منوچهر خسروداد
منوچهر خسروداد (زاده ۲۱ بهمن ۱۳۰۶در آمل - درگذشتهٔ ۲۶ بهمن ۱۳۵۷ در تهران)[1][2] سرلشگر خلبان بالگرد سی‌اچ-۴۷ شینوک‌آ و بل ۲۱۴ هوانیروز نیروی زمینی شاهنشاهی، و آخرین فرمانده آن در دوران پهلوی بود. وی پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ایران دستگیر و توسط دادگاه‌های انقلاب محاکمه و در ۲۶ بهمن ۱۳۵۷ اعدام شد. از وی به عنوان «خلباِن رکوردشکن» و یکی از بهترین فرماندهان ارتش در زمینه نظام هوانوردی نام برده می‌شد. خسروداد بنیان‌گذار نیروهای ویژه هوابرد معروف به «نوهد» یا معروف به کلاه‌سبزهای ارتش ایران بود.[3][4][5][6]
منوچهر خسروداد بنیان‌گذار تیپ ۶۵ نوهد نیروی زمینی ایران | |
|---|---|
 خسروداد در لباس رسمی نظامی خلبانی | |
| نام(های) مستعار | مرد رکورددار |
| زاده | ۲۱ بهمن ۱۳۰۶ آمل، ایران |
| درگذشته | ۲۶ بهمن ۱۳۵۷ (۵۱ سال)تیرباران پشت بام مدرسه رفاه، تهران، ایران |
| مدفن | (قطعهٔ ۸۲ ردیف ۲۹ شماره ۵۰) |
| وفاداری | ایران |
| شاخه نظامی | نیروی زمینی شاهنشاهی ایران نیروی هوایی شاهنشاهی ایران |
| سال‌های خدمت | ۱۳۵۷–۱۳۲۴ |
| درجه | سرلشکر خلبان |
| یگان | هوانیروز |
| فرماندهی |
|
| جنگ‌ها و عملیات‌ها | جنگ ظفار |
| نشان‌ها | نشان افتخار شیر و خورشید |
| کارهای دیگر | رئیس فدراسیون سوارکاری ایران قهرمان پرش با اسب ایران |
زندگی‌نامه
منوچهر خسروداد فرزند محمدعلی به سال ۱۳۰۶ شمسی در آمل به دنیا آمد.[7] پس از اخذ دیپلم در ۱۳۲۵ خورشیدی با ورود به ارتش در دبیرستان نظام ادامه تحصیل داد. خسروداد به دو زبان فرانسه و انگلیسی تسلط داشت. سرلشگر خسروداد از همسرش جدا شده بود و با تنها دخترش زندگی می‌‌کرد. همکاران او از استعداد و کارآیی او و نیز از علاقه و وفاداری زیردستانش به وی یاد کرده اند. او ثروتمند نبود و از موقعیتش سوء استفاده نمی‌کرد. او همچنین به حیوانات علاقه داشت و صاحب چندین سگ گرگی بود.
در ۲۵ بهمن ۱۳۴۱ پس از تأسیس هوانیروز، به موازات پیشرفت و توسعه آن سازمان، نیروی زمینی به این نتیجه رسید که افسران واجد شرایط را برای احراز فرماندهی هوانیروز تربیت کند، منوچهر خسروداد برای این مأموریت انتخاب و به آمریکا اعزام شد، وی در آنجا موازین مقرر در آیین‌نامه ارتش ایالات متحده را گذراند و پس از طی دوره خلبانی ترابری او-اچ-۵۸ و چندین دوره دیگر در پایگاه نیروی هوایی ماکسول آلاباما به دریافت مدرک خلبانی ارتش ایالات متحده نایل آمد. وی سپس به فرانسه رفت و در یکی از برترین مدرسه‌های نظامی جهان یعنی مدرسه نظامی سن-سیر تحصیل کرد. وی پس از آن به سوئیس رفت و مدیریت جنگ کوهستان را توسط افسران مدرسه نظامی سلطنتی سندهرست آموزش دید. او پس از مراجعت به ایران در اسفند ۱۳۵۰ به فرماندهی هواپیمایی نیروی زمینی گمارده شد و به آجودانی کل نیروی زمینی ارتش رسید. خسروداد در فروردین ۱۳۵۴ به درجه سرلشکری ارتقا یافت. خسروداد با گذشت زمان، در تیپ ۲۳ هوابرد نیروهای ویژه نیروی هوایی مستقر شد و با مشارکت مربیان آمریکایی و فرماندهی خودش نیرو ویژه نوهد معروف به کلاه سبزهای ارتش را تاسیس کرد.
