شامی کرمانشاهی
شاهمراد مشتاق معروف به شامی کرمانشاهی (زادهٔ ۱۲۹۶ در کرمانشاه – درگذشتهٔ ۲ آذر ۱۳۶۳ در کرمانشاه) شاعر کردزبان بود. اشعار او به گویش کردی جنوبی از زبان کردی و به لهجهٔ کردی کرمانشاهی سروده شدهاست.
شامی کرماشانی Şamî Kirmaşanî | |
---|---|
نام اصلی | شاهمراد مشتاق |
زاده | ۱۲۹۶ کرمانشاه |
محل زندگی | کرمانشاه |
درگذشته | ۲ آذر ۱۳۶۳ کرمانشاه |
لقب | شامی کرماشانی |
تخلص | شامی |
پیشه | شاعر |
زمینه کاری | ادبیات |
ملیت | ایران |
در زمان حکومت | پهلوی دوم |
کتابها | چهنانی |
دلیل سرشناسی | شاعری |
پدر و مادر | خدامراد، فانوس |
زندگی
شامی کرمانشاهی در سال ۱۲۹۶ خورشیدی در محلهٔ چنانی کرمانشاه به دنیا آمد. نام پدرش خدامراد و نام مادرش فانوس بود. شامی در چهار سالگی در پی بیماری آبله نابینا شد. وی در دوران کودکی، پدر و مادر خود را از دست داد و از همان سالها مجبور بود با اتکا به قوت بازوی خود زندگیاش را اداره کند.[1] فقر شدید به شامی امکان تحصیل نداد و او بی سواد ماند، با این حال وی با یکی از روحانیان شهر به نام شمسالدین آل آقا (شمسالعلما) ارتباط پیدا کرد و وی شامی را با ادبیات کلاسیک فارسی و به ویژه خیام، سعدی و حافظ آشنا کرد. شامی تحت تأثیر اشعاری که میشنید دست به سرایش شعر به زبان کردی زد.[2]
اشعار
اشعار شامی به گویش جنوبی از زبان کردی و با لهجهٔ کرمانشاهی سروده شدهاست. افزون بر این وی اشعاری نیز به زبان فارسی سروده است. مضمون اشعار وی بیان فقر و تنگدستی طبقه فرودست اجتماع و محرومیتهای آنان به زبانی عامیانه است.[3] وی اشعاری نیز با مضمون سیاسی دارد که بازآفرینی یک گفتگو میان شاعر و نخست وزیر وقت، محمد مصدق است. به گفته محمدعلی سلطانی، وی در وقایع سال ۱۳۳۲ خورشیدی، به عضویت جبهه ملی ایران درآمده بودهاست.[4] شامی در دوم آذر ماه ۱۳۶۳ در سن ۶۷ سالگی در پی یک بیماری طولانی در کرمانشاه درگذشت.[4]
کلمه شامی نه تنها مخفف و فرم عامیانه کلمه «شاهمراد» در کردی جنوبی است، بلکه صفت نسبی و به معنای «منسوب به زمان شام» نیز هست که گویای تاریکی زندگی شاعر و نابینا بودن او میباشد.[4]
سبک شعری
اشعار شامی مملو از صنایع ادبی بدیع است. همچنین از نظر قواعد دستور زبان نیز در خور تحسین است و مسائل ظریف صرفی و نحوی در اشعار او به وفور به چشم میخورد.
- جناس تام[5]
تا دهم مردن دهمادهم دهم له دیدار تو دهم | تا بزانی دڵ ئهسیر چاه ترک چون بیژهنه |
- جناس زاید[6]
لهوره ئهتا دیم کور یار و ئهتار | له بالاخانهێ گرد خستۊنه خوار |
- تشبیه مطلق[6]
نهلبهکی چون گوور قاشق وێنهێ لهش | ههر لهشی له ناو گووری درازکهش |
- مراعات نظیر[6]
سینی وهت قووری یه نانهجیمه | مهرهوم گهوراێ شابابی دیمه |
آثار
تاکنون دو تصحیح از اشعار شامی کرمانشاهی انجام شده و با مشخصات زیر به چاپ رسیدهاست:
- شامی کرماشانی، شاهمراد، چهپکهگوڵ: چهند پارچهیهک له شێعرهکانی شامی کرماشانی (دستهگل: اشعار شامی کرمانشاهی)، تهران: صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، انتشارات سروش، ۱۳۶۴.
- شامی کرماشانی، شاهمراد، چهپکهگوڵ: چهند پارچهیهک له شێعرهکانی شامی کرماشانی (دستهگل: اشعار شامی کرمانشاهی)، ئاماده کردنی ماجد مهردوخ روحانی، تهران: آنا، مهاباد: موساسیر، ۱۳۹۰.
- شامی کرماشانی، شاهمراد، چنانی: دیوان شامی کرماشانی، با مقدمه و شرح احوال شاعر، حواشی و تعلیقات، بهاهتمام محمدعلی سلطانی، تهران: سُها، ۱۳۷۴.
همچنین بخشی از اشعار وی به زبان فارسی ترجمه شدهاست:
- شامی کرماشانی، شاهمراد، کرانشینی، برگردان به فارسی به کوشش م. رنجبر، سنندج: پرتو بیان، ۱۳۸۷.
