ملا هیبت
فقیه ادیب و شاعر نامدار علامه سید محمد صادق حسینی فرزند سید رضا، متخلص به هیبت و مشهور به مدرس کرفتو و در طول حیات خود بیش از ۸۰ اثر به زبان‌های کردی، فارسی و عربی در زمینه‌های مختلف از جمله دیوان شعر، فقه، اصول، صرف و نحو، ادبیات کردی، فارسی و عربی به رشته تحریر درآورده است.
سید محمد صادق حسینی | |
|---|---|
| نام اصلی | سید محمد صادق حسینی |
| زاده | ۱۲۳۰ ه.ش روستای قلعه گاه، دیواندره، استان کردستان |
| درگذشته | ۱۳۱۵ ه.ش شهر صاحب از توابع سقز |
| لقب | هیبت |
| زمینه کاری | شاعر |
| ملیت | ایرانی |
| دلیل سرشناسی | فقیه، شاعر، ادیب دوران قاجار و پهلوی اول |
| پدر و مادر | سید رضا |
زندگی نامه
علامه هیبت در کردستان ترکیه به تحصیل و تدریس پرداخت و در سال ۱۲۹۲ ه.ش اجازه افتا و تدریس را از ملا «عبدالقادر کانی کبود»، مدرس مشهور روستای بیاره در کردستان عراق دریافت کرد . وی بس از اتمام تحصیلات به زادگاهش یعنی روستای قلعه گاه واقع در منطقه سارال در اطراف شهر دیواندره باز میگردد. وبس از چند سال مدرس روستای کرفتو در اطراف شهر دیواندره می شود .
یکی از عالمان مشهور منطقهٔ سقز، به نام ملّا محمّد، مشهور به «ملّای بزرگ» پدر حاج شیخ ملا زاهد سقزی[1] و پدر بزرگ مرحوم دکتر محمد خالدی[2] پیش از رفتن ماموستا هیبت به کرفتو در انجا سکونت داشته و مدرس و ملّای آنجا بوده است. در مورد چگونگی ملّا و مدرس شدن هیبت در کرفتو، مرحوم حاج‌ملّا سیّد بهاءالدّین غفّاری که برادرزادهٔ هیبت و از علمای مشهور اطراف سقز بوده و قسمت اعظم تحصیلاتشان در نزد هیبت بوده، نقل کرده است که: من طلبه‌ای نوجوان بودم و در مسجد کرفتو، در خدمت مرحوم عمویم دروس عربی و فارسی را می‌خواندم طلبه‌های مرحوم ملّامحمّد «ملّای بزرگ» که غالباً در شرف فارغ‌التّحصیلی و گرفتن اجازه بودند، با نخوت و بی‌اعتنایی با ما (مرحوم عمویم و من) برخورد می‌کردند و مرحوم عمویم را که معمولاً عمّامهٔ سبزرنگ، بر سر می‌گذاشت به عنوان یک میرزا و معلّم مکتب، نگاه می‌کردند، تا اینکه بر اثر حس کنجکاوی به ما که در گوشهٔ مسجد مشغول درس بودیم نزدیک می‌شدند و بیشتر به این منظور که ببینند آیا این سیّد، عربی هم بلد است و چه می‌گوید؟ به تدریس مرحوم عمویم گوش می‌دادند، رفته رفته علاقمند استماع تدریس ایشان شدند، تا بالأخره وقتی فهمیدند که این سیّد از دانش بالایی برخوردار است رسماً به سماع درس وی می‌نشستند و در نهایت وقتی به عمق و عظمت دانش و تبّحر ایشان در همهٔ علوم مخصوصاً در فقه، و ادبیّات فارسی و عربی پی بردند رسماً از ایشان درخواست تعلیم و تدریس نمودند و مشکلات خویش را نزد ایشان رفع می‌کردند، مرحوم حاج ملّاسیّدبهاءالدّین می‌گفت: یک روز مرحوم ملّای بزرگ، درس فقه، مبحث «فاره» از کتاب فتح‌المعین را تدریس می‌کرد. گویا خوب از عهدهٔ تشریح آن برنمی‌آمد و در تقریر مسئله هم خسته شده بود و طلبه‌ها قانع نمی‌شدند تا اینکه ملّای بزرگ خطاب به مرحوم عمویم گفتند: جناب سیّد تو چه نظری داری؟ مرحوم عمویم هم با کمال احترام، فی‌البداهه و بدون مراجعه به کتاب مسئله را به طور مستوفی و روشن توضیح داد و رفع اشکال کرد، مرحوم ملّای بزرگ که مؤمنی منصف بود گفت: سیّد، خدا جزای خیرت دهد. به خدا من بارها و بارها این مسئله و این کتاب را تدریس کرده‌ام ولی عمق مسئله و حقیقت آنرا مثل الآن نفهمیده‌ام. ولله! با بودن شما در این‌جا، من زیادی هستم؛ و پس از مدتی از کرفتو کوچ کردند و مرحوم عمویم سیّد محمّدصادق را ملّا و مدرّس آنجا نمودند و رسماً به عنوان مدرّس کرفتو مشهور شد.
