اقوام افغانستان

افغانستان کشوری چند قومیتی است و گروهای قومی مانند:تاجیک‌ها، هزاره‌ها، پشتون‌ها، اوزبیک‌ها، ایماق‌ها، ترکمن‌ها، بلوچ‌ها، نورستانی‌ها، پشه‌ای‌ها، قزلباش‌ها، براهویی‌ها، پامیری‌ها، سادات[1][2][3] و برخی دیگر قوم‌ها در آن زندگی دارند. بزرگ‌ترین گروه‌های قومیتی تاجیک‌ها، پشتون‌ها، هزاره‌ها و ازبک‌ها هستند.

تاریخچه واژه افغان

بر بنیاد قانون اساسی افغانستان به تمام شهروندان افغانستان کلمه افغان اطلاق می‌شود.

با مراجعه به منابع دست اول تاریخی، کلمهٔ افغان ریشه گرفته شده از اصطلاح "اسوه کان Aśvakan "به معنی سوارکار در زبان سانسکریت، اوه گانا در زبان پرکریت، آوه گان در زبان کهن اوستایی، و ابگان در زبان پهلوی ساسانی می‌باشد که در ادوار اسالمی به گونهٔ افغان تلفظ گردید و نگاشته شد و درهردو زبان یعنی پشتو و دری معمول گشت… اصطلاح 'افغان' به اساس مطالعات مؤرخین و زبانشناسان معروفی چون جان مارتن Martin John، و ایری کلیوس Reclus-E فرانسوی، کریستن لیسن Lassen Christian نارویجی، مک کرندل McCrindle و الکساندر کنینگهم Cunningham Alexander برتانوی لقبی بود که از دیر زمانه‌ها به سوارکاران داده می‌شد، این نظر را Agrawala آگره واال محقق معروف هند در زبان سانسکریت نیز تأیید کرده و به نظر او کلمهٔ افغان معرف نام قوم و تباری خاص نبود. از این رو در میان عشایر پشتون مانند ځدران، منگل، غلزی، درانی، هوتک، اندر، کاکر، احمدزی، سربنی، پوپل، سوری، گدون، لودی، احمدزی، ستانکزی، محمدزی، یوسفزی، بنوچی، خروطی، سواتی، سهاک، شینوار، ابدالی، توخی، بارکزی و اقوام دیگر پشتون چون اروکزی، بامی زی، هوت خیل و تره خیل قبیله یا قومی به نام افغان زی یا افغان خیل وجود ندارد.

همچنین در دوره اسلامی، کتاب حدودالعالم که در سده چهارم هجری نوشته شده، نخستین اثر فارسی دری است که از کلمه «افغان» یاد می‌کند؛ در این کتاب چنین آمده‌است:

[سخن اندر ناحیت هندوستان و شهرهای وی... سول دهی در کوه بانعمت و اندرو افغان اند، از آنجا بروید تا به حسینان راه اندر میان دو کوهی است و اندر این راه ۷۲ آب بیاید گذاشتن و راهی است با مخاطره و بیم]

در عرف بین‌المللی نیز مراد از کلمه «افغان»، «ملت افغانستان» است، نه قوم «پشتون». از همین رو، هر تبعه افغانستان در خارج از کشور به صفت افغان‌ها شناخته می‌شود[4][5]

پشتون‌ها
نوشتار اصلی: پشتون‌ها
کودکان پشتون در ولایت خوست

پشتون‌ها یکی از گروه‌های قومی بزرگ را در افغانستان تشکیل می‌دهند. پشتون‌ها در نواحی شرقی و جنوبی افغانستان هم‌مرز با پاکستان جایی که یکی از گروه قومی این کشور را تشکیل می‌دهند متمرکز شده‌اند.[6] همچنین گروه‌های کوچکی از پشتون‌ها در شرق ایران در نواحی هم‌مرز با افغانستان[7] و همچنین شمال افغانستان در نتیجهٔ جابجایی‌هایی که در زمان امیر عبدالرحمن انجام شد و در میان دیگر گروه‌های قومی زندگی می‌کنند. اگرچه عده‌ای از پشتون‌های شهرنشین در کابل و سایر مناطق فارسی‌زبان شده‌اند.

