یهودیان به عنوان قوم برگزیده

برگزیدگی (به عبری: בחירת עם)، مفهومی در یهودیت است که بنا بر آن خداوند یهودیان را انتخاب کرده و با آنان پیمان بسته است. این ایده نخستین بار در تورات یافت شد و در کتاب‌های متاخرتر انجیل عبری شرح داده شد. در این خصوص در ادبیات خاخامی بسیار نوشته شده‌است. سه فرقه عمده یهودی- یهودیت ارتودوکس، یهودیت محافظه کار و یهودیت رفرم- معتقد اند که یهودیان توسط خدا برای هدفی برگزیده شده‌اند.

در کتاب مقدس

برگزیدگی یهودیان از این آیات تورات اقتباس شده‌است:

خداوند دل خود را با شما نبست و شما رابرنگزید از این سبب که از سایر قومها کثیرتربودید، زیرا که شما از همه قومها قلیلتر بودید. ۸ لیکن از این جهت که خداوند شما را دوست می‌داشت، و می‌خواست قسم خود را که برای پدران شما خورده بود، بجا آورد، پس خداوند شما را با دست قوی بیرون آورد، و از خانه بندگی از دست فرعون، پادشاه مصر، فدیه داد[1]

واکنون اگر آواز مرا فی الحقیقه بشنوید، و عهد مرانگاه دارید، همانا خزانه خاص من از جمیع قومهاخواهید بود. زیرا که تمامی جهان، از آن من است. ۶ و شما برای من مملکت کهنه و امت مقدس خواهید بود[2]

البته آیاتی دیگری از عهد عتیق هم به انتقاد شدید از قوم اسرائیل پرداخته‌است:

زیرا که ایشان قوم گم کرده تدبیر هستند؛ و درایشان بصیرتی نیست. ۲۹ کاش که حکیم بوده، این را می‌فهمیدید؛ و درعاقبت خود تأمل می‌نمودند.[3]

ایده برگزیدگی توسط یهودیان معمولاً دارای دو بخش است: اینکه خدا بنی اسرائیل را انتخاب کرد و اینکه بنی اسرائیل نیز خدا را انتخاب کرد. با اینکه این مسئله به صورت اختیاری توسط یهودیان انجام شد، ولیکن دودمان اسرائیل وظایف مذهبی خاصی دارند. بعضی فرقه‌های یهودی نظیر کابالایستها اعتقاد دارند که خدا حتی قبل از خلق عالم یهودیان را انتخاب کرده بود.

یکی از مباحث مهم برگزیدگی از نظر یهودیان این است که خداوند وظایف خاصی بر عهده آنان گذاشته‌است، در صورتی که وظایف غیر یهود (جنتیل) کمتر از آن‌ها است. به‌طور مثال در میشنا آوت ۳:۱۴ آمده‌است: خاخام آکیوا می‌گفت: آدم محبوب است، زیرا در تصویر خدا خلق شده‌است، و اینکه خدا به آدم گفت که او را در تصویر خود خلق کرده‌است نشاندهنده شدت این علاقه است. همانگونه که در آفرینش ۹:۶ آمده‌است :در تصویر خدا او خلق شد. میشنا ادامه می‌دهد: فرزندان اسرائیل محبوب هستند، زیرا آن‌ها فرزندان خدا نامیده می‌شوند، و اینکه به آن‌ها اعلام شده‌است که فرزندان خدا هستند نشاندهنده شدت علاقه خدا به آن‌ها است. همانگونه که در تورات آمده: شما فرزندان خدا هستید، خدای شما. مردم اسرائیل محبوب هستند، زیرا یک متن گرانبها (تورات) به آن‌ها داده شده‌است.

بیشتر کتاب‌های یهودی اعتقاد دارند که خدا یهودیان را برای یک مأموریت برگزید و آن پخش کردن پیام خدا در بین تمامی ملت‌ها بود. با اینکه یهودیان نمی‌توانند غیربرگزیده شوند اگر در این مأموریت کوتاهی کنند. این نشاندهنده یک وظیفه خاص است که در زمان میثاق خدا با ابراهیم صورت گرفت و بار دیگر با تمامی مردم یهود در طور سینا تکرار شد. از این رو یهودیان باید یک زندگی روحانی را به عنوان روحانیون خدا پیشه کنند.

بر اساس نظر روحانیون یهودی خدا تورات را به تمامی ملت‌ها عرضه کرد ولیکن همه آن را رد کردند غیر از اسرائیل.