منوچهر خسروداد در ۲۹ آوریل ۱۹۷۵ (نه اردیبهشت ۱۳۵۴) موفق شد در اهواز همراه با کلم ای بیلی خلبان آزمایش‌گر ارشد شرکت بل هلیکوپتر ۵ رکورد جدید پروازی را با اولین فروند از مدل تولیدی بل-۲۱۴ به ثبت برساند. هلیکوپتر آن‌ها که سه روز قبل به ایران تحویل داده شده بود، در ۱ دقیقه و ۵۸ ثانیه به ارتفاع ۳ هزار متری رسید، پس از ۵ دقیقه و ۱۳ ثانیه در ارتفاع ۶ هزار متر از سطح دریا قرار گرفت، در ۱۵ دقیقه و ۵ ثانیه از ۹ هزار متر عبور کرد، ۳۰ ثانیه در ارتفاع ۹۰۱۰ متری دوام آورد و بیشترین ارتفاعی که توانست لمس کند ۹۰۷۰ متر بود که ۵ رکورد جدید در کلاس بالگردهای متوسط محسوب می‌شد.[8] خسروداد پس از طی دوره‌های مختلف نظامی در هوانیروز نیروی زمینی شاهنشاهی ایران به خدمت پرداخت و مسئولیت‌های ویژه‌ای را عهده‌دار بود. خسروداد به عنوان یک فرد عالی رتبه نظامی تأکید داشت که در خدمت سربازی همه موظف هستند بدون دخالت در سیاست از هر دولت قانونی اطاعت کنند. او کاملاً به شاه محمدرضا پهلوی وفادار بود و از روند انقلاب سفید حمایت کرد. خسروداد با اینکه یک مسلمان شیعه بود، مخالف قاطع با قدرت طلبی روحانیت اسلامی داشت. خسروداد تا قبل از حادثه لویزان، که طی آن چهار سرباز اسلامی با مسلسل تعداد زیادی سرباز و افسر را در کافه تریای مقر نیروی گارد به گلوله بستند، بدون محافظ بیرون می‌رفت. ژنرال خسروداد یکی از بهترین فرماندهان ارتش و هوانوردی ایران محسوب می شد به همراه گردان هوایی چترباز به جنگ ظفار فرستاده شد. از وی به عنوان خلبان رکوردشکن نام برده می‌شد که توانسته بود اوج‌گیری توسط هلیکوپتر را که رکوردش دست یک افسر آمریکایی به نام کلم بیلی بود بشکند.[9] سرلشکر خسروداد دومین و آخرین فرماندهِ هوانیروز بود.
تحصیلات و دوره‌های نظامی
- ۱۳۲۸ از دانشکده افسری با درجه ستوان دومی
- دوره ترابری او اچ ۵۸ و چندین دوره دیگر در پایگاه نیروی هوایی ماکسول آلاباما و دریافت مدرک خلبانی ارتش ایالات متحده آمریکا
- ۱۳۳۲ با درجه سروانی دوره آموزشگاه چتربازی
- تحصیل و آموزش در مدرسه نظامی سن-سیر
- دوره چتربازی و حمل و نقل هوایی در فرانسه
- دوره معلمی چتربازی پیاده‌نظام و مدرسه کماندویی در آمریکا
- فراگیری علوم و فنون جنگ هوایی در دانشگاه فنی جنگ انگلستان
- دوره پیاده‌نظام کوهستانی و جنگ‌های کوهستانی در سوئیس زیر نظر مدرسه نظامی سلطنتی سندهرست
مدال‌ها
- نشان افتخار شیر و خورشید
- پاس درجه ۳ و ۱
- افتخار درجه ۳
- خدمت درجه ۳
- همایون درجه ۵
- لیاقت درجه ۳
- سیه درجه ۳
- سیه درجه ۲ و ۱
مسئولیت‌ها
نظامی
- ۱۳۳۹ - فرماندهی گردان چتربازان ارتش
- ریاست مهمات ارتش در سلطنت‌آباد
- ریاست ژاندارمری فارس و معاونت ژاندارمری ایران
- آذر ۱۳۴۸ - موسس و فرمانده نیروهای ویژه هوابرد (نوهد)
- اسفند ۱۳۴۹ - فرمانده تیپ ۵۵ هوابرد
- اردیبهشت ۱۳۵۰ - آجودانی کل نیروی زمینی ارتش
- اسفند ۱۳۵۰ - فرمانده هواپیمایی نیروی زمینی (هوانیروز)
ورزش
وی رئیس فدراسیون سوارکاری و قهرمان پرش با اسب نیز بود و به ورزش اسکی هم علاقه زیاد داشت. همکارانش از استعداد و کارایی او و نیز از علاقه و وفاداری زیردستانش به وی یاد کرده‌اند.
