حرم‌سرا

حَرَم‌سَرا، شبستان یا حرم مکانی در قصر بود که زنان و کنیزهای شاه، سلطان یا خلیفه در آن زندگی می‌کردند.

مهمانی، نام اثری است از اندرونی یک حرم‌سرای عثمانی که در سال۱۸۷۳ میلادی، توسط جان فردریک لوئیز، نقاش شرق‌شناس انگلیسی خلق شد.
این اثر اکنون در مالکیت مرکز هنر بریتانیا در ییل قرار دارد.
بانوان کابل (لیتوگراف اثر جیمز رتری در ۱۸۴۸) کشف حجاب در اندرونی زنانه
تازه وارد به حرم شاهزاده. جیپور، اواخر سده ۱۸، موزه ملی دهلی نو

شبستان‌های ایران

شبستان در دربار پادشاهان ایران از دوران هخامنشیان تا پایان دوره قاجار کمابیش متداول بوده‌است به صورتی که تا پایان دوره قاجار رایج بود.رضاشاه تنها پادشاهی بود که بدون هیچ شرطی حرمسرا را تعطیل کرد و حرمسرا نداشت. پلوتارک به تشریح حرمسرای اردشیر دوم شاه هخامنشی پرداخته و می‌گوید خواجگان حرمسرا در آن زمان دارای قدرت فراوان بوده‌اند. از حرمسرای پادشاهان اشکانی و ساسانی اطلاعات دقیقتری در دست است که از جمله می‌توان به حرمسرای خسرو پرویز شاه ساسانی که در آن بیش از هزار زن زیبا و دلربا از سراسر جهان در ان بوده‌اند، اشاره کرد؛ که زیباترین زن جهان یعنی شیرین همسر موردعلاقه خسرو پرویز هم در آن جا بوده‌است که او را با زیبای فوق‌العاده و بی حد و مرز خیره کنند که در هیچ جای تاریخ و جهان چون او نبوده‌است ذکر کرده‌اند. در دوران پس از اسلام، حرمسرا به عالی‌منصبان محدود نماند و حتی برخی مردم عادی نیز اقدام به ازدواج با چند زن به صورت دائم و موقت نمودند. این سنت در دوران صفوی به اوج رسید و شاه عباس کبیر دارای حرمسرای بزرگی بود و هر از چندی دختران زیبا را در هشت‌بهشت جمع می‌کردند تا شاه، زنان جدید خود را از میان آنها انتخاب کند.[1][2]

این سنت تا دوران محمدعلی‌شاه قاجار در ایران ادامه داشت. خود محمدعلی‌شاه پس از ازدواج با دخترعموی خود، ملکه جهان، دیگر ازدواج نکرد و، طبق شرط ملکه جهان، همسر صیغه‌ای خود را نیز طلاق داد. اما جد او، فتحعلی‌شاه قاجار، به قولی صد همسر داشت و برای اینکه بین آمیزش با همسرانش فاصله زمانی زیادی نیفتد از وسیله‌ای استفاده می‌کرد که استفاده از آن بعداً در حرمسرای ناصرالدین شاه، که ۸۴ زن داشت، هم استفاده می‌شد و به همین دلیل به سرسره ناصرالدین شاه شهرت یافت. بسیاری از صاحب‌نظران پرداختن بیش از حد پادشاهان ایرانی به زنان و خوشگذرانی را یکی از عوامل مهم عقب ماندگی ایران می‌دانند.[3][4]

شبستان‌های عثمانی

بزرگ‌ترین شبستانها، در کاخ توپ‌قاپی و کاخ دلمه‌باغچه در استانبول هستند. در کاخ توپ‌قاپی، زنان سوزن‌دوزی، رقص، موسیقی و آرایش را می‌آموختند. مادر سلطان، که والده سلطان نامیده می‌شد، قدرتمندترین زن حرم و معمولاً قدرتمندترین زن کل امپراتوری عثمانی بود. زنانی که برای سلطان پسرانی به دنیا آورده بودند، خاصگی سلطان نامیده می‌شدند و در مرتبه بعدی قدرت قرار داشتند. زنان اجازه خروج از شبستان را نداشتند، و خواجگان سیاه‌پوست از مصر و حبشه از آن‌ها مراقبت می‌کردند. زمانی که یک والده سلطان فوت می‌کرد، گردانندگی شبستان بر عهده خاصگی سلطان بود و کسی که سرپرستی شبستان را برعهده داشت قدرتمندترین زن شبستان و امپراتوری عثمانی محسوب می‌شد و هیچ‌کس توان رویارویی با آن را نداشت و اجازه دخالت در برخی از کارهای سیاسی را داشت و رسماً به سلطان مشاوره می‌داد.[5] در منابع تاریخی گاهی از بدرفتاری و تنبیه بدنی زنان شبستان (به ویژه چوب و فلک) در صورت خشم گرفتن پادشاه بر زنان یاد شده‌است. اجرای تنبیه معمولاً بر عهده خواجه سرایان بوده‌است.