بر اساس برآوردها ۳۸٪ تا ۴۲٪ درصد باشندگان افغانستان را پشتون‌ها تشکیل می‌دهند[8]

تاجیک‌ها
نوشتار اصلی: تاجیک‌ها
دانش‌آموزان هنر در کابل

تاجیک‌های فارسی‌زبان و زیرگروه‌های آنان شامل فارسیوان‌ها نزدیک‌ترین گروه قومی به فارسی‌زبانان ایران هستند با این تفاوت که تاجیک‌ها عمدتاً سنی مذهب و فارسی‌زبانان ایران عمدتاً شیعه هستند.[9] جمعیت تاجیک‌ها در افغانستان بالغ بر ۱۳ میلیون نفر تخمین زده شد.[10]

تاجیک‌ها بزرگترین گروه قومی در کشور تاجیکستان در همسایگی افغانستان هستند.[11] بیشتر تاجیک‌ها در مناطق شمال شرقی و غرب و در شهرهای بزرگ زندگی و کار می‌کنند و پیشه‌هایی در بخش‌های دولتی دارند. گروه‌های بزرگی از تاجیک‌ها در شهرهای هرات، مزارشریف، کابل و غزنی زندگی می‌کنند.

هزاره‌ها
نوشتار اصلی: هزاره‌ها

هزاره‌ها یکی از مردم بومی افغانستان هستند که بیشتر در مرکز افغانستان در منطقه هزارستان زندگی می‌کنند. هزاره‌ها به گویش هزارگی از زبان فارسی که دارای برخی لغات ترکی و مغولی است، صحبت می‌کنند. جمعیت هزاره‌ها بیش از ۸ میلیون نفر برآورد می‌شود.[12][13] آمار نفوس هزاره‌ها بر مبنای ولسوالی‌ها دو اشکال دارد. اول اینکه به دلیل تبعیض سیستماتیک در گذشته هزاره‌ها ولسوالی ندارند و جمعیت شان در ولایات و ولسوالیهای دیگر تقسیم شده‌است. دوم، جمعیت هزاره‌ها در خیلی از ولسوالی‌ها به حساب نیامده مثلاً هزاره‌ها هرات، بدخشان، بادغیس، هلمند، قندهار که مشاهدات ظاهری نیز آن را تأیید می‌کند.

اوزبیک‌ها
نوشتار‌های اصلی: قوم اوزبیک و زبان ازبکی جنوبی
اوزبیک‌های افغانستان

اوزبیک‌ها یکی از اقوام ترک‌تبار افغانستان محسوب می‌شوند که بومی ولایت‌های شمال افغانستان هستند و به زبان اوزبیکی جنوبی به‌عنوان زبان نخست و فارسی به‌عنوان زبان دوم صحبت می‌کنند.[14] جمعیت اوزبیک‌ها در سال ۱۹۹۰ حدود ۲٫۸ میلیون تن برآورد شد[10] و در سال ۲۰۱۳ باور بر این بود که جمعیتشان حدود ۴٫۲ میلیون تن است.[15]

ایماق‌ها
نوشتار اصلی: ایماق‌ها

ایماق که به ترکی به معنی قبیله است نام یک گروه قومی نیست بلکه عده‌ای مردم هستند که زندگی نیمه عشایری دارند. ایماق‌ها از گروه‌های قومی هزاره، تاجیک و بلوچ در قرن‌های شانزده و هفده میلادی تشکیل شده‌است. آن‌ها بیشتر در مناطق غربی بادغیس، غور و هرات و نیز عده‌ای آنان در سایر مناطق افغانستان زندگی می‌کنند و به گویش‌های مختلف از زبان فارسی که هر کدام مربوط به طایفه خاص می‌شود سخن می‌گویند.[16] جمعیت آنان از کمتر از نیم میلیون تن تا حدود ۸۰۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود. گروه‌هایی از ایماق‌ها در حدود ۱۲۰ هزار تن در شمال خراسان در کشور ایران نیز زندگی می‌کنند.[10]

