (۱۹۱۰). «مقدمه». در PERSAN، MS. SUPPL. نقطةالکاف (به پارسی). لیدن هلند: E.J. BRILL. ص. ح. از پارامتر ناشناخته
|نام نویسنده سرمقاله=صرف‌نظر شد (کمک); پارامتر|first2=بدون|last2=در Authors list وارد شده‌است (کمک) - آئین بیان (The Religion of Bayan) (سپتامبر ۱۹۴۹). «به یاد صدمین سال شهادت نابغه دوران قره العین» (به پارسی). ناشر: گمنام. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۵ دی ۱۳۹۰.
پیوند به بیرون
- زندگی‌نامه خلاصه میرزا یحیی
- سفرنامه یک مسافر به قلم ادوارد براون
- مدخل صبح ازل در لغتنامه دهخدا
- سید علی‌محمد شیرازی
- زندگی و رسالت باب
- تاریخ جنبش بابی
- The Primal Point's Will and Testiment - Commentary on the Báb's will
- The Religion of Bayan A website maintained by current followers of Subh-i Azal, including:
- A photo of Subh-i-Azal
- A short biography of Subh-i-Azal
- Family Tree of Subh-i-Azal
- Cyprus Exiles
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ یحیی صبح ازل موجود است.