الماس‌خان کنوله‌ای
سرهنگ الماس خان اهل روستای کندوله، در استان کرمانشاه، حماسه‌سرا و سرهنگ کرد[2] در دوره فرمانروایی نادرشاه افشار ۱۱۴۸–۱۱۶۰ می‌زیسته و یکی از افسران برجستهٔ دستگاه والی اردلان بوده‌است.
الماس‌خان کندوله‌ای ئه‌ڵماس خان که‌نووله‌ای | |
|---|---|
| زاده | ۱۷۰۶[1] کندوله، کرمانشاه |
| محل زندگی | کندوله |
| درگذشته | ۱۷۷۷[1] کندوله |
| آرامگاه | قبرستان روستای کندوله |
| پیشه | نظامی |
| زمینه کاری | ادبیات |
| ملیت | کرد ایرانی |
| در زمان حکومت | افشاریان |
| کتاب‌ها | شاهنامه کردی، خورشید و خرامان، هفت‌لشکر، نادرنامه، شیرین و فرهاد |
| دلیل سرشناسی | سرایش افسانه‌ها و داستان‌های کردان جنوب |
| فرزند(ان) | ۲ دختر |
زندگی
الماس در سال ۱۷۰۶ میلادی در روستای کندوله در منطقۀ دینور استان کرمانشاه به دنیا آمد. گفته شده که نام پدرش رضا بوده که از شاعران و شاهنامه‌سرایان کرد کرمانشاه بوده‌است.[3] الماس‌خان در دوران نادر به فرماندهی تیپ سنندج (فوج کردستان) سپاه نادری می‌رسد. در جنگ سپاه نادر و نیروهای عثمانی به فرماندهی توپال عثمان پاشا در صفر ۱۱۴۶ قمری(۱۷۳۳ میلادی و ۱۱۱۲ خورشیدی) در ارگ کرکوک، سپاه نادر بر اثر اشتباه الماس خان مجبور به عقب‌نشینی شد. نادر به سبب این مسئله وی را خلع و به عنوان تنبیه مقطوع النسل کرد. وی پس از آن در روستای پدری خود در انزوا زندگی خود را وقف ادبیات و موسیقی کرد.[4]
مرگ
مرگ الماس خان به نوشته محمدعلی سلطانی در حدیقه سلطانی احتمالاً در اواخر قرن دوازدهم هجری قمری و بین سال‌های ۱۱۹۰ تا ۱۲۰۰ هجری قمری(۱۷۷۶ تا ۱۷۸۶ میلادی) اتفاق افتاده باشد.[4]
آثار
از جمله آثار الماس خان می‌توان به خورشید و خرامان، هفت‌لشکر، موش و گربه، شیرین و فرهاد (شیرین و خسرو)، و نادرنامه (نادر و پالا)[3] اشاره کرد که همگی به زبان کُردی هورامی (گورانی) سروده شده‌است. اما معروف‌ترین کار وی سرایش شاهنامه کردی است که مجموعه ای از افسانه‌ها و داستان‌های حماسی مردم جنوب کردستان است.[4]
ارتباط با میرزا شفیع دینوری
الماس خان با میرزا شفیع دینوری دیگر شاعر کُرد، مراوده و مشاعره داشته و هر دو در حدود نیمه دوم سده ۱۲ می‌زیسته‌اند.[2] میرزا شفیع مرثیه ای در ارتباط با مرگ الماس خان سروده که بخش مهمی از اطلاعات موجود دربارهٔ وی از همین مرثیه اخذ شده‌است.[5]
| میرزام خامووشان | مباره‌کت بوو مأوای خامووشان | |
| نووشت بوو بادهٔ بیهووشی هووشان | ره‌فیق مه‌جڵس جه‌رگهٔ مهٔ نووشان | |
| سه‌رای سه‌نگ و گل وه‌نت بار نه‌بوو | رووهت نه دیوان شه‌رمه‌سار نه‌بوو | |