ترکمن‌ها
نوشتار‌های اصلی: ترکمن‌های افغانستان و ترکمن‌ها

ترکمن‌ها گروه ترک‌زبان و سنی مذهب کوچکتری هستند که به زبان ترکمنی صحبت می‌کنند. ترکمن‌های افغانستان خلاف ازبک‌ها بیشتر زندگی عشایری دارند. جمعیت ترکمن‌ها در افغانستان حدود ۹۲۲ هزار تن برآورد می‌شود.[17] ترکمن‌ها بیشتر در نواحی شمالی و شمال غربی در مجاورت مرز افغانستان با ترکمنستان زندگی می‌کنند.

قزلباش‌ها
نوشتار اصلی: قزلباش‌ها

قزلباشان در اصل متشکل از طوایف مختلف هستند که در زمان فتح افغانستان توسط نادرشاه افشار در مناطق مختلف افغانستان که قسمت عمده آن‌ها در شهر کابل در منطقه‌ای بنام چنداول ساکن شدند و حتی کوچه‌های مختلف آن‌ها بنام مناطقی که از ایران نام‌گذاری شده (کوچه شیرازی‌ها، خوافی‌ها، شاهسون‌ها، قجرها، افشارها لرها و …) و آن‌ها سال‌ها در حکومت افغانستان به عنوان وزیر و کاتب در دربار فعالیت داشتند. میرزا عبدالعلی خان وزیر دربار امیر شیر علی نمونه از این افراد بود که که اولین نشریه را در افغانستان به طبع رسانید که شمس النهار نام داشت.

بلوچ‌ها
نوشتار اصلی: بلوچ‌ها

بلوچ‌ها مردمان سنی مذهبی هستند که به زبان بلوچی صحبت می‌کنند و بیشتر در نواحی جنوب شرقی افغانستان در مجاورت با مناطق بلوچ‌نشین ایران و پاکستان زندگی می‌کنند. جمعیت بلوچ‌ها حدود هفتصد هزار نفر است.

نورستانی‌ها
نوشتار اصلی: نورستانی‌ها

نورستانی‌ها مردمانی از شاخهٔ مردم هندوآریایی هستند که در منطقه جدا در شمال شرق افغانستان در ولایت نورستان و در آنسوی مرز در منطقه چیترال پاکستان زندگی می‌کنند و به زبان زبان نورستانی صحبت می‌کنند. بسیاری از نورستانی‌ها باور دارند آنان از بازماندگان نسل سربازان یونانی سپاه اسکندر هستند ولی شواهد ژنتیکی برای این فرضیه وجود ندارد بلکه آن‌ها بیشتر شبیه به گروهی از مهاجران اولیه آریایی منزوی شده هستند. از لحاظ ریخت‌شناسی، نورستانی‌ها از زیرشاخه‌های نژاد مدیترانه‌ای هستند که در یک سوم از آن‌ها ژن بلوند دیده می‌شود.[14] آن‌ها که بیشتر سنی مذهب هستند در سال ۱۹۹۰ جمعیت‌شان حدود ۱۲۵٬۰۰۰ تن تخمین زده شد که اکنون بالغ بر ۳۰۰ هزار نفر برآورد می‌گردد.[10]

پشه‌ای
نوشتار اصلی: پشه‌ای

پشه‌ای‌های افغانستان یکی از اقوام باستانی و اصیل افغانستان هستند. آنها اکثراً در دامنه‌های جنوب سلسله کوه‌های هندوکش ساکن هستند.