روند دستگیری و اعدام
وی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ توسط نیروهای انقلابی دستگیر و به دادگاه انقلاب سپرده شد. منابع قدیمی و راویان زنده انقلاب اقداماتی علیه تظاهرکنندگان را عامل حکم اعدام وی می دانند. در نشریه‌ای از سال ۱۳۵۸ آمده وی در روز جمعه سیاه که به کشتار معترضان در میدان ژاله انجامید سوار برشینوکی بوده که در تنها فیلم موجود از آنروز بر فراز میدان بوده و شخصا دستور آتش را صادر می کرده است. اما منبع قاطعی بر این حضور در ۱۷ شهربور وجود ندارد ولی ژنرال خسروداد به همراه ژنرال اویسی، از سرکوب شدید و خشن بنیادگرایان اسلامی و کمونیست ها حمایت می کردند. در همین دوره هفته نامه فرانسوی نوول اوبزرواتور نوشت: خسروداد به پادگان کرمان رفت و بعد توسط عباس قره‌باغی رئیس ستاد کل ارتش به جلسه شورای عالی نظامی دعوت شد و در این جلسه شرکت کرد و بعد خود جزو آخرین افراد امضا کننده اعلامیه بی‌طرفی ارتش شد. خسروداد که حاضر به ترک ایران نبود، دستگیر و در اختیار دادگاه انقلابی به ریاست صادق خلخالی قرار گرفت و سر انجام پس از محکومیت در دادگاه، مفسد فی الارض شناخته و در اقدامی سریع به فرمان صادق خلخالی نیمه‌شب پنج شنبه ۲۶ بهمن ۱۳۵۷ ساعت ۲۳:۴۵ در کنار ارتشبد نعمت‌الله نصیری رئیس ساواک، سرلشکر رضا ناجی فرماندار نظامی اصفهان و سپهبد مهدی رحیمی فرماندار نظامی تهران رئیس شهربانی سابق، جزو اولین گروه افسران عالیرتبه ارتش شاهنشاهی ایران بودند که بر روی پشت بام مدرسه رفاه واقع در خیابان عین الدوله (ایران) در تهران تیرباران شدند.جسد وی در تاریخ پنجم اسفندماه در گورستان بهشت زهرا تهران در قطعه ۸۲ ردیف ۲۹ شماره ۵۰ به خاک سپرده شد.
روزنامه اطلاعات در فوق‌العاده خود به تاریخ جمعه ۲۷ بهمن ۱۳۵۷ ماجرا را اینطور بازگو می‌کند: نیمه شب دیشب ۴ ژنرال عالیرتبه ارتش شاه که در قتل و کشتار مردم ایران مشارکت مستقیم داشتند بر اساس حکم صادره دادگاه انقلابی تیرباران شدند.
در حالیکه یک ربع به ساعت ۲۴ مانده بود ارتشبد نعمت‌الله نصیری رئیس ساواک، سپهبد مهدی رحیمی فرماندار نظامی تهران و رئیس شهربانی سابق، سرلشکر رضا ناجی و سرلشکر خسروداد در دسته اول با چشمها و دستهای بسته روبروی جوخه آتش قرار گرفتند و با گلوله‌های چهار جوان مسلح در کمیته امام به رگبار مسلسل بسته شدند. جلسه دادگاه از صبح دیروز در محل دبیرستان شماره ۲ علوی تشکیل شد و تا ساعت ۷ بعد از ظهر ادامه یافت. این دادگاه برای بررسی کارنامه ۲۶ تن از مقامات برجسته رژیم سابق که اکنون در زندان بسر می‌برند تشکیل شد. پس از پایان جلسه اعضای دادگاه به حضور خمینی رفتند و او حکم اعدام ۴ نفر از متهمین ردیف یکم را به حکم آیه «مفسدین فی الارض» تأیید کرد.