شبستان‌های گورکانی

همسران پادشاه، صیغه ها، دختران رقصنده و برده ها تنها زنان حرمسرا گورکانی نبودند. بسیاری دیگر از جمله مادران شاه در حرمسرا زندگی می کردند. خاله ها، مادربزرگ ها، خواهران، دختران و دیگر اقوام زن شاه همه در حرمسرا زندگی می کردند. فرزندان مذکر نیز تا بزرگ شدن در حرمسرا زندگی می کردند. در محدوده حرمسرا بازارها، مغازها ، رخشورخانه ها، آشپزخانه ها، زمین های بازی، مدارس ها و حمام ها قرار داشتند. حرمسرا دارای سلسله مراتب بود، که مقامات اصلی آن همسران و خویشاوندان زن امپراتور بودند و در زیر آنها صیغه ها قرار داشتند، حرمسرا توسط مادربزرگ، مادر، همسر، خواهر، خاله، عمه، یا دختر پادشاه اداره می شد و اگر کسی این وضیفه را بر عهده می گرفت هیچ کس توان مقابله با او را نداشت.

زنان جنگجو طبقه زنانی بود که برای محافظت از امپراتور و ساکنان زنانه اختصاص داشتند. از آنجا که زنان دربار مغول زندگی می کردند که در زیر پرده های توقیف شده اداره می شدند، اداره محله های زندگی آنها توسط زنان اداره می شد. تقسیم وظایف اداری عمدتاً توسط چشم انداز اکبر ، که زنان خود را از بیش از ۷۰۰۰ زن و خدمتکار نجیب سامان داده بود، دیکته شد. زنانی که وظیفه محافظت از خانه بانوان را بر عهده داشتند ، معمولاً با منشأ حبشی، تاتاری، ترکی و کشمیری بودند. زنان کشمیری به دلیل عدم مشاهده پوردا انتخاب شدند. بسیاری از زنان به عنوان برده خریداری می شدند و برای سمت خود آموزش می دیدند.

معدود زنان حرمسرا گورکانی می توانند از قدرت سیاسی بسیار عظیم و فزایندی استفاده کنند. نورجهان، همسر اصلی و موردعلاقه جهانگیر شاه، در دورانی که امپراتوری گورکانی در اوج قدرت و جلال خود بود، قدرتمندترین و تأثیرگذارترین زن دربار امپراتوری بود. قاطعانه تر، پیشگیرانه تر و فعال تر از همسرش، وی را مورخان می دانند که بیش از پانزده سال حاکم واقعی پشت و بعداً بر روی تاج و تخت بوده است. به نورجهان افتخارات و امتیازات بسیار زیاد خاصی اعطا شد که هرگز از هیچ ملکه گورکانی قبل یا بعد از آن اعطا نشده بود.

نور جهان تنها ملکه گورکانی بود که نامش بر روی سکه‌ها زده بود. او غالباً هنگام حضور امپراتور در دربار حضور می یافت، و حتی هنگامی که امپراتور ناخوشایند بود، به طور مستقل دادگاه را برگزار می کرد. وی به دلیل داشتن مسئولیت و نگهبانی مهر امپراتوری به وی در امور حکومتی پاسخ داده می‌شد كه دلالت بر آن را داشت که بدون رضایت و تعیین وی قبل از صدور هرگونه سند یا حكم دولتی اعتبار قانونی ندارد و باید امورات صادر شده با تعیین وی انجام شود. امپراتور قبل از صدور دستورات خود نظرات نورجهان را در کلیه امور جستجو كرد. تنها دیگر ملکه گورکانی که برای فرمان دادن دولت چنین اراده‌ای را از طرف همسرش داشت، برادررزاده نورجهان، ممتاز محل، بود که شاه جهان بعد از مرگش تاج محل را به عنوان مقبره بنا کرد. با این حال ، ممتاز هیچ توجهی به امور کشوری نكرد و بنابراین نور جهان در سالنامه های امپراتوری گورکانی به دلیل نفوذ سیاسی كه در دست داشت، بی نظیر است، هر چند زنان دیگری نیز بودند که به غیر از نورجهان و ممتاز محل از قدرت و نفوذ سیاسی قدرتمند برخوردار بود برای نمونه می توان به دختران شاه جهان و ممتاز محل یعنی جهان آرا بیگم و روشن آرا بیگم اشاره کرد که از جایگاه ویژه و نیرومندی در دربار سلطنتی برخوردار بودند و در هر کاری مداخله گسترده ای میکردن، تنها دیگر ملکه ای که از قدرت سیاسی برخوردار بود بادشاه بیگم بود که در زمان سلطنت همسرش محمد شاه گورکانی تاثیر عمده ای داشت و حتی او بود که احمد شاه را بعد از مرگ محمد شاه به سلطنت رساند، هر چند دخالت زنان از دوره اکبر هم موجود بوده است به عنوان مثال زمانی که سلیم بعد جهانگیرشاه در زمان سلطنت پدرش اکبر برای تاج و تخت شورش کرد و مشاوره موردعلاقه اکبر را ترور کرد فقط رقیه سلطان بیگم و سلیمه سلطان بیگم بودند که میانجیگری کردن و خواستار بخشش برای سلیم شدند که مورد قبول اکبر واقع شد.

نگارخانه

منابع
  1. زن، کنیز، و حرمسرا در ذهنیت مردان نوشته خسرو معتضد و نیلوفر کسری
  2. تاریخ ناگفته حرمسراهای ایرانی در سایت روشن کلام
  3. وبگاه داریوش شهبازی
  4. پشت پرده‌های حرمسرا- حسن آزاد-انتشارات انزلی-۱۳۸۲
  5. شاو استانفورد (۱۳۷۰)، تاریخ امپراتوری عثمانی، ترجمهٔ محمود رمضان‌زاده، مشهد: آستان قدس رضوی

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ حرم‌سرا موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.