طی قرن‌ها زبان مردم پشه تحت تأثیر زبان‌های دولتی قرار گرفته بود. از مدت ۳۰ سال به این‌طرف دانشمندان پشه‌ای خواستند که زبان خودرا نه‌تنها حفظ بلکه گسترش دهند. ازآن تاریخ به بعد، کتاب‌ها و رسانه‌ها در مورد پشه‌ای‌ها نوشتند و برنامه‌های رادیوئی و تلویزیونی به زبان پشه‌ای دارند.

پامیری
نوشتار اصلی: پامیری

پامیری‌ها به زبان‌های پامیری صحبت می‌کنند و پیرو مذهب شیعه اسماعیلی اند. آنها در تاجیکستان بیشتر خود را تاجیک بدخشانی و در افغانستان و چین خود را تاجیک معرفی می‌کنند.

سادات
نوشتار اصلی: سادات افغانستان

در ۲۱ حوت/اسفند ۱۳۹۷ خورشیدی سرور دانش و رئیس‌جمهور افغانستان اشرف غنی در طی سخنرانی ای در قصر سلام خانه قوم سادات را به رسمیت شناختند،[18][19][20][21][22] قبل از به رسمیت شناختن سادات، آنها در میان اقوام افغانستان پراکنده بودند. آنها در شهرهای مختلف افغانستان زندگی می‌کنند و به زبان‌های فارسی و پشتو صحبت می‌کنند آنها گویش‌های مختلفی دارند، اما شیعیان آنها بیشتر در میان مردمان هزاره و در هزارستان زندگی می‌کنند و گویش بیشتر آنها هزارگی است و همچنین ساداتی که در مرکز بلخ، در شمال قندوز و در شرق ننگرهار هستند مسلمان سنی مذهب هستند.[23]

دیگر گروه‌ها

گروه‌های قومی کوچکتر شامل نورستانی، قرقیز، پامیری، پشه‌ای، گوجر، براهویی، مغل، ارمور، سادات.[24][25][26][27][28][29]

جدول ترکیب قومی

افغانستان کشوری کثیر المله است که قومیت‌های مختلفی در آن بودوباش دارند و به زبان‌های متعددی تکلم می‌کنند. با توجه به اینکه هیچگاه سرشماری در مورد قومیت و زبان مردم افغانستان انجام نشده آمار دقیقی در این مورد وجود ندارد. یکی از برآوردهای تقریبی در مورد تعداد اعضای هر قوم اینچنین است:

قومیت‌های افغانستان
گروه قومی اطلاعات‌نامه جهان / کتابخانه کنگره آمریکا (۲۰۰۴–۲۰۱۶)[30][31] اطلاعات‌نامه جهان / کتابخانه کنگره آمریکا (تخمین پیش از ۲۰۰۴)[10][32][33]
پشتون ۴۲٪ ۳۸–۵۰٪
تاجیک ۲۷٪ ۲۵–۲۶٫۳٪
هزاره ۹٪ ۱۲–۱۹٪
ازبک ۹٪ ۶–۸٪
ایماق ۴٪ ۵۰۰٫۰۰۰ تا ۸۰۰٬۰۰۰ نفر
ترکمن ۳٪ ۲٫۵٪
بلوچ ۲٪ ۱۰۰٫۰۰۰ نفر
دیگر (پشه‌ای، نورستانی، براهویی، پامیری، گوجر و سایر) ۴٪ ۶٫۹٪

نمونه‌گیری زیر با هدف دانستن باور مردم افغانستان نسبت به جنگ سال ۲۰۰۱ با رهبری آمریکا و وضعیت کنونی سیاسی، و نیز مسائل اقتصادی و اجتماعی مؤثر بر زندگی روزانه خود گرفته شده‌است؛ که یکی در بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ توسط بنیاد آسیا و یکی هم بین سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۹ در طی تلاشی مرکب از رادیو و تلویزیون که توسط بی‌بی‌سی و ان‌بی‌سی نیوز و آزادی بود اجام گرفت.[34][35][36]

آمار گرفته شده توسط بنیاد آسیا در سال ۲۰۰۶ از بین ۶٬۲۲۶ تن از مردم افغانستان به صورت تصادفی ۳۲ ولایت از ۳۴ ولایت افغانستان ولایت ارزگان (با ضریب ۱٫۱ درصد) و ولایت زابل (با نشاندهندهٔ ۱٫۲) به دلیل نگرانی‌های امنیتی از فهرست حذف شد. با ضریب خطای ۲٫۵ درصد گرفته شده‌است.