دیدگاه‌های خاخامی

گاهی این برگزیدگی به منزله محول شدن مأموریت مشخصی به قوم یهود- تا نوری بر ملل و نمونهٔ پیمان با خدا آنچنان که در تورات توصیف شده باشند، دیده می‌شود. این دیدگاه، به هر حال، همواره از این باور که خدا با دیگر مردمان نیز رابطه ای دارد جلوگیری نمی‌کند- بلکه، هیودیت بر این باور بود که خدا با همه انواع بشر پیمانی دارد و این که یهود و غیریهود به طور مشابه با خدا رابطه ای دارند. ارجاعات به کتاب مقدس و نیز متون خاخامی از این دیدگاه پشتیبانی می‌کنند: موسی از خدای روح همه گوشت‌ها یاد می‌کند،[4] تنخ[5] همچنین از پیامبرانی بیرون جامعه بنی اسرائیل یاد می‌کند. بنا بر این اظهارات، برخی خاخام‌ها نظریه‌پردازی کرده‌اند که به قول ناتانئل الفیومی، از الهیون یهودی یمنی قرن دوازدهم، «خدا برای همه مردمان چیزی را مجاز کرد که برای بقیه ممنوع کرد... خدا برای هر قومی پیامبری به زبان خود آنان فرستاد."[6] میشنا می‌گوید که «بشر از یک انسان، آدم، ایجاد شد تا عظمت خدا را نشان دهد. وقتی شخصی سکه را ضرب می‌کند، همه سکه‌ها مشابهند. ولی وقتی شاه شاهان، یکتای مقدس، که برکت بر او باد، انسان‌ها را به شکل آدم می‌آفریند هیچ یک شبیه دیگری نیست.»[7] میشنا ادامه می‌دهد و بیان می‌کند که هر کسی که یک انسان، نه یهودی، را بکشد یا نجات دهد نسبت به کل جهان چنان کرده (کشتن یا نجات). توسفتا که مجموعه ای از گفتارهای پساتلمودی مهم است هم بیان می‌کند: «مردمان برحق از همه ملل سهمی در جهان پسین دارند."[8]

در کابالا

بسیاری از متون کابالا از جمله تانیا اشاره می‌کنند که روح یهودیان دارای ویژگی‌های خاصی نسبت به روح غیر یهودیان است. حال آنکه بعضی از کابالاییست اعتقاد دارند که این مسئله نباید به صورت لغوی مورد فهم قرار گیرد. بر اساس نظر نویستنده تانیا یک غیریهودی صالح می‌تواند به سطح بالایی از روحانی بودن برسد تا جایی که به فرشتگان نزدیک شود ولیکن در عین حال روح او از یهودیان از نظر کیفیت و نه از نظر ارزش متفاوت است.

منتقدان

خاخام مردخای کاپلان معتقد بود که ایده برگزیدگی به نژادپرستی در بین یهودیان منجر شده و باید از بین یهودیان حذف شود. از این رو در شاخه یهودی ساختارگرا که او ایجاد کرد، بسیاری از مفاهیم برگزیدگی حذف شده‌اند.

در مسیحیت

چون مسیحیان کتاب عهد عتیق را نیز قبول دارند مسئله برگزیدگی بنی اسرائیل توسط آنان نیز تأیید می‌شود؛ ولیکن بعضی مسیحیان معتقدند با آمدن عیسی مسیح خداوند و رد شدن او توسط یهودیان، خداوند پیمان خود را از یهودیان گرفته و به مسیحیان داد.

در قرآن

در قرآن وضعیت فرزندان اسرائیل (یعقوب) وضعیتی خاص است. در قرآن در آیات بسیاری برگزیده شدن بنی اسرائیل توسط خدا تأیید می‌شود و آیات متعددی به این مسئله اشاره دارد:

ای فرزندان اسرائیل، نعمتی که من بر شما ارزانی کردم یاد کنید و من شما را به جهانیان برتری دادم. - سوره بقره، آیه ۴۷

ولیکن مهم‌ترین تفاوت دید اسلامی با دید یهودی نسبت به برگزیده شدن آن است که قرآن میثاق بین خداوند و بنی اسرائیل را مشروط میداند. از این رو تنها در زمانی خداوند به پیمان خود با بنی اسرائیل عمل می‌کند که بنی اسرائیل نیز به وظیفه خود عمل کند.