پس از اقامت نزدیک به سیزده سال در اواسط سال ۱۳۱۳ شمسی به قریه آلکلو (ئالکه لو) در نزدیکی شهر سقز کوچ می‌کند و در نهایت در سال ۱۳۱۵ شمسی برابر با صبح روز جمعه دوم ماه صفر ۱۳۵۵ ه.ق دو ساعت بیست‌وپنج دقیقه از دسته گذشته (در عهد قاجار ساعت ۱۲ صبح و ۱۲ غروب را دسته می‌گفتند) یعنی ساعت ۲ و ۲۵ دقیقه بعدازظهر در خانقاه یکی از مشایخ مشهور آن زمان به نام شیخ جلال الدین نقشبندی[3] دار فانی را وداع می‌کند و در قبرستان قریهٔ صاحب در نزدیکی شهر سقز به خاک سپرده می‌شود.
مرحوم هیبت سه بار ازدواج کرده است اولین بار در دوران تحصیل در سال ۱۳۲۱ قمری عالیه‌خانم[4] را به عقد نکاح درمی‌آورد که پیش از شروع زندگی مشترک در سال ۱۳۲۲ قمری نکاح فسخ می‌شود. همان‌طور که در سطور پیشین ذکر شد برادر هیبت به نام سید محمد سعید[5] که به همراه وی به تحصیل مشغول بوده، در ضمن تحصیل در حوالی سال ۱۳۲۳ قمری با رعنا خانم[6] دختر عالم و عارف ربانی مرحوم حاج شیخ محمد حسن قزلبلاقی[7] ازدواج می‌کند که ثمره این ازدواج پسری به اسم محمد ملقب به بهاءالدین و مکنی به ابوالفضایل بوده است که همان عالم و عارف مشهور مرحوم حاج‌ملاسیدبهاءالدین غفاری است. مرحوم سید محمد سعید در ۲۸ صفر زمستان سال ۱۳۲۸ قمری که در شرف فراغت از تحصیل بوده بر اثر حادثه ای دارفانی را وداع می‌کند. سید محمد صادق به دلایلی از جمله ادامه پیوند با خاندان مشهور مشایخ قزلبلاق و سرپرستی فرزند صغیر برادر با همسر برادر متوفی یعنی رعنا خانم ازدواج می‌کند که از میان فرزندان ایشان از رعنا خانم فقط یک پسر به نام سید نجم الدین که همان عالم و عارف روشن ضمیر اطراف سقز مرحوم ملاسیدنجم‌الدین حسینی بوده و دختری به نام سیده حمیرا[8] عمری می‌یابند. همسر سوم هیبت خانم زهره بوده که از ایشان دو دختر به نامهای سیده حبیبه[9] و سیده عایشه در قید حیات می‌مانند. فرزندان هیبت که در سن طفولیت فوت کرده‌اند به شرح زیر می‌باشند: محمد صالح، محمد کبیر، محمد صغیر، عبدالله، عزالدین، ابراهیم، فاطمه و آسیه.
مرحوم حاج ملا سید بهاءالدین غفاری فرزند سید محمد سعید متولد سال ۱۲۸۴ شمسی (۱۳۲۵ قمری) در قریه قعله گاه سارال از توابع شهرستان دیواندره می‌باشد. وی در طفولیت پس از فوت پدر تحت تکفل و سرپرستی عمویش سید محمد صادق هیبت درمی آید. وی تحصیلات خود را در نزد مرحوم هیبت آغاز می‌کند و به نظر می‌رسد تا شرح جامی را نزد ایشان خوانده باشد. وی پس از این طبق رسم طلاب کردستان که از شهری به شهری و از روستایی به روستای دیگر می‌رفتند به قرای اطراف کرفتو می‌رود و مدتی در نزد دایی اش مرحوم شیخ محمد قزلبلاقی[10] که از علمای مشهور خود بوده به تحصیل می‌پردازد. وی پس از این عازم کردستان عراق می‌شود و در مناطق هلبچه، اربیل و قریه بیاره به مدت ۴ سال به تحصیل مشغول بوده است. در سال ۱۳۱۵ شمسی (۱۳۵۵ قمری) به علت فوت سید محمد صادق هیبت تحصیل را رها می‌کند ولی بعدها در سال ۱۳۲۰ شمسی اجازه افتا و تدریس را از دست دو تن از علمای مشهور کرد مرحومان ملا عبدالکریم مدرس[11] و ملا عبدالعظیم مجتهد[12] دریافت می‌دارد. وی بیشتر عمر خود را پس از اتمام تحصیلات در قرای اطراف شهرستانهای سقز و دیواندره به تدریس و انجام امور محولهٔ مذهبی پرداخته و عاقبه الامر در مورخه ۲۳ آذر ۱۳۷۲ شمسی که در روستای کریم آباد فیض الله بیگی از توابع سقز سکونت داشتند دارفانی را وداع می‌کنند. مقبره ایشان در روستای کریم آباد است.