| هانام بۆ ئێجاز دئای خاسان بوو | سزای گوڕ ئه‌فشار وه‌نت ئاسان بوو | |
| نه وه‌خت سئاڵ پرسای خه‌یر و شه‌ر | قادر وه قودره‌ت لێوت که‌روو ته‌ر | |
| بینای بێزه‌واڵ، شای پشت په‌رده | ببه‌خشووت گوناێ کردهٔ ویه‌رده | |
| دڵ ماوه‌روو ته‌نگ وهٔ کراماته | میرزام یه سه‌فه‌ر هات و نه‌هاته | |
| ئیمه‌یش یانه گشت یه ڕاگه‌مانه‌ن | ئاو مێمانخانه یه جاگه‌مانه‌ن | |
| میرزام ئی ده‌رده وه من بی‌کاری | تۆ له ده‌س نیشان جه ویت نداری | |
| فه‌رزه‌ندی ژه ئه‌سڵ نه‌سڵ ویت نه‌بوو | نه‌مامی ژه نه‌سڵ فه‌سڵ ویت نه‌بوو | |
| فه‌رزه‌ند هه‌ر خاسه میوهٔ باخته‌ن | هه‌م شادی هه‌م زۆق هه‌م چراخته‌ن | |
| تا که زنده‌نی دنیا و دینته‌ن | ژه دمای مردن جانشینته‌ن | |
| وه ناز مه‌گیلوو وه دیواخانت | مه‌که‌روو گوڵگه‌شت سه‌یر باخانت | |
| وه‌قتیکه پیری مه‌که‌روو قه‌ست | فه‌رزه‌ند ئه‌زیز مه‌گیروو ده‌ست | |
| ئاو قه‌سر و ئه‌یوان دیواخان تۆ | پهٔ خاپوور خاسه‌ن تۆ نه سای گلکو | |
| به‌رق نه‌وبه‌هار بواروو پیدا | باده‌قۆش و موور بوانووش تیدا | |
| په‌ری ئه‌و خاسه‌ن وه خاک نی بوو | شه‌نیار تی نیشوو، شه‌ماڵ وه پی بوو | |
| تا «شه‌فی» دنیاش بوو وه تووز و گه‌رد | ئاخ په‌ری ئه‌ڵماس، سه‌د ئاخ و سه‌د ده‌رد | |
| دمای ئه‌ڵماسخان، خان لاڵ شیوه | کزه‌ێ ته‌مۊره که‌س نه‌بوو پیوه | |
| پهٔ چیمه‌ن میرزام هاوسه‌رای گوڵ؟ | گل وه دیده‌م بوو پهٔ چیشمه‌ن گوڵ؟ | |
| بار تا بپووشم به‌رگی جه پلاس | بپووشوو «شه‌فی» جه دمای ئه‌ڵماس |
پانویس
- کردپرس:الماس خان کندوله ای حماسه سرا و سرهنگ کُرد در اردوی نادرشاه افشار، عمر فاروقی بازدید: ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۳
- کردپرس: الماس خان کندوله‌ای حماسه‌سرا و سرهنگ کُرد در اردوی نادرشاه افشار، عمر فاروقی بازدید: ۲۰ سپتامبر ۲۰۱۳
- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی: شاهنامۀ کُردی یکی از مهمترین آثار ادبی ما است، نوشته‌شده در ۴ اَمرداد ۱۳۹۱؛ بازدید در ۱۶ مرداد ۱۳۹۹.
- سلطانی، محمدعلی، حدیقه سلطانی: احوال و آثار شاعران برجسته کرد و کردی سرایان کرمانشاه از عهد تیموری تا عصر حاضر، جلد یکم، تهران: نشر سها، چاپ یکم ۱۳۸۴، ص۱۰۱.
- سلطانی، محمدعلی، حدیقه سلطانی: احوال و آثار شاعران برجسته کرد و کردی سرایان کرمانشاه از عهد تیموری تا عصر حاضر، جلد یکم، تهران: نشر سها، چاپ یکم ۱۳۸۴، ص۱۰۲.
منابع
- محمدعلی سلطانی (۱۳۸۴)، حدیقه سلطانی: احوال و آثار شاعران برجسته کرد و کردی سرایان کرمانشاه از عهد تیموری تا عصر حاضر، جلد یکم، تهران: سها، ص. ۳۹۶، شابک ۹۶۴-۶۲۵۴-۰۴-۷