ایران مرکزی

ایران مرکزی به محدوده‌ای گفته می‌شود که از شمال توسط کوه‌های البرز، از غرب و جنوب توسط رشته‌کوه زاگرس و از شرق توسط کوه‌های پراکنده خراسان محدود می‌شود. بخش اعظم ایران مرکزی آب و هوای گرم و خشک دارد که در ارتفاعات ملایم‌تر و مرطوب‌تر است.

استان‌های محدوده ایران مرکزی

ایران مرکزی استان‌های اصفهان، یزد، چهارمحال و بختیاری، مرکزی، قزوین، قم و سمنان را در بر می‌گیرد.

شهرهای تهران، اصفهان، اراک، یزد، کرج، قزوین، قم، کاشان، ساوه و شهرکرد از شهرهای مهم این منطقه به‌شمار می‌روند.

پرجمعیت‌ترین شهرها
رتبهنام شهراستانجمعیت ۱۳۹۵[1]رتبه در استان
۱ تهرانتهران۸٬۶۹۳٬۷۰۶۱
۲ اصفهاناصفهان۱٬۹۶۱٬۲۶۰۱
۳ کرجالبرز۱٬۵۹۲٬۴۹۲۱
۴ قمقم۱٬۲۰۱٬۱۵۸۱
۵ یزدیزد۵۲۹٬۶۷۳۱
۶ اراکمرکزی۵۲۰٬۹۴۴۱
۷ اسلامشهرتهران۴۴۸٬۱۲۹۲
۸ قزوینقزوین۴۰۲٬۷۴۸۱
۹ شهریارتهران۳۰۹٬۶۰۷۳
۱۰ قدستهران۳۰۹٬۶۰۵۴

تعریف زمین‌شناسی و جغرافیایی
اطلاعات بیشتر: کوه‌های مرکزی ایران

از دید زمین‌شناختی و جغرافیایی، ایران مرکزی یکی از تقسیمات اصلی زمین‌شناسی ایران به‌شمار می‌رود و به شکل مثلثی است که از شرق به بلوک لوت، از شمال به رشته‌کوه‌های البرز و از جنوب به منطقه سنندج – سیرجان محدود می‌شود. آذربایجان در شمال غرب ایران مرکزی قرار گرفته‌است. این واحد زمین‌ساختی پیکره اصلی و میانی فلات ایران را پدیدآورده است.[2]

ایران مرکزی علاوه بر این که یک واحد ساختاری عمده است، خود شامل تعدادی زیرمجموعه ساختاری از نظر زمین‌ساختی است؛ بنابراین با توجه به تنوع واحدهای تکتونیکی، سنگ‌شناسی و فرایندهای زمین‌شناختی، ردیف بسیار ضخیمی از سنگ‌های دگرگونی، رسوبی، آتشفشانی و رخساره‌های گوناگون سنگ‌های آذرین درونی پرکامبرین تا عهد حاضر در این فلات پهناور نمایان شده‌است.

چینه شناسی

ایران مرکزی در تمام مدت دوران پالئوزوئیک وضعی مشابه با سایر قسمت‌های ایران داشته‌است، به‌طوری که یک حالت پلاتفرمی در آن حکم‌فرما بوده و کویر بزرگ و فرورفتگی ایران مرکزی احتمالاً حوضه وسیع کم‌عمقی را تشکیل می‌داده است. پس از رسوب‌گذاری پرمین میانی یک دوره فرسایش طولانی بر ایران چیره گشته که حاصل آن نهشت رسوبات آواری و قرمز رنگ در زمان تریاس پیشین (سازند سرخ شیل) بوده و در دوران مزوزوئیک و همچنین در سنوزوئیک، ایران مرکزی از نظر زمین‌ساختی منطقه پرتحرکی بوده‌است، چنان‌که علاوه بر چندین دگرشیبی کاملاً مشخص، فعالیت ماگمایی به‌صورت سنگ‌های آتشفشانی و توده‌های گرانیتی نفوذی نیز در آن دیده می‌شود.

جایگاه زمین‌ساختی

به نظر یوهان اشتوکلین چین‌خوردگی اصلی ایران مرکزی با فاز کوه‌زایی آلپی در ارتباط است؛ به طوری که پنج فاز اصلی چین خوردگی آلپی در تریاس – لیاس، اوایل کرتاسه، اواسط و اواخر دوران سنوزوئیک در این منطقه دیده شده‌است. روند عمومی چین‌خوردگی‌ها یکنواخت نیست، بلکه در شمال روند شرقی – غربی دارد. در شرق به موازات بلوک لوت شمالی – جنوبی بوده و در جنوب غربی به موازات منطقه سنندج – سیرجان، شمال غربی – جنوب شرقی است.[2]

ایران مرکزی سرزمینی یک‌پارچه و همگن نیست، بلکه در نتیجه عملکرد گسل‌ها به صورت قطعاتی جدا با ویژگی‌های زمین‌شناختی متفاوت است. در هر حال، دو ویژگی عمده در این پهنه حاکم است یکی چین‌خوردگی، دگرگونی و پلوتونیسم شدید مزوزوئیک، و دوم، تکاپوی شدید آتشفشانی سنوزوئیک. این دو ویژگی باعث تمایز صفحه ایران مرکزی از صفحه زاگرس شده‌است.[3]

جستارهای وابسته

منابع
  1. «نتایج سرشماری سال ۱۳۹۵». مرکز آمار ایران. ۲۳ اسفند ۱۳۹۵.
  2. «زمین‌شناسی عمومی و واحدهای ساختاری ایران». پایگاه ملی داده‌های علوم زمین کشور. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۸ ژوئن ۲۰۱۶.
  3. «زون ایران مرکزی». دانشنامه رشد. دریافت‌شده در ۸ ژوئن ۲۰۱۶.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.