گروه قومیتی "Afghanistan: Where Things Stand" (2004–2009)[37] "A survey of the Afghan people" (2006)[35] "A survey of the Afghan people" (2007)" "A survey of the Afghan people" (2010)" "A survey of the Afghan people" (2014) "A survey of the Afghan people" (2018)
پشتون ۳۸–۴۶ ۴۰٫۹٪ ۴۰٪ ۴۰٪ ۴۰٪ ۳۷٪
تاجیک ۳۷–۳۹٪ ۳۷٫۱٪ ۳۵٪ ۳۳٪ ۳۶٪ ۳۷٪
هزاره ۶–۱۳٪ ۹٫۲٪ ۱۰٪ ۱۱٪ ۱۰٪ ۱۰٪
ازبک ۵–۷٪ ۹٫۲٪ ۸٪ ۹٪ ۹٪ ۹٪
ایماق ۰٪ ۰٫۱٪ ۱٪ ۱٪ ۱٪ ۱٪
ترکمن ۱–۲٪ ۱٫۷٪ ۳٪ ۲٪ ۲٪ ۲٪
بلوچ ۱–۳٪ ۰٫۵٪ ۱٪ ۱٪ ۱٪ ۱٪
دیگر (پشه‌ای، نورستانی و سایر) ۰–۴٪ ۱٫۴٪ ۲٪ ۳٪ ۵٪ ۵٪
بدون نظر ۰–۲٪ ۰٪ ۰٪ ۰٪ ۰٪ ۰٪