بلافاصله پس از اعدام انقلابی عناصر رژیم سابق جوانان مستقر در اطراف کمیته انقلاب و خیابان‌های ایران و ژاله شروع به تیراندازی هوایی کردند و رسیدن این روز را روز عدل الهی را جشن گرفتند. خبر اعدام این گروه بوسیله بلندگو به اطلاع ساکنان خیابان‌های اطراف کمیته انقلاب رسید.[10]
روزنامه اطلاعات در فوق‌العاده خود به تاریخ جمعه ۲۷ بهمن ۱۳۵۷ ماجرا را اینطور بیان می‌کند:
«نیمه شب دیشب ۴ ژنرال عالیرتبه ارتش شاه که در قتل و کشتار مردم ایران مشارکت مستقیم داشتند بر اساس حکم صادره دادگاه انقلابی تیرباران شدند.
در حالیکه یک ربع به ساعت ۲۴ مانده بود ارتشبد نصیری رئیس ساواک، سپهبد مهدی رحیمی فرماندار نظامی تهران و رئیس شهربانی سابق، سرلشکر رضا ناجی و سرلشکر خسروداد در دسته اول با چشمها و دستهای بسته روبروی جوخه آتش قرار گرفتند و با گلوله‌های چهار جوان مسلح در کمیته امام به رگبار مسلسل بسته شدند.
جلسه دادگاه از صبح دیروز در محل دبیرستان شماره ۲ علوی تشکیل شد و تا ساعت ۷ بعد از ظهر ادامه یافت. این دادگاه برای بررسی کارنامه ۲۶ تن از مقامات برجسته رژیم سابق که اکنون در زندان بسر می‌برند تشکیل شد. پس از پایان جلسه اعضای دادگاه به حضور امام خمینی رفتند و امام حکم اعدام ۴ نفر از متهمین ردیف یکم را به حکم آیه شریفه «مفسدین فی الارض» تأیید کرد.
بلافاصله پس از اعدام انقلابی اُمرای ارتش رژیم سابق جوانان مستقر در اطراف کمیته انقلاب و خیابان‌های ایران و ژاله شروع به تیراندازی هوایی کردند و رسیدن روز جزا روز عدل الهی را جشن گرفتند. خبر اعدام این گروه به وسیلهٔ بلندگو به اطلاع ساکنان خیابان‌های اطراف کمیته انقلاب رسید.»
وی در تاریخ پنجم اسفندماه در گورستان بهشت زهرا تهران در قطعه ۸۲ ردیف ۲۹ شماره ۵۰ به خاک سپرده شد.
جستارهای وابسته
- تیپ ۶۵ نوهد
- هوانیروز شاهنشاهی ایران
- دادگاه انقلاب
- ارتش شاهنشاهی ایران
- مهدی رحیمی
- سیدرضا ناجی
- نادر جهانبانی
- صادق خلخالی
- محمدرضا پهلوی
- روح‌الله خمینی
- نیروی زمینی شاهنشاهی ایران
منابع
- منوچهر خسروداد
- تیرباران بر بام مدرسهٔ رفاه/ منوچهر خسروداد
- At Legacy.com
- «موسسه مطالعات و پژوهش هاي سياسي». ir-psri.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۰.
- «[2.0] Second-Generation Cobras». www.airvectors.net. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۰.
- «آشنایی با هوانیروز ایران». irartesh.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۱-۲۰.
- بیست‌وششم بهمن‌ماه ۵۷، تیرباران بر بام مدرسه رفاه
- aviastar.org Bell Model 214 / 214B Big Lifter
- منوچهر خسرو داد
- فوق‌العاده روزنامه اطلاعات. جمعه ۲۷ بهمن ۱۳۵۷ صفحه نخست