ای فرزندان اسرائیل نعمتهایم را که بر شما ارزانی داشتم به یاد آورید و به عهد خود وفا کنید تا من نیز به عهد خود وفا کنم. - سوره بقره آیه ۴۰

ما از فرزندان اسرائیل سخت پیمان گرفتیم و به سویشان پیامبرانی روانه کردیم هر بار پیامبری چیزی بر خلاف دلخواهشان برایشان آورد گروهی را تکذیب می‌کردند و گروهی را می‌کشتند -سوره مائده آیه ۷۰

از این رو مهم‌ترین تفاوت یهودیان و مسلمانان در برخورد با این مسئله آن است که یهودیان اعتقاد دارند حتی در صورتی که اعمال آنان درست نباشد پیمان خداوند با آنان لغو نمی‌شود و نعمتهای خدا از آن‌ها سلب نمی‌شود و سرزمین موعود از آنان گرفته نمی‌شود؛ ولیکن قرآن این عهد را باطل شده میداند و این عهد برای زمانی بود که قوم بنی اسرائیل باید همراه حضرت موسی وارد سرزمین موعود میشدند.

و ما در زبور بعد از ذکر (تورات) نوشتیم که آن زمین (ارض موعود) را بندگان صالح من به میراث خواهند برد. سوره انبیاء آیه ۱۰۵

از این رو مسلمانان نابود شدن معبد سلیمان در اورشلیم به دست رومیان و پخش شدن آن‌ها به ۱۲ قبیله را نشانه خشم خدا بر بنی اسرائیل میدانند در حالی که یهودیان اعتقاد دارند خداوند برای گسترش خوبی آنان در دنیا آن‌ها را در بین همه مردم دنیا پخش کرد تا نوری در بین مردم غیریهود (ببینید نور در بین ملتها) (جنتیل) باشند. از این رو از دیدگاه قرآن فشارهایی که به یهودیان در کشورهای مختلف وارد می‌شد نشاندهنده خشم خدا بر آنان است.

و (یاد کن) هنگامی را که پروردگارت اعلام داشت که تا روز قیامت بر آنان (یهودیان) کسانی را خواهد گماشت که بدیشان عذاب سخت بچشانند آری پروردگار تو زودکیفر است و همو آمرزنده بسیار مهربان است. -سوره اعراف آیه ۱۶۷

تأثیر در بقیه ادیان

آوی بکر محقق یهودی کنگره جهانی یهودیان اعتقاد دارد که مسئله برگزیدگی پایه و اساس رابطه بین یهود و غیر یهود (جنتیل) است. او می‌گوید که برگزیده شدن قوم یهود در غیریهودیان حس تحسین به همراه حسادت ایجاد کرده که باعث یهودستیزی شده‌است. او همچنین می‌گوید که مسیحیت نظر خود را نسبت به یهودیان تغییر داده است ولیکن اسلام هنوز این کار را نکرده و این یکی از موانع بزرگ رابطه اعراب و اسرائیل است.

نژاد پرستی

بعضی مفسرین مانند زیو لوی فیلسوف اسرائیلی اعتقاد دارند که برگزیده شدن باید به همراه مبانی تاریخی در نظر گرفته شود. آن‌ها می‌گویند که تفکر بیش از حد به برگزیدگی باعث یک نوع قوم محوری و نژادپرستی نسبت به بقیه مردم برگزیده نشده می‌شود.

همچنین بعضی دیگر اعتقاد دارند که کل اعتقاد به برگزیده شدن توسط یهودیان نژاد پرست است و باعث دید همراه با تحقیر نسبت به بقیه مردم (جنتیل) است؛ ولیکن اتحادیه ضد افتراء و موسسات یهودی دیگر اعتقاد دارند که برگزیده شدن در یهودیت نژادی نیست و بلکه بیانگر رابطه خاص بین قوم بنی اسرائیل و خداوند است.

منابع

1. تثنیه ۷:۷
2. خروج ۱۹:۵
3. تثنیه۳۲:۲۸
4. Numbers
5. تنخ
6. Levine, 1907/1966
7. Mishnah Sanhedrin 4:5
8. Sanhedrin 105a)

• ویکی‌پدیای انگلیسی، Jews as a chosen people، بارگرفته شده در ۲۰ تیر ۱۳۹۱.
• انجیل عهد عتیق و عهد جدید
• قرآن
• دائرةالمعارف یهودی: قوم برگزیده