منابع
  1. «'سادات' به اقوام افغانستان اضافه می‌شود». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۶.
  2. «رئیس‌جمهور غنی: فردا برای شناختن سادات افغانستان بحیث یک قوم، فرمان تقنینی صادر می‌گردد». Dari. ۲۰۱۹-۰۳-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۶.
  3. Karimi، Ebrahim. «اشرف غنی فرمان درج اسم «قوم سادات» در تذکره الکترونیکی را صادر کرد | خبرگزاری شیعیان افغانستان | Afghanistan - Shia News Agency». دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۱۶.
  4. «پیشینه تاریخی واژهٔ افغان». www.afghanpedia.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۹-۰۵.
  5. «ریشه یابی کلمه افغان». www.haqiqat.se. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۹-۰۵.
  6. "Ethnic map of Afghanistan" (PDF). Thomas Gouttierre, Center For Afghanistan Studies, University of Nebraska at Omaha; Matthew S. Baker, استراتفور. انجمن جغرافیای ملی. 2003. Retrieved 24 October 2010.
  7. People-in-Country Profile
  8. نت، العربیة (۲۰۱۸-۱۰-۲۲). «پشتون‌ها؛ بزرگترین قوم افغانستان را بشناسید». العربیة نت. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۹-۰۵.
  9. Richard S. Newell "Post-Soviet Afghanistan: The Position of the Minorities". Asian Survey, Vol. 29, No. 11 (Nov. ، 1989), pp. 1090–1108. Publisher: University of California Press
  10. "Ethnic Groups". Library of Congress Country Studies. 1997. Archived from the original on 14 July 2012. Retrieved 2010-10-08.
  11. "Tajik". Encyclopædia Britannica. Retrieved November 6, 2011.
  12. "Ḥazāra". Encyclopædia Britannica. Retrieved November 6, 2011.
  13. ethnic group of afghanistan
  14. L. Dupree (July 1982), "Afghānistān: (iv.) ethnocgraphy", in دانشنامه ایرانیکا، Online Edition 2006.
  15. "Afghan Population: 31,108,077 (July 2013 est.) [Uzbeks = 9%]". Central Intelligence Agency (CIA). The World Factbook. Retrieved 10 June 2013.
  16. Library of Congress, Aimaq
  17. https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/af.html#People
  18. https://president.gov.af/da/news-99833
  19. https://avapress.com/fa/amp/136880/
  20. https://president.gov.af/da/?p=21550
  21. https://www.vpo.gov.af/بیانیه-استاد-سرور-دانش-معاون-دوم-رئیس-60/
  22. https://af.shafaqna.com/FA/319840
  23. https://nps.edu/web/ccs/ethnic-genealogies
  24. https://www.bbc.com/persian/afghanistan-47551657
  25. https://president.gov.af/da/news-99833
  26. https://avapress.com/fa/amp/136880/
  27. https://president.gov.af/da/?p=21550
  28. https://www.vpo.gov.af/بیانیه-استاد-سرور-دانش-معاون-دوم-رئیس-60/
  29. https://af.shafaqna.com/FA/319840
  30. "Ethnic groups: Pashtun 42%, Tajik 27%, Hazara 9%, Uzbek 9%, Aimak 4%, Turkmen 3%, Baloch 2%, other 4%". The World Factbook. Central Intelligence Agency (CIA). Archived from the original on 14 October 2013. Retrieved 2010-09-18.
  31. "Country Proپرونده: Afghanistan" (PDF). Library of Congress Country Studies on Afghanistan. August 2008. Retrieved October 10, 2010.
  32. "The World Factbok – Afghanistan". The World Factbook/Central Intelligence Agency. University of Missouri. October 15, 1991. Retrieved 2011-03-20. _#_Ethnic divisions: Pashtun 50%, Tajik 25%, Uzbek 9%, Hazara 12-15%; minor ethnic groups include Chahar Aimaks, Turkmen, Baloch, and other
  33. "PEOPLE – Ethnic divisions:". The World Factbook/Central Intelligence Agency. University of Missouri. January 22, 1993. Retrieved 2011-03-20. Pashtun 38%, Tajik 25%, Uzbek 6%, Hazara 19%; minor ethnic groups include Chahar Aimaks, Turkmen, Baloch, and others
  34. "ABC NEWS/BBC/ARD poll - Afghanistan: Where Things Stand" (PDF). Kabul, Afghanistan: The Asia Foundation. February 9, 2009. pp. ۳۸–۴۰. Retrieved ۲۰۱۰-۱۰-۲۹.
  35. "Afghanistan in 2006 – A survey of the Afghan people" (PDF). Kabul, Afghanistan: The Asia Foundation. 2006. p. ۱۲۸. Archived from the original (PDF) on 15 December 2006. Retrieved 2010-10-29. D-8. * Which ethnic group do you belong to? SINGLE RESPONSE ONLY Pashtun 41%, Tajik 37%, Uzbek 9%, Hazara 9%, Turkmen 2%, Baloch 1%, Nuristani 0%, Aimak 0%, Arab 1%, Pashaye 0%, Other 0%.
  36. "Afghanistan in 2010 – A survey of the Afghan people" (PDF). Kabul, Afghanistan: The Asia Foundation. 2010. pp. ۲۲۵–۲۲۶. Retrieved ۲۰۱۱-۰۳-۲۰. D-9. Which ethnic group do you belong to? SINGLE RESPONSE ONLY Pashtun 42%, Tajik 31%, Uzbek 9%, Hazara 10%, Turkmen 2%, Baloch 1%, Nuristani 1%, Aimak 2%, Sadat 2%
  37. ABC NEWS/BBC/ARD POLL – AFGHANISTAN: WHERE THINGS STAND, February 9th, 2009, p. 38–40

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.