مرحوم ملا سید نجم الدین حسینی مشهور به هیبت زاده متولد ۱۳۰۲ شمسی در قریه کرفتو است. وی تحصیلات خود را در نزد پدر بزرگوار خود هیبت آغاز می‌کند. پس از فوت پدر در سال ۱۳۱۵ شمسی تحصیلات خود را در نزد برادر بزرگ خود مرحوم ملا سید بهاءالدین غفاری ادامه می‌دهد. وی پس از مدتی در شهرستان سقز و روستاهای اطراف در نزد علمای بزرگی همچون مرحوم حاج‌ملامحمدامین شریعتی مدرس قریه «ئالکه لو»، ملا محمد امین امام زاده سقزی مدرس مسجد ملاابراهیم سقز تحصیلات خود را ادامه می‌دهد بعدها به شهر مریوان نقل مکان می‌کند و چند سالی در نزد ملا محمود جوانرودی مدرس قریهٔ «ده‌ره‌تفی» به خواندن کتاب‌های جمع‌الجوامع در اصول فقه و مختصرالمعانی مشغول می‌شود. وی در سال ۱۳۳۰ شمسی به کردستان عراق می‌رود و در شهر سلیمانیه در نزد علمای بزرگی همچون ملا اسعد محوی، ملا مصطفی زلمی، ملا محمد سعید مدرس مسجد اوقاف، ملا عبدالکریم مدرس مریوانی - که در آن زمان مدرس مسجد حاجی حان بوده‌اند – و ملا محمود معروف به «ده ر بان کوت» به تحصیل علوم مختلف می‌پردازد. عاقبه الامر در سال ۱۳۷۴ قمری (۱۳۳۵ شمسی) اجازه افتا و تدریس را از محضر ملامحمدعارف چگنیانی مدرس مشهور سعدیه در شمال شرقی بغداد دریافت می‌کند. وی پس از اتمام تحصیلات سالها در قرای اطراف شهرستانهای سقز و دیواندره به تدریس و انجام امور محوله مذهبی پرداخته و سرانجام در مورخه ۲۹/۲/۱۳۷۸ که در قریه کریم آباد فیض الله بیگی سکونت داشتند دارفانی را وداع می‌کند. مقبرهٔ ایشان در قبرستان عمومی سادات در روستای پارسانیان است.[13]
پانویس
- متوفی ۱۳۶۳
- متوفی ۱۳۷۸
- شیخ محمد صاحب ملقب به جلال الدین فرزند حاج شیخ محمد عارف نقشبندی متوفی ۱۳۳۱ شمسی. هیبت در دیوانش اشعاری خطاب به وی دارد رجوع شود به دیوان هیبت ص ۱۲۴، ۱۷۱، ۱۷۲، ۱۷۳ و ۱۷۴.
- هیبت در دیوانش قصیده ای در مدح وی دارد. رجوع شود دیوان هیبت صص ۹۱ و ۹۲.
- وی علیرغم اینکه در عنفوان جوانی فوت کرده است اما انسانی فاضل و اهل تحقیق بوده است. از حواشی وی حواشی بر گلستان سعدی و قصیده لامیه العجم طغرایی اکنون موجود است.
- دختر شیخ محمد حسن قزلبلاقی که تحصیلات بسیار خوبی داشته است. وی متولد ۱۳۰۳ قمری و متوفی ۱۳۲۸ شمسی است. در دیوان هیبت اشعار زیادی در مدح وی وجود دارد. ص ۱۵۴، ۱۵۵، ۱۵۶ و ۱۵۷.
- شیخ محمد حسن فرزند شیخ یحیی قزلبلاقی متوفی ۱۳۲۱ قمری است. وی تحصیلات خود را در نزد علامه ملا علی قزلجی به پایان رسانده است. وی همچنین خلیفه شیخ عمر ضیاءالدین بیاره بوده است. هیبت ماده تاریخی در فوت وی دارد. دیوان هیبت ص ۱۲۲.
- متولد ۱۳۳۹ قمری و متوفی ۱۳۷۱ شمسی
- متوفی ۱۳۸۸ شمسی.
- شیخ محمد فرزند حاج شیخ محمد حسن متولد ۱۳۰۷ قمری و متوفی حدود ۱۳۶۳ قمری است. وی از علمای بزرگ عصر خود بوده و کتابی را با عنوان مرآه الاخلاق فی مشایخ قزلبلاق در مورد تاریخ خانواده خود به عربی نوشته است که نگارنده این سطور این کتاب را تصحیح کرده و در آینده ای نزدیک به طبع خواهد رسید.
- متوفی ۱۳۸۴ شمسی.
- متوفی ۱۳۲۷ شمسی.
- صباح حسینی، نام، نسب، خاندان و تحصیلات سید محمد صادق حسینی (هیبت)، کنگره بزرگداشت سیدمحمد صادق حسینی (هیبت) مدرس کرفتو، دیواندره، خرداد ۱۳۹۰
پیوند به بیرون
- دیوان هیببت به کوشش صباح حسینی
- منشات هیبت مقدمه تصحیح و تعلیقات صباح حسینی .انتشارات گوتار ۱۳۹۲.
- شرح زندگانی بانو بهجت شجاعی ایلخانی زاده سنندجی.