شه‌بخش
طایفه شه‌بخش از طوایف بلوچ که سمالزهی هم نامیده می شوند. برابر رابطه ای که با شاه ایران داشتند به شه بخش معروف شدند اکثریت آن ها در شمال بلوچستان زندگی میکنند. این طایفه از شش تیره‌ی مختلف تشکیل شده‌است که عبارتند: دارو زهی ،فقیر زهی، رادو زهی ،جمشید زهی، و بلوچ زهی و قنبرزهی؛ که بنابر روایات محلی و قبیله ای پسران شخصی بنام اسماعیل بوده اند. اسماعیل اصالتا از لر های ممسنی مقیم شیراز بوده است. اسماعیل جد طایفه شه بخش پس از مهاجرت به بلوچستان از شیراز با دختر رییس طایفه نوتی زهی ازدواج کرده است. و این دو طایفه با یکدیگر روابط بسیار نزدیک و خوبی دارند.
اکثر شه بخش‌ها در اطراف شهر زاهدان، مرکز استان سیستان وبلوچستان، زندگی میکنند، طایفه شه بخش حدوداً دارای ۲۵ تیره است. معروف‌ترین سردار از طایفه اسماعیل زهی سردار جمعه خان. که نبردهای پراکنده ای با واحدهای ارتش انگلیس در بلوچستان داشته است. و در نبرد گورستانی توانست نیروهای انگلیسی را مجبور به عقب‌نشینی کند، مهم ترین حامی در نبرد گورستانی سردار کدخدا حاجی گرگیچ بوده است.
در این نبردها اکثر ۲۵ تیره از پسوند یا متحدها که طوایف بزرگی همچو ،مندازهی، توتازهی، حسن زهی دُرکزهی، محمدزهی، گرگیچ. افرادی را از دست دادند و تلفات سنگینی به انگلیسی ها وارد نمودند آن هم در شرایطی که حکومت مرکزی منفعل عمل می‌کرد و کشور کاملا به صورت نیمه مستعمره در اختیار بریتانیا بود، وی در زمان رضاشاه مدتی با سیاست‌های دولت وقت مخالفت کرد. جما خان متحدانش ناگریز به مهاجرت به بلوچستان شرقی شدند و پایگاهی نظامی در آنجا تأسیس کردند تا همچنان علیه قوای بیگانه بجنگند، اما نیروهای انگلیسی نهایتاً با برنامه ریزی های گسترده توانستند سربازان بلوچ را که تجهیزات کمی داشتند اسیر کرده و سردار جما خان را به همراه تعدادی از همراهانش به دولت وقت ایران تحویل دادند. بلوچ‌ها به تواضع و فروتنی شهرت دارند و در مردم داری نمونه هستند، کمتر پیش آمده وارد نزاع شوند ولی هربار که دست به اسلحه برده‌اند سخت به صلح و سازش روی آورده‌اند، دلبستگی مذهبی بیشتری دارند و شخصیتهای بزرگ دینی از میان آن‌ها مطرح شده‌اند. در بین شه بخش‌ها بیش از هر قوم بلوچی آداب و رسوم قدیمی بلوچستان و اتحاد بین طایفه ای به چشم می‌خورد. اسماعیل زهی ها از طوایف اصیل ایرانی هستند. رضا خان با وجود درگیری های سردار جماخان اسماعیل زهی و طائفه ی سمال زهی را بنابر سیاست مصالحه با مردم بلوچ مورد بخشش قرار داد و اسماعیل زهی‌ها را «شه بخش» نامید.
منابع
- طوایف بلوچستان، ایرج افشار سیستانی
- تاریخ بلوچستان، محمود همت
- حکایت بلوچ، محمود زند مقدم
روایات شفاهی مردم بومی