گرهچینی
گِرِهچینی یکی از شاخههای هنر معماری و کاشی کاری سنتی است که اساتید این هنر از کنار هم چیدن آلات و لغات مختلف بر اساس طرح مدنظر خود با استفاده از کاشی، آجر یا سایر مواد نقشهای هندسی تزئینی درست میکنند.
البته هنر گره چینی فقط در معماری رواج ندارد و یکی از زیرشاخههای صنایع چوب نیز میباشد. هنر گره چینی هنری زیبا و اصیل است که به دلیل زحمت زیاد هزینه زیادی هم دربردارد و میتوان نمونههای این هنر را که بر روی چوب انجام گرفته در اماکن متبرکه مانند آستان قدس رضوی یا حرم شاهعبدالعظیم مشاهده نمود.
پیوند به بیرون
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ گرهچینی موجود است. |
- Girih Tiles and Islamic Geometric Designs in Modern Architecture
- Interactive Girih Tile game
- John Savard's reconstructions
- "Medieval Islamic architecture presages 20th century mathematics". Harvard University Gazette. 2007-02-22. Retrieved ۲۰۰۷-۰۳-۱۴.
- "Medieval Islamic tiling reveals mathematical savvy". New Scientist. 2007-02-22. Retrieved ۲۰۰۷-۰۳-۱۴.
تاریخچه
گره چینی چوب از هنرهای ظریفی است که از اوایل دوره اسلامی در ایران رایج بودهاست. برخی پژوهشگران احتمال دادهاند استفاده از این هنر از دوران خلفا عباسی آغاز شده و در قرن ۶ تا ۸ هجری قمری در مصر و سوریه متداول شده و از همان زمان به ایران رسیدهاست.
بر اساس شواهد و آثار موجود پیشینه هنر گره چینی در معماری ایران به دوره سلجوقی و صفوی بازمیگردد و خاستگاه آن نیز شهر اصفهان بودهاست. از این سبک کار بهطور معمول در ساخت درهای اماکن متبرکه، مقابر، منابر و از مشبک در پنجرههای منازل و کاخها و نردهها استفاده میشدهاست. از دوران صفوی به بعد تعبیه شیشههای رنگی در چوبهای مشبک رایج شده و در اصطلاح به «ارسی» مشهور شد. هنرهای چوبی پس از صفویه به خصوص در دوران قاجار نه تنها تکامل فنی نداشت بلکه با افت فنی نیز روبرو شد. البته هنر ارسیسازی در این دوره به اوج خود رسید.
بهطور کلی از چوب و فراوردههای آن در بناهای صد سال اخیر به عنوان مصالحی مؤثر در ستونهای چوبی، پوشش سقفهای دوجداره خارجی و توفال سازی، در ساختن پنجرههای ارسی و پنجرههای ظریف با کارهای هنری مختلف گره سازی، قواره بری و غیره استفاده شدهاست.
تعریف گره چینی
گره چینی به هنری ایجاد شده با قطعات برش خورده چوب و شیشههای رنگی در اشکال مختلف و متعدد الاجرا و وحدتگرای هندسی که بهطور هماهنگ در یک کادر مشخص و تکرار شونده در کنار هم قرار گرفته باشند گفته میشود. در واقع هندسه نقوش و گره کشی جزء جدانشدنی این هنر به حساب میآید.
در اصطلاح هنری گره چینی عبارت است از مجموعهای از شکلهای هندسی که با نظم و ترتیب و پیچ و شکلهای هماهنگ و قرینه در کنار هم چیده شدهاند. در تعریف دیگر، گره چینی عبارت است از یک ترکیب هماهنگ از شکلهای هندسی به هم پیچیده، موزون و جذاب که با استفاده از خطهای راست شکل گرفتهاست.
اجزای گره
آلت: واحد کار در گره، آلت نامیده میشود. آلت در لغت به معنی ابزار، افزار واسطهای میان فاعل و مفعول برای رسیدن به اثر است و در واقع همان خط مرزی اطراف لقاط میباشد خطهای مرزی در گرههای گوناگون متفاوت هستند.
لقط: در گره لقط به شکلهای گره گفته میشود، که از خطهای مستقیم و بر اساس قاعدهای منظم به شکلهای هندسی درآمده و در یک قاب یا زمینه محدود شدهاست. لقاط میتوانند ساخته شده از چوب یا شیشه یا هر جنس دیگری باشند.
فرایند تولید
روش تولید گره چینی به این صورت است که ابتدا طراحی و ترسیم گره مورد نظر براساس اندازه کار انجام میشود. سپس از روی قسمتهای مورد نیاز گره رسم شده، الگو یا قالب برداشته میشود و چهارچوب یا کارگاه در اندازه مورد نظر ساخته میشود.
گرهها اتصالات کوچکی از چوب هستند که به صورت زبانهای به یکدیگر قفل میشوند و نقشهای زیبایی را به وجود میآورند که هر چه ظریف تر باشند، از نظر هنری ارزش بیشتری دارند. برای ایجاد نقش گره، چوبها به ضخامت بند رسم شده بریده و در عین حال چوبهای واگیره (قطعاتی که در کار تکرار میشود) از قالبهای آماده شده تهیه میشود. سپس به وسیله اره پشتبنددار، زاویههای اتصالات روی چوب را برش میزنند و با رنده ابزار، روی آلتها ابزار میزنند. سپس دو سر هر یک از آلتها فاق و زبانه (یا هر نوع اتصال دیگر که مورد نظر استاد کار باشد) میزنند و در آخر، کار چیدن گره و درگیر کردن اتصالهای ساخته شده و شیشههای رنگی برش خورده کار به پایان میرسد.
نمونههای تاریخی
از بهترین نمونههای گره چینی در ایران میتوان عمارت چهل ستون، مسجد نصیر الملک در شیراز ،هشت بهشت و خانههای تاریخی خانه اعلم، خانه شیخ الاسلام ، سوکیاس در اصفهان و تعدادی از خانههای تاریخی کاشان همچون خانه طباطبائیها، خانه عباسیان، خانه بروجردیها و تعدادی دیگر از این انواع خانهها در یزد و شهرهای قدیمی را نام برد.
منابع
- «گره سنتی فلزی | گره چینی | گنبد، گلدسته و سازههای فلزی | کارگاه صنایع فلزی پارس». gerehsonati.ir. دریافتشده در ۲۰۱۸-۰۲-۱۴.