نمونهٔ اشعار
کردی
پهریشانم پهریشانم وڵم که | دچار دهرد پنهانم وڵم که | |
وه دهردم ئاشنا کردی، نهکردی | ستهمگهر فکر دهرمانم وڵم که | |
وڵم که تا نهوێ کهس په ي وه دهردم | دۆ سێ رووژی که مێمانم وڵم که | |
نهکرد کهس داوهتم خوهم بیمه مێمان | وه کار خوهم پهشیمانم وڵم که | |
نهسازی من له فوولاد و نه له سهنگ | ههف ههش دا تیکه سۆخانم وڵم که | |
ههمامه ئی سهراێ سهرد و گهرمه | بساو کیسه وه ناوشانم وڵم که | |
تهنم زانم نهسیب مار و مووره | نه موورم نه سۆڵێمانم وڵم که | |
لهوه ترسم بکیشد کار وه هاوار | نهکێ کهس گووش وه ئهفقانم وڵم که | |
وه کام کهس نهگهردد چهرخ تا سهر | نه دهرویشم نه سۆڵتانم وڵم که | |
وه بادهێ جام تهڵخ زندگانی | دهمی مهست و قهزهڵخانم وڵم که | |
خراوم کرد خهرابات خیاڵد | وه دهس چی ئهقل و ئیمانم وڵم که | |
گوزهشت فهسڵ بههار و مووسم باخ | وه فکر لهرز زمسانم وڵم که | |
وه سههراێ خیاڵ چون قهیس سانی | تۆ کردی وێڵ وێڵانم وڵم که | |
وه واوێلای دڵ ههر شهو رهوانه | سرشک قهم وه دامانم وڵم که | |
وه کام دشمهن بوهم ئای دووس شکایهت | که دووس بی قاتڵ گیانم وڵم که | |
وڵم کهٔ یا نیهکهٔ رههمی وه هاڵم | تهنم کردیده زندانم وڵم که | |
وڵم که وڵکهرت نیم سوب له مههشهر | تۆ کردی خار دهورانم وڵم که | |
وه ئهرواه شهرهف سهوگهند که دائم | مهلوول مهرگ وژدانم وڵم که | |
شهرهف کوشیاد و وژدان جوانهمهرگ بی | وه بێوژدانی هێرانم وڵم که | |
تو کردی بێ سهروسامان «شامی» | وه مهولا خوهم قهشهنگ زانم وڵم که |
فارسی
هر دم اندیشهٔ دیگر کنم و یاد دگر | باورم نیست که بینم دلآزار دگر | |
رنج آن پیر وطن گشت تبه، ای فریاد | بیستون کی شنود نعرهٔ فرهاد دگر | |
بر سر تربت فرهاد به شیون شیرین | همچو تو کس نخورد تیشهٔ فولاد دگر | |
تیشه بر ریشهٔ دین بهر دو دینار بزد | آنکه ما را ز جفا داد به داماد دگر | |
رسم این کهنه فلک را همه کس داند و من | هر شبی بام به زیر آرد و بنیاد دگر | |
مرکز مدعیان باشد و مأوای عدو | سگ کند صید و دهد در کف صیاد دگر | |
«شامی» از جور و ستم داد مزن میترسم | سر نیزه نگذارد بزنی داد دگر |
پانویس
- سلطانی، محمدعلی، حدیقهٔ سلطانی: احوال و آثار شاعران برجستهٔ کرد و کردی سرایان کرمانشاه از عهد تیموری تا عصر حاضر، جلد یکم، تهران: نشر سها، چاپ یکم ۱۳۸۴، ص۲۹۲.
- سلطانی، محمدعلی، حدیقه سلطانی: احوال و آثار شاعران برجسته کرد و کردی سرایان کرمانشاه از عهد تیموری تا عصر حاضر، جلد یکم، تهران: نشر سُها، چاپ یکم ۱۳۸۴، ص۲۹۲.
- سلطانی، محمدعلی، حدیقه سلطانی: احوال و آثار شاعران برجسته کرد و کردی سرایان کرمانشاه از عهد تیموری تا عصر حاضر، جلد یکم، تهران: نشر سها، چاپ یکم ۱۳۸۴، ص۲۹۴.
- سلطانی، محمدعلی، حدیقه سلطانی: احوال و آثار شاعران برجسته کرد و کردی سرایان کرمانشاه از عهد تیموری تا عصر حاضر، جلد یکم، تهران: نشر سها، چاپ یکم ۱۳۸۴، ص۲۹۵.
- سلطانی، محمدعلی، چنانی: دیوان شامی کرماشانی، با مقدمه و شرح احوال شاعر، حواشی و تعلیقات، بهاهتمام محمدعلی سلطانی، تهران: سها، ۱۳۷۴، ص۸.
- سلطانی، محمدعلی، چنانی: دیوان شامی کرماشانی، با مقدمه و شرح احوال شاعر، حواشی و تعلیقات، بهاهتمام محمدعلی سلطانی، تهران: سها، ۱۳۷۴، ص۹.
منابع
- محمدعلی سلطانی (۱۳۸۴)، حدیقه سلطانی: احوال و آثار شاعران برجسته کرد و کردی سرایان کرمانشاه از عهد تیموری تا عصر حاضر، جلد یکم، تهران: سها، ص. ۳۹۵
- شامی کرماشانی (۱۳۷۴)، چنانی: دیوان شامی کرماشانی، با مقدمه و شرح احوال شاعر، حواشی و تعلیقات، بهاهتمام محمدعلی سلطانی، تهران: سها، ص. ۹۵، شابک ۹۶۴-۶۲۵۴-۱۷-۹
پیوند به بیرون
- پایگاه اینترنتی ادبی بلوط: شامی راوی رنجهای روزگار ما ، نوشتهٔ جلیل آهنگرنژاد، ۶ آذر ۱۳۸۹. بازدید در ۸ اکتبر ۲۰۱۳.